Seçilmiş əsərləri

 

120

Əliabbas kişi ilə Tubuxanımın iki oğlu, dörd qızı vardı. Doğrudan da, qəribədi 

dünyanın işləri: Ağamuxtar da, Fətulla da müharibədən sağ-salamat qayıtdılar, 

başları çox qəzavü-qədər, çox məşəqqət çəksə də, indi, şükür, salamatdı ikisi də və 

ikisi də çoxdan babaydı; amma qızların hamısı getdi, dördü də: Səlimnaz hələ 

müharibədən əvvəl getdi miningitdən, heç kim qalmadı Səlimnazdan, tək gəldi, tək 

getdi və bu da çox qəribəydi ki, axır vaxtlar dörd qızdan  ən çox Səlimnaz gəlib 

dururdu Əliabbas kişinin gözlərinin qabağında; Fatma müharibə vaxtı getdi, heç kim 

də bilmədi ki, nədən getdi; düzdü, dedilər ki, Mürsəlin xiffəti partlatdı ürəyini – 

Mürsəl Fatmanın əriydi, cəbhədə idi və bir müddət ondan xəbər-ətər gəlmədi; indi 

də sağdı Mürsəl, kefi kök, damağı da çağdı, dördüncü arvadıyla yaşayır. (Bir dəfə 

Mürsəl Əliabbas kişini küçədə görüb qucaqlayıb ağlamışdı ki, Fatmadan sonra heç 

bir arvadla yaşaya bilmirəm, yaman bəd şeydi, Əliabbas dayı, məhəbbət! Əliabbas 

kişi də demişdi ki, vallah, əgər budusa məhəbbət, gərək səninçün bəd şey olmasın...) 

Fatmadan bir oğlu qalıb, atasına oxşamayıb, ana tərəfə çəkib, evi-eşiyi, üç də balası, 

Sumqayıtda yaşayırlar və ümumiyyətlə, qızların uşaqlarından bu həyətdə heç kim 

yoxdu. Ağamuxtarla, Fətullanınkılardı burda. 

Səfurə ilə  Kəmalə  də müharibədən sonra getdilər. Nə isə... Dünyanın işləridi. 

Əliabbas kişinin Səfurə ilə  Kəmalədən yeddi nəvəsi vardı  və yeddisi də ev-eşik, 

oğul-uşaq sahibi idi, amma bir vardı ki, bu boyda külfətə baxmayaraq, əslində, lap 

əslində, Əliabbas kişi tək idi. 

Məsələ burasında idi ki, Əliabbas kişi düz üç il bundan əvvəl Tubuxanımı 

torpağa basdırmışdı və xartutun yüz yaşı tamam olan həmin şənbə gününün gecəsi 

yerinə girib gözlərini yummuşdu, amma Tubuxanım gəlib durmuşdu gözlərinin 

qabağında, həm də sinəsi taxtaya dönmüş ağbirçək Tubuxanım yox, bu həyətə təzə 

gəlin gəlmiş Tubuxanım, könül üçün ağıllı, göz üçün gözəl olan Tubuxanım. 

Qabaqlar zarafatla dediyi, amma indi zarafatdan əsər-əlamət qalmamış dörd 

misra gəlib Əliabbas kişinin ürəyindən axıb-keçdi: 

  

Yatıram yanım ağrır, 

Dururam canım ağrır. 

Sən yadıma düşəndə, 

Tamam əndamım ağrır. 

 

Kişi başa düşdü ki, bu gecə də səhərə kimi gözünə yuxu getməyəcək, çoxdan, 

lap qədimlərdə olub-keçənlər yadına düşəcək və özü də  təəccüb edəcək ki, beş 

yaşında, altı yaşında olduğu vaxtların əhvalatları necə yadında qalıb, amma iki gün 

bundan əvvəlin söhbəti yadından çıxıb gedir. 

O, beş-altı yaşı olanda dağlar balası idi: meşələr yadına gəlirdi, sıldırım qayalar 

yadına gəlirdi, başı qarlı uca dağlar yadına gəlirdi, köpüklənə-köpüklənə axan dağ 

çayında kəndin uşaqları ilə  bərabər çimməyi, palansız eşşəyə  dırmaşıb çapmağı 

yadına gəlirdi və bir də çəpiş yadına gəlirdi; bu çəpiş onun çəpişi idi, hara getsəydi 

dalına düşürdü,  əlindən yarpaq yeyirdi; çəpiş dedi, Cəbiş yadına düşdü; bir dostu 

vardı, qonşuları idi deyəsən, Cəbi idi adı. Durur görəsən? Sağ olar, o tərəfin 

adamları çox yaşayırlar, havasındandı, suyundandı. 

Sən az yaşamısan bəs, a Əliabbas kişi? 

