Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
sadece yeni şeylerde, yeni bir yerde, yeni bir sevgilide, yeni bir işte bulunacağını zannederiz. Ama bildiğini yeni gözlerle görmek daha verimli ve çok daha az masraflıdır. Ve böylesi dönüştürücü gözleri sunan birkaç yazar mevcuttur. Çağdaş dünyada bu tür kabuk-kırmalar hem daha zor hem daha gereklidir. Eskiden kabuk falan yoktu ve insanlar açlığa, soğuğa, hastalıklara ve şiddete karşı açıktaydı. Deneyim kaçınılmaz ölçüde yakında ve gerçekti. Ama bugün çoğunluğu eski tehlikelere karşı koruma altında tutan kabuk kalınlaşıp sertleştikçe ortaya yeni bir tehlike, kabuğun koruduğu yaşamın kabuk içinde çürüyüp ölme tehlikesi çıkıyor.
Yani kabuk-kırıcıları ve göz-açıcıları aramak lazım. Otantik yazarları okuyun ve işinizde yeni bir işe başlayın; yaşadığınız yerde tatil yapın ve en heyecanlısı, eşinizle fırtınalı yeni bir ilişkiye başlayın... Proust ve Joyce gibi yazarlar elbette zorludurlar. Ama zorluğun tatmini artırdığı da gerçektir. Okumanın her daim kolay olduğu varsayılır çünkü okumayı öğrenişimizi unutmuşuzdur ve hiç düşünmeden okuyoruzdur. O yüzden zor gelen bir kitapta kabahatin okurdan çok kitapta olduğunu zannederiz. Ama müzik aleti çalmayı öğrenmek gibi, okumak da çeşitli zorluk seviyelerine sahip bir beceridir. Proust ve
Joyce okumayı zorlu gösteren, çoğu yazarın okura kitabı okutturmakta kullandığı olaylar dizisinin yokluğudur. Olay dizileri verimlidir –herkes bir sonra ne olacağını merak eder– ama olay dizisi yönelimli romanların sonları çoğu zaman akla yatkın değildir ve hüsran yaratır. Bu muydu veya bu kadar mı yani, deriz. Bunun nedeni, gerçek hayatta olay dizilerinin değil, sadece karmaşık yapılı bir devamlılık ve bağlantılılığın bulunmasıdır. Okur bu yüzden nahoş kazıklandım duygusuna kapılır. Ayrıca olay dizileri anında unutulurlar. Bir hafta önce okuduğunuz bir macera romanını anlatmaya çalışın bir. Olay dizilerinin hazzı tamamen beklenti ve heyecandır; yanıltıcı ve kısa ömürlüdür ve bu nedenle olay dizisi yönelimli romanlar güzellik kalıntısı veya tortusu bırakmazlar. Yaşamın doku ve tadını yaratabilen romanlarsa, okunması daha zor olmakla birlikte daha zengin doyum sağlayıp bellekte daha uzun kalırlar. Kötüsü, bu tür romanların azlığıdır. Proust ve Joyce olaylar dizisi kullanmadan başarıya nasıl ulaşılacağını göstermişlerdir ama verdikleri ders, potansiyel çağı tarafından unutulmuştur. Bugün kitap eleştirmeleri arasında, sanki olaylar dizisi bir romanın elzem özelliğiymiş gibi, "olay dizisi başarıyla kurgulanmış" veya "olay dizisi zayıf kalmış" eleştirileri ve olay dizisi yokluğuna şaşırılması gayet yaygındır. Kısacası edebi okuma insanın kendisini, dünyayı ve diğer
insanları anlayışını güçlendirerek deneyimi derinleştirip genişletebilir. Bir yazar için en müthiş yeteneklerden biri, berbat, gaddar davranan ama tümüyle sevimli karakterler yaratabilme yeteneğidir. Bunun en muazzam örneği, Shakespeare'in insan doğasında en tiksinilecek ne varsa hepsini bünyesinde toplamış karakteri Falstaff'tır. Falstaff hırsız, ödlek, yalancı, kendini beğenmiş, ayyaş ve hepsinden beteri, para uğruna adam öldüren, yüreği nasır tutmuş bir şövalyedir. Ama herkes sever Falstaff'ı. Bir defasında, entelektüel ve ahlaki disiplin adına, IV. Henry'yi seyretmeye gitmeden önce Falstaff'ın kusurlarını listelemiştim; karakteri onamamaya kararlıydım ama herkes gibi tiyatroda ihtiyar ahlaksıza güldüm, karakteri sevdim. Ve Prens Hal kral olmak üzereyken eski içki arkadaşını öyle olması gerektiği için reddettiğinde –böylesi yoz biri iktidara yakın tutulamazdı– herkes gibi ben de zavallı Falstaff'a üzüldüm ve nankörlüğü yüzünden Hal'e kızdım. Hal'in ret cümlesi, edebiyat tarihinin en acıları arasındadır: "Tanımıyorum seni, ihtiyar." [204] Kısacası, yaşam için olamayacağı gibi, yazmanın da reçetesi yoktur ama işte, gene de bir tane sunuyorum: Bir edebiyat eseri olay dizisiz ama merak uyandırıcı, şaşırtıcı ama kaçınılmaz olmalı ve berbat ama tümüyle sevimli karakterler barındırmalıdır. Bir de kitabı şöyle sol ele alıp doyurucu ağırlığını hissetmenin, ardından şehvetle açılarak eşsiz kokusunu salmasına izin vermenin ve nihayetinde bir grup sayfayı sağ elde tutup sağ başparmakla taramanın, arada keyfe göre, gelişigüzel bir sayfada durup göz atmanın hazzı vardır. Bir sultanın iktidarsal, dalıp gitmeli hazzıdır bu. Ve okumak da ayrı bir şehvettir. Okumak bir temas sporudur; fizikseldir, faaldir, yorucudur. Okumak üstün, numaracı ve hızlı bir güçle kapışmaktır ve bu güç, yakın dosta dönüşebilecek bir güçtür. Postmodern yaklaşım yazarları ortadan kaldırıp edebiyatı bir "metinler" dizisine dönüştürmeye çabalamıştır ama gerçek okurlar, okumanın arkadaşlık demek olduğunda Proust'la hemfikirdir. Yazarlar, uzam ve zamanda yayılan gizli bir sosyal ağdaki dostlardır. İşlevsiz, dar
görüşlü, beden-düşmanı, dünyayla yüzleşemeyen efemine mızmız okur stereotipi, ABD'deki Ulusal Sanat Vakfı'nın (NEA) okurlara yönelik yürüttüğü düzenli ve kapsamlı araştırmalarla çürütülmüştür. [205] NEA
bulgularına göre kitap okuyanlar, kitap okumayanlara göre bedensel egzersizlere, faal spor yapmaya, müzelere, tiyatrolara ve konserlere gitmeye, gönüllü işlere kalkışmaya ve seçimlerde oy kullanmaya çok daha meyillidir. Proust'a göre okumak adlı temas sporunun güzelliği, işbu temas
Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|