“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
Вünya şöhrәti qazanmış gör - kәmli yazıçı Çingiz Aytma tov XX әsr bәdii düşün cәsinin vә ümu - miy yәtlә, böyük әdәbiy yatın әn qüdrәtli ustadlarından biri kimi qәbul olunur. Çingiz Aytmatov (1928–2008) dünya әdәbiyya tın - da yeni nәsrin әbәdi yaşar yara - dıcıları sırasına daxil olmuşdur. Bu böyük sәnәtkarın adı Ernest Hemin quey, Markes, Folkner, Sol jenitsın, Elis Munro vә on lar - ca başqaları kimi dünyada әsәrlәri әn çox oxu - nan yazıçıların sırasında çәkilir. XX әsrin ikin ci yarısında böyük әdәbiyyatda yeni tipli insan obrazının formalaşdırılmasında vә tәşәk - külündә Çingiz Aytmatovun әvәzsiz xidmәt - lәri vardır. Sovet rejiminin sәrt ideoloji tәlәblәrinә baxmayaraq, Çingiz Aytmatov sadәcә әmәli, işi ilә deyil, mәnәvi alәminin bütün zәngin - liklәri, qәribәliklәri ilә yeni olan sadә insanı ciddi bir әdәbiyyat hadisәsi sәviyyәsindә tәbii şәkildә tәqdim etmәk vәzifәsini bacarıqla hәyata keçirmişdir. Sovet dövründә Çingiz Aytmatovun milli mövqeni, yeni insanı vә bәşәri problemlәri böyük әdәbiyyat miqya sın - da ifadә etmәklә yanaşı, hәm dә әsәrlәri vasi - tәsilә nәşr etdirib dünyada yaya bilmәsi sosia lizm dövrünün möcüzәlәrindәn biri idi. Bәzi sovet yazıçıları kimi, Çingiz Aytmatov da әsәrlәrindә әks etdirdiyi problemlәri bir qәdәr gәrginlәşdirәrәk Nobel mükafatı alıb ölkәni tәrk etmәk imkanını gerçәklәşdirә bilәrdi. Lakin Çingiz Aytmatov sosializm cәmiyyә - tindә yaşayıb, hәm dә sovet gerçәkliyinin sәdlәrini aşa bilәn böyük әdәbiyyat yarat ma - ğın tәkrarsız nümunәsini göstәr miş dir. Hәtta bәzi Nobel mükafatı laureatları ilә müqa yi - sәdә Çingiz Aytmatovun әsәrlәrindә dәrin hәyati proseslәr siyasi motivlәrdәn daha çox - dur. Çingiz Aytmatov Nobel mükafatı sәviyyә - sindә yazıb-yaradan vә Sovetlәr İttifaqında qalıb yaşamağı bacarmış qüdrәtli dünya yazıçısı idi. Fikrimcә, bu mәnada Nobel müka - fatı almamış Çingiz Aytmatovun xidmәtlәri bu böyük beynәlxalq mükafatın laureatların - dan heç dә az deyil. Dünyanın digәr görkәmli yazıçılarının yaradıcılığına vә fәaliyyәtinә kölgә salmadan, әksinә, onlardan hәr birinin әsәrlәrinә obyektiv şәkildә yüksәk qiymәt vermәklә, hәm dә bu qәnaәtdәyәm ki, Çingiz Aytmatovun yaradıcılığı ilә dünya әdәbiy - yatının yeni standartı meydana çıxmışdır. XX әsrin әvvәllәrindә әdәbiyyatda meydana çıx - mış kiçik insanı hәr yazıçı öz ölkәsindә, Çingiz Aytmatov isә dünya әdәbiyyatı miqyasında böyük әdәbiyyatın әsas obrazına çevirә bil - 21 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 miş dir. Bәlkә dә, nә vaxtsa dünyanın bu tipli әdәbiyyatı üçün dә yeni bir beynәlxalq müka - fat – Çingiz Aytmatov mükafatı da tәsis edilә - cәkdir.