---

 

121

Hamı yatmışdı: kişilərin yeri açma-yığma çarpayıda tutun altında salınmışdı və 

bu yüz yaşlı tut ağacının altı ay işığında yataqxanaya oxşayırdı; həyətin qadın-qızları 

məhəccər uzunu birinci mərtəbənin  şüşəbəndində yatmışdı; yeniyetmə  oğlanlar, 

uşaqlar isə damda yatırdılar və indi yeddinci yuxudaydılar. Sentyabrın ortalarına 

qədər beləcə olacaqdı, sonra yavaş-yavaş  qız-gəlinlər evə keçəcəkdi, kişilər 

artırmaya, şüşəbəndə, sonra onlar da evə, hərə öz arvadının yanına və ən nəhayət də, 

uşaqlar günü-günə sata-sata axır ki, hərə öz evində yatacaqdı. 

Bütün bunlar sonralar olacaqdı, yay qurtaranda, payız gələndə. Indi isə Əliabbas 

kişi tut ağacının altından gələn xorultuları açıq-aydın eşidə-eşidə bir daha fikirləşirdi 

ki, bu gecə yata bilməyəcək və ona görə yox ki, həyətdən cürbəcür səsli-nəfəsli 

xorultular gəlirdi, yox, yay vaxtı bu səslərə öyrəncəli idi və əslində həmin xorultular 

onun üçün, bir növ, gecə laylasıydı, bu mənada ki, özünü tək hiss etmirdi; ona görə 

ki... elə-belə, yuxusu qaçmışdı, vəssalam. 

Əliabbas kişi yayda da qışdakı kimi evdə yatırdı, özü də yorğan-döşəkdə tuman-

köynəklə üşüyürdü Əliabbas kişi bəzən lap yayın cırhacırında da üşüyürdü gecələr. 

Əliabbas kişi birdən-birə fikirləşdi ki, o özü də elə  həyətdəki o yüz yaşlı tut 

ağacı kimi bir şeydi; bunu fikirləşdi və ona elə gəldi ki, bədənindəki bütün damarlar 

tutun şaxələridir və indi payızdı, şaxələr də qupquru quruyub. 

Onun uşaqları, nəvələri, gəlinləri, bir sözlə, bütün böyük külfəti xalis şəhər 

adamları idi, kənddən, dağların qoynundakı o kənddən xəbərləri yox idi; o kənddən 

ki, axır vaxtlar tez-tez Əliabbas kişinin yadına düşürdü və  bəzən gecələr lap 

doğrudan-doğruya o dağlardakı  kəklikotunun iyi burnuna gəlirdi, o dağların çəni-

çiskini uzun-uzun illər məsafəsindən bir qəriblik gətirirdi. 

Birindən soruşublar ki, haralısan, deyib hələ evlənməmişəm; Tubuxanım 

içərişəhərli qızı idi və  əslində elə  Əliabbas kişinin özü də  şəhər adamı idi – 

danışmağı, fikri-zikrilə də; kənddən yalnız uzaq illərin dumanlı xatirələri qalmışdı, 

bir də uzun-uzadı illər məsafəsindən güclə süzülüb gələn bir qəriblik. 

 

II 

 

Əliabbas kişinin atası kənddən köçüb Bakıda, Sabunçu neft mədənlərində fəhlə 

işləyirdi, sonralar buruq ustası oldu; indi o yerlərə «Leninneft» mədənləri deyirlər və 

Sabunçudan tutmuş Ramanayacan uzanır.  Əliabbas kişinin uşaqlığının çox hissəsi, 

yeniyetməliyi o yerlərdə keçmişdi, amma o, neftçi olmamışdı, dülgər olmuşdu. O 

vaxtlar buruqlar taxtadan quraşdırılardı.  Əliabbasın da mismar vurmağa, taxta 

yonmağa xüsusi həvəsi var idi və  hələ lap uşaqlıqdan bu işdə  səliqəsinə söz ola 

bilməzdi. Sonralar Əliabbas mədənlərdən tamam uzaqlaşdı  və tanıyanlar, bilənlər 

arasında adlı-sanlı dülgər oldu. 

Bütün bunlar hamısı çox-çox uzaqların söhbəti idi və bəzən gecələr, yerinə girib 

yuxuya getməzdən əvvəl belə bir uzaqlığın xofu kişini basırdı; özü də inanmırdı ki, 

bu dünyada bu qədər ömür sürüb, bu ölüm-itim dünyasında. 

Əliabbas kişi bir neçə il bundan əvvəl axır ki, təqaüdə çıxmışdı və təqaüdə çıxan 

kimi də başa düşmüşdü ki, nə qollarında qüvvət var, nə  də ayaqlarında taqət; usta 

burasını da yaxşı başa düşmüşdü ki, onun köhnə (amma iti) mişarı, rəndəsi, baltası 

indi artıq yer tutur, yəni bu mənada ki, oduna gedənin baltası iti olar, işləyər, gedə 

bilməyənin yox. Alət işlər,  əl öyünər deyiblər, amma əl ki, daha aləti tuta bilmir, 

deməli qurtardı məsələ, vəssalam-şüttamam. 

---