Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Büyüdüğüm geleneksel yapılı toplumda can sıkıntısından, baskıdan ve uydumculuktan kaçmak için can atardım. Ama bağımsız yaşamın önemli ölçüde zenginlik kaybı getirdiğine kuşku yoktur. Ödenecek bedel daima vardır. Özgürlük şişkin değil, inceciktir. Toplumların bir zamanlar uydumculuk için verdikleri ödülü bugün özgür birey kendi kazanmak zorunda. Peki, o zaman zayıf deneyimi zenginleştirmek ve şaşı dünyayı yeniden büyülü hale getirmenin yolu ne? Walter Benjamin kısa ömürlü haberlere karşı tam zıtlarını teklif etmişti: "İletişimin en eski biçimlerinden biri, öyküdür. Öykünün amacı bizzat olanı aktarmak değildir (bu, haberin amacıdır); öykü, olayı, dinleyenlere deneyim olarak geçirebilmek için anlatıcının hayatına katar." [201] Benjamin geleneksel öykü anlatımını kastediyordu ama söz konusu gelenek bugün hâlâ edebiyatta mevcut. Edebi okuma, gayet kuru ve ölgün görünenlerin aslında gizemli ve sıra dışı olduklarını ortaya çıkarmak suretiyle kişisel deneyimi zenginleştirir ve yaşamı, olayları sanki gerçekten olmuş gibi hissettirerek iletip yeni deneyimler sağlar. Edebi okuma sadece geçmiş deneyimleri yenilemekle kalmaz, Budist dikkatlilik kavramındaki gibi dikkat istemesi, şimdiyi kıyas götürmez ölçüde zenginleştirir. Okumak, yalnız yapılmasına karşın diğer insanlara yönelik bir reddediş içermez. Kopuş bir kez daha paradoksal bir hareketle dünyaya daha derin katılımı getirmektedir. Okumak duygudaşlığı, haliyle sevimsiz hatta iğrenç karakterlere yönelik anlayışı esinleyerek şefkat ve sabrı artırır. Ve okumak insana mahrem, yakın bir dost çevresini, yazarları kazandırır. Son olarak ama aynı ölçüde önemlisi, okumanın kendisi önemli bir deneyimdir. Geçen yüzyılın en büyük iki deneyim zenginleştiricisi Joyce ve Proust'tu. Joyce gündelik hayatın tuhaf dokusunu tekrar yarattı ve Proust bu hayatın aynı ölçüde tuhaf psikolojisini ortaya çıkardı. Proust'un başat temalarından biri beklenti ve hüsranın psikolojisiydi. Kayıp Zamanın İzinde'nin anlatıcısı bu nedenle bitmek tükenmek bilmez, ardından hayal kırıklığı ve umutsuzluğun geldiği bir ateşli arzu ve beklenti döngüsünde yaşıyordu. Proust'un içinde yaşadığı toplum bugün bize İnka uygarlığı kadar uzak ve yitiktir. Ama anlatıcının yaşam tarzı, ilişki ağları, partiler, karasevdalar, gelişigüzel seks, kaprislilik, dürtüsel alışveriş, şöhretlilere tapınma ve şöhretlileri saplantıyla takip çarpıcı güncelliktedir. Ve anlatıcının gıpta ettiği aristokratlar, özel oldukları düşünüldüğü için özel olan,
kendilerine hayranlıklarını teşvik amacıyla tasarlanmış tümüyle tuhaf ve kapalı bir dünyada yaşayan, uzaktan şiddetle cazip, yakındansa had safhada bayağı modern şöhretlerin birebir eşeyleridir. Proust aynı zamanda en eğlenceli yazarlardandır. Dahası eğlenceliliği, komik yazının en yaygın ve tembel işi tarzı abartmaya, karikatürleşme ve farsa değil, insanların gerçekten ne yaptıklarına ve söylediklerine şiddetle yoğunlaşmasından kaynaklanır. Sosyete salonlarında geçen gülünç sahneler kahkahaların yanında yüz buruşturma ve homurdanmalara da yol açar çünkü tasvir ettiği kusurlar son derece tanıdıktır. Proust'un açıkça belirttiği hedef buydu: "Gerçekte her okur kendi başınadır. Yazarın yaptığı, okura elindeki kitap olmasa
muhtemelen kendi
başına tadamayacağı, yaşayamayacağı şeyi fark ettiren bir tür optik alet olmaktan ibarettir. Ve okurun kitapta anlatılanı kendinde görmesi, anlatılanın doğruluğunun kanıtıdır." [202] Bu yolla alınan derslerin güzelliği, soyut talimatlarla alınmalarından ziyade daha fazla özümsenmeleridir. Proust okuduktan sonra sürekli beklenti içinde yaşamanın saçmalığını ve çılgınlığını ta kemiklerinizde, DNA'nızda anlarsınız. Ama gündelik hayata büyüyü tekrar ve en çok katan roman,
Joyce'un Ulysses'idir. Proust nasıl her okuru kendisini yorumlayabilen bir
kişiye dönüştürmeyi amaçladıysa, Joyce
da okurun
önemsiz günlerini Homeros'takiler gibi garip, zengin, kahramansı ve mitik günlere, okurun her gününü başka bir maceraya dönüştürmeyi amaçlamıştı. Joyce önce bilinç-akışı tekniğiyle sıradan düşünen bir zihnin biteviye kırpışan, her daim hareketli gözlem, algı, bellek, imgelem ve arzu sahnesinin zenginliğini ortaya çıkardı. Ardından, görüşünün kapsamlılığı ve yazım tarzının güzelliğiyle kendisinden önce sıkıcı veya tatsız diye reddedilenleri edebiyata yükseltti. Yazılmasından neredeyse yüz yıl sonra, bugün bile Ulysses'te, gündelik sefaletin sıradanlığıyla insanı çarpan sahneler vardır. Bu "her türlüsü uyar" çağında bile tuvalette dedikodu sütunlarını okuyan bir adamı tasvire birden fazla sayfa ayıracak yazara zor rastlıyoruz: "Kendini sıkarak sessizce okuyordu, birinci sütunu sonra, hafif bıraktı ama tutaraktan, ikincisine geçti. Yarılayınca koyuverdi kendini o okurken bağırsakları kendi kendine rahatlasın diye, hâlâ sabırla okuyordu dünkü az bir kabızlığı kendini salıp giderken. Keşke basurları çıkaracak denli kazulet olmasa gene. Yo, bu iyi." [203] Hepimiz yenilenmenin özlemini duyarız ama yenilenmenin Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|