ŞƏ r q -q o r b

Auşma  ycno  kosildi.  Günoşin  odlu  şüalan  altında  doyirman 
cansız vo  horokotsiz görünürdü.  Bir dono do  olsun  poncoro  qapağı 
açıq  deyildi,  içoridon  hcç  bir  sos  golmirdi.  Bu  zaman  prussiyalılar 
artıq  yavaş-yavaş  Qanyi  mcşosinin  konarında  görünmoyo  başladı- 
lar.  Onlar  başlarını  ağacların  dalından  çıxarır,  gctdikco  cosarotlə- 
nirdilor.  Doyirmanda  bir  ncço  soldat  nişan  almaq  istoyərkon 
komandir qışqırdı:
-  Yox, yox,  dayanın!..  Qoyun  yaxın golsinlor.
Prussiyahlar  şübho  ilo  doyirmana  torof baxaraq,  çox  chtiyatla
yaxmlaşmaqda  idilor.  Sarmaşıqlardan  don  gcymiş  tutqun  görkomli 
bu  köhno  vo  susqun  doyirman  onları  hoyocana  salırdı.  Lakin  buna 
baxmayaraq  onlar  yaxınlaşırdılar.  Onlardan  olli  noforo  kimi  çölo, 
doyirman  qabağına  toplaşmışdı  ki,  zabit  yalnız  bir kolmo:
-  Atoş! -  dcyo omr ctdi.
Yaylım  atoşi  açıldı,  sonra  dağınıq  güllolor  atılmağa  başladı. 
Bütün  bodoni  titroyon  Fransuaza  qcyri-ixtiyari  olaraq  ollorini 
qulaqlarına apardı.  Dominik  soldatların  dalında durub baxırdı,  tüstü 
dağılandan  sonra o çöldo  dalı  üsto üç  prussiyalının yıxılıb qaldığmı 
gördü. Qalanları söyüd vo qovaq ağaclarına sarı cumdular. Bcloliklo, 
mühasiro  başlandı.
Bir  saata  qodor  doyirmanın  üstüno  güllolor  sopildi.  O nlar dolu 
kimi  doyirmanın  köhnolmiş  divarlarını  cırmaqlayırdılar.  Güllolor 
daşa  doydikdo  iso  ozilib  yumurlanır  vo  suya  düşürdü.  Ağaclara 
doyon  güllolor  batqın  bir  soslo  ağacın  gövdosino  işloyirdi.  Bozon 
şaqqıltı  sosi  goldikdo  güllolorin  doyirman  çarxına  doydiyi  anlaşı- 
lırdı.  Doyirmanda  daldalanmış  soldatlar  patronlarım  zay  clomok 
istomirdilor,  onlar yalnız  nişan  almaq  mümkün  olduqda  güllo  atır- 
dılar,  hordonbir  komandir  saatına  baxırdı.  Bir güllo  poncoro  qapa- 
ğını  dolib  tavana  sancıldıqda,  o öz-özüno  pıçıldadı:
-  Saat dörddür!  Hcç bir vochlo davam gotiro bilmoyocoyik.
Doğrudan  da düşmonin şiddotli  atoşi  yavaş-yavaş köhno doyir-
manı  uçurdub  tökürdü.  G üllolorin  d o lik -d ə lik   cdorok  tora 
döndordiyi  pəncəro  qapaqlarından  biri  ycrindon  qoparaq  suya 
düşdü;  onun  ycrino  döşək  qoymalı  oldular.  Mcrlyc  dayı  dəqiqodo 
bir başını çıxararaq dəyirm an çarxımn  no qodər xosarətə uğradığını 
görm əyə çalışırdı, çarx  hər dəfə şaqqıldadıqda onun üroyi ycrindən 
qopurdu.  Bu  dəfo,  olbətto  dəyirm an  çarxım  hcç  bir  yol  ilo  tomir 
etmok  mümkün  olmayacaqdı.  Dominik  Fransuazaya  yalvarırdı  ki,
142
çıxıb  getsin,  lakin  qız  onun  yanında  qalmaq  istoyirdi;  o,  palıd 
ağacından  hazırlanmış  böyük  şkafın  dalında  oturaraq,  şkafı  özü 
üçün  daldanacaq  etdi.  Elo  bu  anda  güllolordon  biri  şkafa  dəyorək 
onun  divanndan  məşum  bir uğultu  qopartdı.  Bunu  göron  Dominik 
dorhal  öz  bədoni  ilo  Fransuazanın  qabağını  tutdu.  Dominik  holə 
güllə  atmırdı,  o  tüfongini  əlində  hazır  tutmuşdusa  da,  poncorolorə 
yaxın  gcdə  bilmirdi,  çünki  bütün  poncoroləri  soldatlar tutmuşdular. 
Hər bir növboti  yaylım atoşindo döşomo  titroyirdi.
-  Bax!  Bax!  -  dcyo birdon  zabit qışqırdı.
O, sıx və tutqun bir kütlonin mcşodon çıxaraq süründüyünü gördü. 
