Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

12. Qloballaşma və multikulturalizm... 

-

 

Müasir  multikulturalizmin  Qərb  ölkələrinin  siyasi  və 

iqtisadi inkişafı qanunauyğunluqları ilə “ərəb baharından” törəyən 

və  artan  müxtəlif  iqtisadi  böhranın  əlaqəsi  xüsusi  tədqiqatın  və 

elmi dəyərləndirmənin obyekti olmalıdır. 

-

 

Qərb  dövlətləri  tərəfindən  dəstək  alan  bu  hərəkat  haqlı 

tələşla  və  Şərqdən  mühacirlərin  sayıran  artmasından  yaranan 

qorxu  ilə  qarşılandı  -  bu  qorxu  eyni  zamanda,  yeni  gələn 

mühacirlərlə  onlardan  əvvəl  gəlmiş  və  məskunlaşmış 

mühacirlərin mümkün birləşməsi proqnozu ilə də artır. 

-

 

Müasir  tarixin  göstərdiyi  kimi,  əsas  millət  arasında  artan 

işsizlik  və  imkansızlıq  sosial  müdafiənin  forması  kimi  tətillər 

“əsas  millətlə”  “əsas  hakimiyyət”  arasında  qarşıdurma  işığında 

belə  birləşmə  ehtimalını  nəinki  təkzib  etməməlidir,  bu  hətta 

qanunauyğundur. 

-

 

Qərb siyasətçiləri Qərbdə olan “külək əkər, tufan becərər” 

atalar sözünü unutmamalıdır, onu da unutmamalıdırlar ki. Qərbin 

bir sıra dövlətlərinin fəal iştirakı ilə həyata keçirilən qanlı “ərəb 

bahan” elə özləri üçün də “payıza” və “qışa” dönə bilər. 

-

 

Vəhdət  konsepsiyası  zəminində  multikulturalizmin 

problemlərinin  uğursuz  həlli  nəticəsində  kəskinliklə  artmaqda 

olan vəziyyətdən çıxış aşağıdakı hallarda görünür: 

*

 

əsas  millətlərin  nümayəndələrinə  və  mühacirlərə 

bölünməmək  şərtilə  əhalinin  sosial  cəhətdən  əzilmiş  bütün 

təbəqələrinin sosial-iqtisadi problemlərin həlli üçün düşünülmüş 

iqtisadi islahatların qəbulu ilə real təkamül yollannın axtarışında; 

*

 

qlobal  mədəniyyətin  bir  hissəsi  kimi  mühacirlərin 

mədəniyyətinə hörmətdə; 

*

 

qeyri-peşəkar əmək növlərini icra edənləri yalnız - real və 

ya potensial asayişi pozan qastrabayterlər kimi, əgər onlar 

415 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

islam  ölkələrindəndirsə  gələcəyin  terrorçulan  kimi  təqdim 

etməkdən İmtina etməkdə; 

*

 

mühacirlərin  elitası  və  otra  təbəqəsi  tərəfindən  Qərbə 

gətirilən  “intellekt”  və  “investisiya”lar  isə  bilərəkdən  yada 

salınmır; 

*

 

indiki  dövrdə  mühacirlər  üçün  Qərb  siyasəti  çıxış  yolunu 

onlann mədəni assimilİyyasiyasında görür; 

*

 

islam  dünyasım  təmsil  edən  mühacirlərə  təcavüzkar 

münasibətdən,  müxtəlif  müasir  tədqiqatlarında  islam  dünyası 

fəlsəfəsinin 

tarixini, 

onlann 

mədəniyyətini 

qəsdən 

saxtalaşdırmaqdan imtinada; 

*

 

müasir  Qərbdə  islam  dünyasının  nümayəndələrinə  olan 

ədavət  başqa  dini  təmsil  edən  mühacirlərə  olan  münasibətdən 

tamamilə fərqlidir, ba da Qərb dünyasının idealı olan tolerantlığın 

təbliğinə ziddir və qəbul edilməzdir; 