Çingiz Aytmatovun әsәrlәrindә vә baxış - larında milliliklә bәşәrilik vәhdәt halın dadır. Milliliklә bәşәriliyin dahiyanә harmo ni
yası Çingiz Aytmatov sәnәtinin özünә mәx sus lu - ğunu müәyyәnlәşdirir. Millilik vә bәşәriliyin dialektik әlaqәsi vә üzvi sintezi Çingiz Aytma - tovun ümumdünya tarazlığı modelinin әsas dayaqlarını tәşkil edir. Çingiz Aytmatov әdә - biy yatda insanı milli varlığı vә bәşәri dәyәri ilә vәhdәtdә tәqdim etmәyi zәruri saymış vә yaradıcılığını bu harmoniya üzә rindә taraz - lamışdır. Çingiz Aytmatovun yaradı cılığında millilik amili, ümumtürk ruhundan, qırğız etnik düşüncәsindәn doğan vә qlobal dün - yanın hadisәsi sәviyyәsindә ümumilәş dirilәn yüksәk vә dәrin insani keyfiyyәtlәr şәklindә tәzahür edir. Belәliklә, Çingiz Ayt ma tovun yaradıcılığında ayrılıqda götürül müş bir obrazın vә ya xalqın timsalında bütov lükdә bәşәr övladı üçün әhәmiyyәtli olan prob - lemlәrin ümumilәş dirilmәsi kimi mәsuliyyәtli vә şәrәfli vәzifә özünün orijinal bәdii hәllini tapmışdır. Dünya әdәbiyyatında milli ilә bәşә - rinin vәhdәtini әks etdirmәk yeni hadisә ol - masa da, bu sahәdә Çingiz Aytmatov öz modelini yaratmışdır. Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında milli vә bәşәri anlayışlarını geniş mәnada insanlıq düşüncәsi birlәşdirir. Çingiz Aytmatov әsәrlәrindә hәm dә özünü, millәtini vә dünyanı qavramış yazıçı mәnәviy - yatını da ifadә etmişdir. Tanınmış türk alimi, professor Ramazan Qorxmaz doğru olaraq yazmışdır ki: "Çingiz Aytmatov Simurq quşu kimi hәm bütün insanlarda özünü, hәm dә özündә bütövlükdә insanlığı duymağa çalı - şır". Belәliklә, zәngin vә dәrin yazıçı dünyası milli düşüncә ilә bәşәri qavrayışı özündә cәmlәşdirir. Bu mәqamda Çingiz Aytmatov özü dә geniş mәnada әsәrlәrindәki milli vә bәşәri düşüncәlәrin rәmzinә çevrilir. Bundan başqa, Çingiz Aytmatovun ümum - dünya tarazlığı modelinin daha bir özünәmәx - sus
luğu da bu dahi sәnәtkarın dünyadakı problemlәri qan tökmәk, müha ribәlәrә tәkan vermәk yolu ilә deyil, mәdәniy yәti, әdәbiyyatı ön mövqeyә çәkmәk üsulu ilә hәll etmәyә hesablanmış dahiyanә çağırışları idi. Çingiz Aytmatovun 20 il әvvәl meydana çıxmış "Müharibә kultunun yerinә mütlәq mәdә - niyyәt gәlmәlidir" – çağırışı bu gün dünәn - kindәn dә aktual sәslәnir. Millilik vә bәşә ri liyin Çingiz Aytmatov modeli insanlığa әdalәt, sülh, birlik vәd edir. Göründüyü kimi, Çingiz Aytmatov Asiya ağırlıqlı vә Avropa meyilli yazıçıdır. Böyük sәnәtkarın yaradıcılığında milli varlığın ifa - dәsi ilә bәşәri meyarların vәhdәti Asiya vә Avropa düşüncә miqyasları hüdudlarında öz hәllini tapır. Qırğız hәyatının timsalında tәq dim olunan Asiya gerçәkliyi vә Avropa dü şün cәsi әsasında әdәbi-bәdii yanaşmalar onun yara - dıcılığında üzvi sintez halında ifadә olu nur. Çingiz Aytmatov öz әsәrlәrindә milli dәyәr lәrlә bәşәri düşüncәnin ideal balansını tap mışdır. O bütün köklәri, nәbzi, qayәsi eti ba rilә ümum - türk tәfәkküründәn, qırğız ruhundan doğan dahiyanә bәdii әsәrlәrindә әsas ideyanı ifadә edәrkәn nümayiş etdirdiyi cәsarәt, ümid bәs - lәdiyi gәlәcәk mәnasında hәm doğma xalqına vә hәm dә ümumiyyәtlә, insanlığa şәrәflә xid - mәt etmişdir. Çingiz Aytmatovun Asiya düşüncәsinin ana xәtlәri mәnsub olduğu qırğız xalqının taleyinin vә mәnәvi dünyasının әsasında for - malaşdırdığı dәrin hәyat fәlsәfәsindә vә ümu - milәşdirmәlәrindә әks-sәda tapır. O, qırğız ellәrinin vә çöllәrinin ruhunu bütün reallıqları vә özünәmәxsusluqları ilә böyük әdәbiyyatda canlandırmaqla bütövlükdә Orta Asiya coğrafiyasının ümumilәşmiş obrazını yarat - 22 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|