Dorhal şiddətli  bir atışma başlandı.  Sanki dəyirmanın üzorindon bir 
qasırğa keçdi.  Pəncoro qapaqlanndan biri daha qopub düşdü vo pon- 
cərənin  qalan  boşluğundan  içəri  bir-birinin  dalınca  güllolər  yağ- 
mağa  başladı.  Soldatlardan  ikisi  döşomo  üzorino  sorildi.  Onlardan 
biri  artıq  tərponmoyorok  horokotsiz  qalmışdı;  ol-ayağa  dolaşma- 
ması  üçün onu divarın dibinə  itəlodilər.  O biri  soldat roşələr içində 
çırpınır, yoldaşlanndan onu öldürüb qurtarmalarını rica cdirdi, amma 
hcç  kos  ona  fıkir  vcrmirdi.  Güllolor dolu  kimi  yağmaqda  idi,  hamı 
daldalanmağa çalışır vo güllo atmaq üçün olvcrişli bir yer axtarırdı. 
Daha  bir  soldat  yaralandı;  onun  ağzından  bir  kolmo  do  olsun  söz 
çıxmadı,  o yalnız donuq vo doli  bir baxışla stola qapanıb qaldı.
Bütün  bu  ölülərin  görkomi  Fransuazanı  dohşəto  saldı;  o  qcyri- 
ixtiyari  olaraq  üstündo oturduğu  stulu  itolədi  və divara  söykonərok 
döşəm ənin  üzorino  yıxıldı,  o burada özünün daha az gözə çarpaca- 
ğını vo daha artıq təhlükosiz bir ycrdo olacağını zonn cdirdi. Bu zaman 
cvdoki bütün döşoklori yığaraq poncoroni tozodən yanya qədor tıxa- 
dılar. Otaq artıq qınntılarla, sınıq silahla vo yırtıq mcbcl ilə dolmuşdu.
Komandir dcdi:
-  Saat bcşdir, möhkom dayanın. Onlar indi çaym bu tayına kcç- 
moyo cohd cdocoklor.
Bu  anda  Fransuaza  borkdon  qışqırdı.  Divara  doyib  soyumuş 
güllə azacıq onun alnına toxunmuşdu.  Qızın alnında bir ncço damla 
qan  göründü.  Dominik  dönüb  Fransuazaya  baxdı,  sonra pəncərəyə 
yaxmlaşdı,  birinci  d əfə  olaraq,  tüfongini  boşaltdı  və  bir  daha 
pəncoroyo  yaxınlaşdı,  birinci  dofo  olaraq,  tüfongini  boşaltdı  vo  bir 
daha pəncərodon aynlm adı. O otrafmda olan şeyloro ctina etmodon 
dalbadal tüfongini doldurub atır və yalnız arabir dönüb Fransuazaya 
ötəri  bir  n əzər  salırdı.  Ancaq  o  tolosmirdi,  o  aramla  nişan  alırdı.
143

---

Komandir  yanılmamışdı,  prussiyalılar  qovaq  ağaclannm   dalına 
sığınaraq  çayı  kcçmoyo  çalışırdılar;  lakiıı  onlardan  yalnız  biri  iroli 
çıxmağa  cosarot  ctdiso  do,  Dominikin  atdığı  güllo  ilo  başından 
vurularaq  ycro  sorildi.  Bu  oyunu  müşahido  cdon  komandir  hcyrol 
içindo  idi.  Bclo  sorrast  atıcılardan  daha  çox  olsaydı,  xoşboxt  olar- 
dım, dcyo gonci toriflodi.  Dominik onun sözlorini cşitmirdi.  Bir güllo 
onun  çiynini  sıyırdı,  digori  qolunu  ozdi.  O  iso  dayanmadan  atırdı.
Daha  iki nofor mohv oldu.  Y ırtılıb-dcşilm iş döşoklor artıq pon- 
corolori  müdafıo  ctmirdi.  Adama  clo  golirdi  ki,  bu  yayhm  atoşi  do 
açılsa -  bütün doyirman uçub tökülocokdir.  Voziyyot dözülmoz bir 
hala golirdi.  Buna baxmayaraq zabit tokrar cdirdi:
-  Möhkom dayanm, möhkom dayanın...  Daha yarım saat davam 
gotirin.
İndi  zabit  artıq  doqiqolori  sayırdı.  O,  komandanlığa  düşmonin 
qabağını  axşama  qodor  saxlayacağım  söz  vcrmişdi,  buna  göro  do 
gcriyo çokilmok üçün toyin  ctdiyi  saatdan ovvol bir addım da oisun 
gcrilomok  istomirdi.  O  holo do  lütfkar idi,  Fransuazaya  ürok-dirok 
vcrmok  üçün  ona  baxıb  gülümsoyirdi.  O  ölmüş  bir soldatın  tüfon- 
gini  ycrdon götürorok  özü do  güllo  atmağa başladı.
