Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Modern dünyada bir olay, filme alınmadıkça veya fotoğraflanmadıkça gerçekten olmuş sayılmıyor. Birincil deneyimin yaşanamaması, fotoğraf veya filmin birincil deneyim yerine gerçekliğe dönüşmesi anlamına geliyor. Bu olgunun ilk örneklerinden biri, astronotların Ay'a ilk ayak basışlarının ardından dünyaya sağ salim dönüp yetkililere raporlarını verdikten sonra halk önüne çıktıklarında yaşanan medya çılgınlığını öğrenmeleriydi. Ay'da henüz yürümüş yegâne iki kişiden biri olan Buzz Aldrin, diğer Ay yürüyüşçüsü Neil Armstrong'a dönmüş ve "Neil, bütün olayı kaçırmışız" [197]
demişti. Ekran yaşantısının zorba hükümranlığı tüm yaşamı ele geçiriyor. Çözünürlükleri yükselen ekranlar gittikçe daha genişliyor, sayıları ve yaygınlıkları artıyor, kamusal alanları gittikçe daha fazla zapt ediyor ve yaşamın başka bir yerde yaşandığı kuşkusunu sürekli güçlendiriyorlar. Ekranlardaki gerçeklik ekranların çevresindekinden, ekran insanlarıysa kendilerine kapılan gerçek insanlardan çok daha gerçek hale geliyor. Ekranlar büyüyüp parlaklaştıkça izleyenler ufalıp matlaşıyor. İzleyiciler sonunda Platon'un mağarasının sakinleri misali sürekli karanlıkta yaşayan gölgelere dönüşecek, gerçek kusursuzluk sadece ekrandaki parlak dünyaya kalacak.
Ekranlar büyüdükleri kadar da küçülüyorlar. Taşınabilir, kişisel ekran zaten kaçınılmaz bir gelişmeydi. İnsanların kişisel telefon ve müzik çalarlar kadar ekranlara da ihtiyacı vardı. Bu üçlü yakında tek bir zımbırtıda birleşecek. Gözlüklere gömülü ekranlar çoktan piyasaya çıktı ve teknoloji uzmanları yakında
lenslerde nano-robotlara gömülü, gözün
hareketleriyle çalışan ekranların çıkacağını öngörüyorlar. Disney Dünyası sırf görüş alanınızda hatta yüzünüzün önünde değil, gözbebeklerinize gömülmüşken garibim gerçekliğin ne şansı olabilir? Ekran görüntüleri canlı, dinamik, parlaktır ve hızla değişirler. Gerçek ise ölgün, durağan, mattır ve pis kokulu, yamru yumru, nasırlı ayaklarını sürüyerek ilerler. Haliyle bugün gerçekten gerçek olmak için bir imaja dönüşmek gerekiyor; sadece ekranlarda görünen kişiler gerçekten varlar.
Ekranlardaki tüm davranışlar abartılıdır. Pembe dizilerdeki krizler çok daha yoğun ve dramatik, komedi dizilerindeki kahkahalar çok daha sık ve histerik, sohbet programı sunucularının şakaları çok daha pervasız ve parıltılı, açlıktan kırılan Afrika'dan haber veren muhabirlerin endişesi çok daha yoğun, çıkarcılıkla ilgili görüşlerine başvurulanların öfkesi çok daha haklıdır. Sıradan insanların sıradanlığı bile ekranda
abartılı sıradanlığa dönüşür: Sıradanlıkları ışıltılı, çekicilikten yoksunlukları çekici, bayağılıkları şıktır. Can alıcı nokta, ekran yaşamının gerçek yaşamdan daha hızlı olmasıdır ve gittikçe çıldıran kurgulamalarla bu hız sürekli artmaktadır. Ekran değişimleri gerçek hayattakilerden çok daha hızlı gerçekleşir ve her bir değişim yeni anlayışlar kurmada gerekli dikkati sekteye uğratmak suretiyle yönelim tepkilerini tehlike olasılığı içeren yeni ortamlara doğru tetikler. [198]
Tepki psikolojiktir ve dört ila altı saniye sürer ama reklamlar, müzik videoları ve aksiyon filmleri tepkiyi saniye başı tetiklediğinden beden ve beyin dengeyi düzeltmeye zaman bulamaz. Sistem sürekli kırmızı alarm halindedir. Gözü ekrandan ayırmanın ve televizyonu kapamanın güçlüğü bundan kaynaklanır. Bu durumun uzun vadeli sonuçları durağan, ağır hareket eden veya tek bir konu ya da göreve uzun süreli yoğunlaşma gerektiren şeylere dikkat etmenin gittikçe zorlaşmasıdır. Ve elbette gerçeklik gittikçe sarsak ve tatsız gelmeye başlamaktadır. Deneyim, katılmaya karar verdiğimiz neyse, odur. Haliyle deneyimin kalitesi, dikkatin kalitesine bağlıdır. Ama pasif, uyaran-güdümlü dikkat sadece en dramatik ayrıntıları, parlak renkleri ve gürültülü patlamaları fark etme eğilimindedir. Öte yandan faal, amaçlı dikkat, yani Budist dikkatlilik eylemi,
manzaranın tümünü kayda almak gibidir. Kültürel şartlandırmanın Batılı ve Doğulu dikkat biçimleri yarattığını gösteren kanıtlar mevcuttur. Amerikalı ve Japon deneklerden bir sualtı manzarasını yirmi saniyeliğine inceleyip ardından gördüklerini tasvir etmeleri istendiğinde Amerikalılar "kocaman mavi balık" türü şeyler sayarken Japonlar "akıntılar, kayalar, yosunlar ve balıkları" saymışlardır. [199]
Doğu gerçekliği daha kapsamlı, daha dolu ve daha zengindir. Televizyon haberleri de gerçekliği küçültüyor. Walter Benjamin modern insanın "çevresindeki dünyaya ait verileri deneyim yoluyla özümseyişinin gittikçe seyrekleştiği" değerlendirmesini ta 1930'larda yapmıştı. [200]
Günlük basındaki haberlerin yenilikleri, kısalıkları ve ilinti kurulamazlıkları yaşama
girmelerini imkânsızlaştırıyor. Benjamin bunun sonucunu "deneyimin körelişi" adıyla tanımlamıştı. Gazetelerden telaşa kapılmak ne antikalık ama! 24 saat haber yağdıran, her yerde hazır ve nazır ekranları görse ne derdi acaba? Benjamin'in ima ettiği gibi, geleneksel toplumların yıkılışı da deneyimi yoksullaştırmıştır. Eski toplumlara özlem duymak kolaydır ama aynı zamanda insanların neden bu toplumlardan kurtulmak için çırpındıklarını da hatırlamak gerekir. Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|