Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
107 hökumətinin yeni iqtisadi siyasəti öz inkişafında 4 mərhələdən keçmişdir. 1971-ci ilin avqust-noyabr aylarını əhatə edən birinci mərhələdə respublikaçılar hökumətinin əsas məqsədi qiymətlərin və əmək haqqının «dondurulması» olmuşdur. «Yeni iqtisadi siyasət»in 1971-ci ilin noyabrından 1973-cü ilin yanvar ayınadək olan ikinci mərhələsində əmək haqqının və qiymətlərin dondurulmasını onların üzərində nəzarət əvəz etdi. Bu əmək haqqının və qiymətlərin saxlanılmasında daha çevik sistem idi. Bu sistemin fəaliyyətində həmkarlar ittifaqının nümayəndələri iştirak edirdilər. Hökumət öz tapşırıqlarında qiymətlərin illik həcminin 2,5%-dən artıq olmamasını irəli sürür, yeni kollektiv müqavilələrə əsasən əməyin ödəniləmsi dərəcəsini 5,5% müəyyən edirdi. Həmkarlar ittifaqlarının nümayəndələri hökumətin siyasətinə qarşı çıxrdılar. Respublikaçılar hökumətinin bu siyasətinə etiraz əlaməti olaraq 1972-ci ilin mart ayında həmkarlar ittifaqı nümayəndələrinın çox hissəsi əmək haqqı üzrə dövlət şurasının tərkibindən çıxdılar. «Yeni iqtisadi siyasət»in 1973-cü ilin yanvar-iyun aylarını əhatə edən üçüncü mərhələsinin gedişində qiymətlərin və əmək haqqının üzərinə birbaşa dövlət nəzarəti dayandırıldı. 1973-cü ilin beş ayı ərzində inflyasiyanın dərəcəsi dövlət orqanlarının plan bölgüsüsündən yan keçmişdi. 1973-cü ildə Niksonun yenidən təkidi ilə 60 gün müddətinə qiymətlər yenidən «donduruldu». Nikson bu müddəti qiymətlər və əmək haqqı üzərinə yeni sistemin hazırlanması ilə əlaqədar təyin etmişdi. 1973-cü ilin iyunundan Nikson hökumətinin yeni iqtisadi siyasətinin dördüncü yəem axırıncı mərhələsi başladı. Bu mərhələ iqtisadiyyatda qismən sabitliyin yarandığı dövrədək, yəni 30 aprel 1974-cü ilədək davam etmişdir. Ölkədə gedən infilyasiyanı dayandırmaq bu dəfə də mümkün olmamışdır. Əksinə yeni iqtisadi siyasətin bu mərhələsində qiymətlər daha sürətlə qalxmağa başlamışdır. Xüsusən yeyinti məhsullarının qiyməti daha artıq qalxmışdı. Bu hər şeydən əvvəl respublikaçılar hökumətinin aqrar siyasət sahəsində etdiyi böyük dəyişikliklərlə, birinci növbədə, 1973-cü ilin avqustunda qəbul olunmuş kənd təsərrüfatı haqqında yeni qanunla bağlı idi. Həmçinin hökumət kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının məhdudlaşdırılmasına dair bütün qanunları ləğv etmişdir. Nikson hökuməti həmçinin enerji böhranını da həll edə bilmədi. 1973-cü ilin noyabr ayında prezident R.Nikson dövlət enerji 108 proqramı ilə çıxış etdi. Həmin proqrama görə xarici bazara müraciət edilmədən prezident Nikson ölkənin qarşısında «yanacaq müstəqilliyi» məsələsini bir vəzifə olaraq qoydu. Proqramda Appalare kömür hövzəsinin işlənməsinin gücləndirilməsi və Alyaskada neft hasilatının sürətləndirilməsi nəzərdə tutulurdu. 70-ci illərdə ölkədə həmçinin dövlət maddi yardımı sistemi geniş yayılmışdı. Yoxsulluq səviyyəsində yaşayan ailələr dövlətdən xüsusi vəsa it almaq hüququna malik idilər. 