Otaqda  yalm z  dörd  soldat  qalmışdı,  Morcl  çayının  o  biri 
sahilindo  çoxlu  prussiyalı  toplanmışdı  vo  onların  tczliklə  çaydan 
kcçocoklori  aşkar  idi.  Komandir gcri  çokilmomok üçün  inad  edirdi 
ki,  birdon  bir scrjant  yüyürüb  goldi  vo zabito  molumat  vcrdi:
-  Düşmon yola çıxmışdır, onlar bizi arxadan mühasirayo alırlar!
Görünür,  prussiyalılar  körpünü  tapmışdılar.  Komandir  saatını
çıxartdı  vo:
-   Daha  bcş  doqiqo,  -   dcdi.  -   Onlar  bcş  doqiqodon  tcz  bura 
yetişo  bilmoyocoklor.
Bir az sonra, düz saat altı  tamamda, o, nohayot, adam lanm  hoyot 
qapısından  döngoyo  çıxarmağa  razılıq  vcrdi.  Buradan  onlar  xon- 
doyo  töküldülor,  sonra  iso  özlorini  Soval  m eşosino  yctirdilor.  G ct- 
m əm işdon  qabaq  komandir çox  nozakotlə  M crlye dayı  ilə  xudaha- 
fızləşdi  vo  ondan  üzr istədi.  O  hətta bu sözləri  də  olavə  ctdi:
-  Onlan  məşğul cdin... Biz gcri qayıdacağıq.
Bu  zaman  Dominik  otaqda  tok  qalmışdı.  O  heç  bir şey  eşitm o- 
yorək,  hcç  bir  şcy  anlamayaraq  ara  vcrmodon  güllə  yağdınrdı.  O 
yalnız  birco  şcy  duyurdu:  -   Fransuazanı  m üdafıə  etm əli  idi. 
Soldatlar  çıxıb  gctmişdilor,  o  iso  bunu  hcç  duymamışdı.  O,  nişan
144
alıb  gözləyir  vo  atdığı  hor  bir  gülloyo  bir  düşmoni  mohv  cdirdi. 
Birdən qüvvotli bir sos-küy cşidildi. Prussiyalılar daldan doyinnana 
girorok  bütün  lıoyəti  doldurdular.  Dominik  bir  güllo  daha  atdı  və 
onun  tüfongindon  tüstü  holə  çıxıb  qurtarmamışdı  ki,  prussiyalılar 
içəri  girib onun  üstüno atıldılar.
Onu  dörd  nofər  tutub  saxlamışdı.  O  biriləri  onun  ətrafında 
dəhşotli  bir dildo  çığırıb-bağırırdılar.  Onlar az qalmışdı  ki,  onu clo 
oradaca  boğub  öldürsünlər.  Fransuaza  iroli  atılaraq  yalvarmağa 
başladı.  Bu anda zabit içəri girib osiri toləb ctdi. Soldatlarla bir ncço 
cümlə  almanca  danışdıqdan  sonra  zabit  Dominiko  torof döndü  vo 
gözol  bir fransız dilində koskin  bir ifado  ilo ona dcdi:
-  İki  saatdan  sonra  siz güllolonocoksiniz.
Üçüncü  fəsil
Gcrman  baş  ştabı  omr  vcrmişdi  ki,  nizami  ordu  sıralanna  daxil 
olmayan, amma olindo silah tapılan h ə rb ir fransız dərhal gülləlonsin. 
Bu  omr hotta  könüllülər rotasına  da  aid  idi, çünki  Prussiya  onlan  bir 
soldat kimi  tanımaq  istomirdi.  Öz ocaqlannı qoruyan  kondliloro bclo 
zalımanə  divan  tutmaqla  almanlar  gcniş  xalq  toboqolorinin  silaha 
sanlmasma mane olmaq istəyirdilər; çünki onlan on çox qorxudan bu 
idi.
Olli 
yaşlarında  ucaboylu,  arıq  bir kişi  olan  zabit,  Dominiki  qısa 
bir  istintaqdan  kcçirdi.  Zabit  fransızca  çox  tomiz  danışsa  da.  onuıı 
sözlorindo  ycnə  do prussiyalıya  moxsus bir zalımhq  vardı.
-   Siz burahsm ız?
-  Yox, mən  belgiyalıyam.
-   Elə  isə  no  üçün  siz  silah  götürmüsünüz?  Bütün  bunlann 
sizinlə  olaqosi  olmamalı  idi.
Dominik  cavab  vcrmirdi.  Bu  anda  zabit  Fransuazanı  gördü,  qız 
bir az konarda dayamb rongi qaçmış bir halda danışığa qulaq asırdı, 
onun  ağ  alnındakı  sıyrıntı  qırmızı  bir  zolaq  şoklində  nozəri  colb 
cdirdi. Zabit növbo ilo qıza vo gənco baxdı, sanki hor şcyi anladı vo 
yalnız bu  sözlori  dcmoklə  kifayətləndi:
-  Siz güllo atdığınızı  inkar ctmirsiniz ki?
-   Mon  q ü w o m   çatdığı  qodər  atdım,  -   dcyo  Dominik  sakit  bir 
halda cavab verdi.
145

---