*

 

müqayisəli  planda  obyektiv  elmi  tədqiqatlann  müxtəlif 

etnik  və  müxtəlif  regional  mədəniyyətlərinin  oxşar  və  fərqli 

cəhətlərini aşkarlayan milli və regional mədəniyyətlərin tarixi və 

müasir vəziyyətinin müsbət rolunun qəbul edilməsində oxşarlıqlar 

müxtəlif  mədəniyyətlər  daşıyıcılannin  tarixi  mənəvi  birliyinin 

sübutu  kimi  dini  sabitliyin  əsaslanm  pozmadan  ayn-  ayrı 

dövlərlərdə  müxtəlif  etnik  və  din  nümayəndələrinin  harmonik 

birgə yaşamalarına və tolerantlığa imkan yarada bilərdi; 

*

 

beləliklə, müasir Qərb dünyasında mühacirlərə, xüsusən də 

İslam  dünyasımn  mühacirlərinə,  neqativ  münasibət  aradan 

götürülərdi. 

-

 

Tədqiqatın  maraqlı  obyektlərinin  sırasına  mədəniyyət  və 

müasir  mulrikulturalizm  sahələrində  aparılan  Qərb  mərkəz- 

çiliyin  müqayisəli  tədqiqatlannı,  həmçinin  sovet  və  postsovet 

məkanlarındakı multikulturaJizmi də aid etmək olar. 

-

 

Özündə  dövlətlərin  siyasi  tarixini  də  ehtiva  edən  multi- 

kulturalizm  mədəniy>'ət  sahəsində  cəmiyyətin  siyasi  tarixinin 

üzvü  hissəsi  və  deməli,  cəmiyyətdəki  etnomilli  və  konfessional 

münasibət kimi, həm onun inkişafının nisbi sabitlik dövrünün, 

416 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi iüğət 

həm də müxtəlif xarakterli böhran dövrlərini elmi tədqiqatlarının 

aktual obyektlərindən biri olub və olaraq da qalmaqdadır. 

-

 

Multikulturalizm  siyasətinin  əsasında  üç  əsas  prinsipi 

fərqləndirmək mümkündür: 

*

 

dövlətin  mədəni  plüralizmi  qəbul  etməsi  (vətəndaş 

cəmiyyətinin ən mühüm xarakteristikası); 

*

 

marjinal  mədəni  qruplann  sosiallaşmasına  mane  olan 

əngəllərin aradan qalxması; 

*

 

müxtəlif mədəniyyətlərin yenidən dirçəlməsi və inkişafının 

dəstəklənməsi. 

-

 

Buradan  belə  bir  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  multikul- 

turalizm  dar  mənada  qloballaşma  şəraitində  mədəni  dəyərlərin 

demokratiyası və ya bərabərhüquqluluğudur. 

-

 

Multikulturalizmin  xarakterik  xüsusiyyəti  tolerantlıqdır 

(dözümlülükdür). 

*

 

BMT-nin  keçmiş  baş  katibi,  hazırda  isə  Beynəlxalq 

Frankofoniya təşkilatının baş katibi Butros Qali deyirdi; 

*

 

“Biz  dayanmadan  qloballaşmadan  bəhs  edirik.  Bu, 

həqiqətən  də  mövcud  gerçəklikdir.  İqtisadiyyat,  maliyyə, 

kommunikasiya  qloballaşır.  Dünya  ekologiya,  mütəşəkkil 

cinayətkarlıq sahələrində qlobal miqyas alan problemlərlə üzləşir, 

qlobal  epidemiyalarla  mübarizə  aparır.  Bizdə  çatışmayan 

demokratiyanın  qloballaşması,  onun  beynəlxalq  münasibətlərdə 

genişlənməsidir.  Buna  nail  olmağın  ən  yaxşı  üsulu  mədəni 

müxtəlifliyin  dəstəklənməsidir  ki,  mən  bunu  multikulturalizm 

adlandınram”. 

-

 

Etnopsixologiya  və  ya  etnik  psixologiya  adlanan  tədqiqat 

sahəsi  millətlərin  psixologiyasının  öyrənilməsi  ilə  məşğul 

olduğuna  görə  bu  elm  sahəsinə  olan  böyük  maraq  siyasi 

motivlərlə əlaqədardır. 

-

 

Hətta  politologiyada  etnik  psixologiyanın  təsiri  ilə 

yaranmış “Etnopolitologiya” adlı xüsusi bölmə mövcuddur. 

-

 

Etnopsixologiya  -  insanların  etnik  (mədəni)  mənsubiyyəti 

ilə onların psixologiyası arasındakı əlaqəni öyrənən psixo 

417 

---