60-cı illərin sonundan etibarən inflyasiyanın genişlənməsi və zəhmətkeşlərin vəziyyətinin pisləşməsi ilə əlaqədar «minimum gəlirlərlə təmin olunmaq» nəzəriyyəsi cəmiyyətdə geniş yayılmışdı. Respublikaçılar bu nəzəriyyəyə qarşı çıxdılar. Xalqın bu nəzəriyyəyə qarşı diqqətsizliyini və laqeydliyini görüb qorxan Nikson 1969-cu ildə Konqres qarşısına «ailələrə yardım» planını bir vəzifyə olaraq qoydu. Niksonun yardım planına görə aşağı səviyyədə yaşayan ailələr dövlətdən minimum təminat vəsaiti olaraq il ərzində 1600 dollardan çox olmamaq şərti ilə vəsait ala bilərdilər. Beləliklə, R.Niksonun dövlət maddi yardımı sistemini islahat yolu ilə dəyişdirmək istəyi mümkün olmadı. Ona görə də respublika hökuməti yoxsullara maddi yardım göstərilməsi işini davam etdirməli oldu. 70-ci illərin əvvəllərində onun miqyası əhəmiyyətli dərəcədə böyümüşdü. Xüsusilə ərzaq talonlarının proqramı ölkədə geniş yayılmışdı. 1969-cü ildə talon alanların sayı 3 milyon nəfər olmuşdur. 1974-cü ildə isə onların sayı artaraq 13,5 milyon nəfərə çatmışdır. 70-ci illərin ortalarında Federal hakimiyyətdən və ştatların hökumətlərindən talon alanların sayı 33 milyon nəfər olmuşdur. Niksonun hökuməti əvvəl həmçinin «ədalətli əmək şəraiti» haqqında qanuna qarşı da mənfi münasibət bəsləmişdir. Fəhlə sinfinin təsiri altında 1973-cü ildə Konqresin hər iki palatası «Fəhlə və qulluqçuların əmək haqqının yenidən qaldırılması» haqqında qanun layihəsi qəbul etdi. Ancaq 1973-cü ilin aprelində «Ədalətli əmək şəraiti» aktına əlavələr qanuniləşdi. 1974-cü ilin 1 iyulun 1-dən bir saat iş vaxtı üçün minimum əmək haqqı artırılaraq 1,60 dollardan 2,20 dollara kimi yüksəlmişdir. Nikson hökuməti demokratik hərəkatın iştirakçılarına, zəncilərə və gənclərə qarşı represiyanı gücləndirmişdi. Artıq 1970-ci illərin əvvəllərində məhkəməsiz və mühakiməsiz «Qara pantera»nın 109 30 nəfərə yaxın rəhbəri öldürülmüşdür. Zəncilərin çıxışları və tələbələrin tətilləri dəfələrlə gülləbaran edilmişdir. 70-ci illərin birinci yarısında ABŞ-ın xarici siyasətində əhəmiyyətli dəyişiklik baş verdi. Beynəlxalq aləmdə qüvvələr hislətində əsaslı dəyişikliklər baş vermişdi: dünya sosializm sisteminin mövqeyi güclənmiş, «üçüncü dünya» ölkələrinin nüfuzu böyümüş, imperialistlərarası münasibətlərdə böyük dəyişikliklər baş vermiş, bütün dünyada sülhsevər qüvvələr çoxalmışdır. Ona görə də ABŞ-ın xarici siyasətində siyasi realizm xətti üstünlük təşkil etdi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Birləşmiş Ştatların xarici siyasətində əsaslı konsepsiyalar hazırlanmışdır. Prezident Nikson hakimiyyətinin ilk günlərindən ABŞ-la Sovet İttifaqı arasında danışıqlar dövrünə keçilməsini elan etmişdi. 1969-cu ilin payızında ABŞ və SSRİ arasında strateji silahların məhdudlaşdırılmasına dair danışıqlara başlanıldı. Bu danışıqlar Amerika xalqı tərəfindən geniş müdafiə olundu. Prezident Noksonun Konqresdə xarici siyasət istiqamətində realist fikirləri demokratların və respublikaçıların nüfuzlu qrupları tərəfindən müdafiə olunurdu. Həmin qrupa nüfuzlu siyasi xadimlər olan senatorlar-D.Y.Fulbrayt, M.Mensfild, E.Kennedi, K.Skot və başqaları daxil idilər. İki partiya-respublikaçılar və demokratlar partiyalarının qruplaşması Amerika xarici siyasət konsepsiyasında mühüm dəyişiklik əldə edilməsinə istiqamətlənmişdi. Senatda xarici işlər üzrə konsepsiyasının sədri D.Y.Fulbrayt Konqresdəki çıxışında təsdiq etmişdir ki, Birləşmiş ştatlar birtərəfli fəaliyyətdən çəkinməlidir. O, birtərəfli münasibətlərdən beynəlxalq münasibətlər konsepsiyasını irəli sürürdü. Nikson hökumətinin fəaliyyətinin ilk günlərində əsas xarici siyasət məsələlərindən biri Vyetnam məsələsi idi. Niksonun «Quam doktrinası»nın əsasında «vyetnamlaşdırma» proqramı işlənilmişdi. 70-ci illərin əvvəllərində ABŞ-ın Hind - Çindəki təcavüzünün miqyası genişlənmişdi. 1970-ci ildə Amerika qoşunları Kambocaya, 1971-ci ildə isə Laosa girdilər. 1971-ci ildə Nikson Vyetnam Demokratik Respublikasının yenidən bombalanması əmrini verdi. Lakin ABŞ-ın hakim dairələri Vyetnam xalqının iradəsini qıra bilmədilər. 1973-cü ilin yanvar ayının 27-də Parisdə Vyetnamda müharibənin dayandırılmasına dair razılıq imzalandı. Amerika orduları Cənubi Vyetnamdan çıxarıldı. 110 60-cı illərin sonu, 70-ci illərin əvvəllərində Vaşinqtonu təəccübləndirən ciddi məsələlərdən biri Latın Amerikasındakı hadisələrlə bağlı idi. Xüsusilə bütün ABŞ-ın hakim dairələri və inhisarçı burjuaziya 1970-ci ildə Çilidə S.Alyendenin rəhbərliyi altında Vahid Xalq hökumətinin yaranmasını düşmənçiliklə qarşıladılar. Amerika sağ inhisarçı dairələri və Vaşinqtonun rəsmi nümayəndələri S.Alyendenin hökumətini devirməyin planını hazırladılar. Amerika qitəsi Birləşmiş Ştatların göstərişini Latın Amerikası xalqları böyük müqavimətlə qarşıladılar. Amerika qitəsi xarici işlər nazirliklərinin növbəti konfransında Amerika dövlətlərinin təşkilatının sıralarından çıxmaq məsələsi də qoyulmuşdu. 1974-cü ilin əvvəllərindən təşkilatın hər bir iştirakçısı öz xarici siyasətini müstəqil həyata keçirirdi. 70-ci illərdə Yaxın Şərq həmçinin ABŞ-hakim dairələrinin diqqət mərkəzində idi. Yaxın Şərqdə Amerikanın mövqelərinin möhkəmlənməsində İsrail strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Birləşmiş Ştatlar tərəfindən İsrailin hərbi-iqtisadi və siyasi cəhətdən müdafiə olunması İsrail ekstremistlərinin ərəb ölkələri əleyhinə təcavüzkar planlar həyata keçirməsinə şərait yaradırdı. 70-ci illərin əvvəllərində Birləşmiş Ştatların Qərbi Avropa ölkələri və Yaponiya ilə münasibətlərində son dərəcə əlverişsiz şərait yaranmışdı. Buna görə də «Ümumi bazar» ölkələri və Yaponiya Amerika üçün təhlükəli imperialist rəqiblər idilər. ABŞ-ın kapitalist ölkələrinin sənaye məhsulları istehsalı sırasındakı yeri 1948-ci ildə 53% olduğu halda 70-ci illərin əvvəllərində azalaraq 40% olmuşdur. Əksinə «Ümumi bazar» ölkələrinin və Yaponiyanın payı bu sahədə yüksələrək 13,5%-dən 28%-ə çatmışdır. Amerika imperializminin maliyyə-iqtisadi mövqeyinin zəifləməsi ABŞ-ın hakim dairələrinin qarşısına «atlantik cəmiyyətində» özünün hərbi-siyasi nüfuz dairəsinin möhkəmləndirilməsi vəzifəsini qoymuşdu. Nikson hökumət 70-ci illərin ortalarında öz diqqətini əsasən Qərbi Avropa ölkələrinə yönəltmişdi. Belə ki, qeyd etdiyimiz dövrdə Birləşmiş Ştatların Qərbi Avropa və Yaponiyada iqtisadi və siyasi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi Amerika xarici siyasətinin ilk növbəli problemlərindən biri idi. 70-ci illərin birinci yarısında ABŞ hökumətinin xarici siyasət xəttinin mərkəzində Sovet İttifaqı ilə münasibətlərin optimal Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|