Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəfiqə Әzimova
- Füzuli Qurbanov
- Roida Rzayeva
dim. M.Haydegger bu gün üçün aktual olan belə bir fikir irəli sürür ki, əsas fəlsəfi sual ondan ibarətdir ki, «Nəyə görə, ümumiyyətlə, mövcud olan vardır, əksinə, heç nə – yoxdur? <…> Әgər fikrən bu sualı izləsək, ilk növbədə, mövcud olanın hər hansı bir adət edilmiş sahədə var olmasından imtina etmək lazımdır. Biz təbii olanın üstündən adlayırıq...» Və mən Haydeggerdən sonra Nitşenin sözlərinə müraciət etməyi lazım bilirəm: «Filosof daima qeyri‐adi məsələlər haqqında düşünən, onları görən və eşidən, duyan, arzulayan, xəyal edən insandır...»
giya və Hüquq İnstitutu, Sosiologiya və sosial psixologiya şöbəsinin müdiri). Filosof öz yerini cəmiyyətdə özü müəyyən ‐ ləşdirir, daha doğrusu, onun əzəldən müəy ‐ yən
ləşmiş mövqeyi dünyanı makrokosmos prizmasından dərk etməkdən ibarətdir. Makro ‐ kosmos filosofun «daimi yaşayış yeridir». N.O.Los ‐ ski yazırdı: «Gerçəkliyin ümumi tə rəflə rini
öyrənmək üçün müşahidənin xüsusi istiqa ‐ mətini müəyyən etmək, hadisələrin rənga rəng səhnəsindən uzaqlaşmaq bacarığına malik olmaq, hə a ola bilsin ki, həyatın bütün xırda maraq və ehtiyacları üzərində tərəd düdsüz yüksəlmək xarakterinə sahib olmaq lazımdır». Həqiqətən də, filosof həyatın gündəlik qarışıqlığı içərisində olanda və onda iştirak edəndə, təbii olaraq, ona xas olan qabaqcadan hadisələri bilmə (öncəgörmə) xüsusiyyətinə görə o, paralel olaraq, öz yerini dünyanın uc ‐ suz‐bucaqsız guşələrinə dəyişə bilir. «Tri‐ bunadan» filosofun səsi insanı həyat və onun bu həyatda yeri haqqında düşünməyə çağırır. Çoxtəbəqəli bütöv dünyanın ayrılmaz bir hissəsi kimi iti özlük hissi filosofu insanı ən mürəkkəb sistem kimi dərk etməyə imkan verir, çünki o bütün həyat məkanı çərçivə sində materiya və ruhun sintezini ifadə edir. İnsanın təbiətini nəzərdən keçirən Leonar ‐ do da Vinçi yazırdı: « – Әgər onun quruluşu səndə təəccüb doğurursa, düşün ki, bu onun bu binada yaşayan ruhu ilə müqayisədə heç nədir.
Həqiqətən də, nə cür olursa‐olsun, ruha öz əsərində istədiyi kimi yaşamağa imkan ver və öz qəzəb və kininlə həyatı dağıtmağa cəhd göstərmə, çünki doğrudan da, həyata qiymət verə bilməyən ona layiq deyil... Qəlb və həyat isbatedilməzdir». Filosof mədəni məkanın konturlarını yaradır. O, mədəniyyətin bələdçisidir. Bələdçi olaraq filosof zəruri olandan çıxış edərək hü‐ dudsuz və zamansız mədəni məkanda gör ‐ düyü və təxəyyülündə canlandırdığı yaxın və uzaq perspektivləri proqnozlaşdırır. Filosof yalnız planetar‐kosmik varlıq üçün təlaş keçir‐ mir, həm də o, baş verənlərə şərik olan şəxsiy ‐ yətdir. Bu səbəbdən də düşünürəm ki, baş qa sına qarşı insanlığın, humanizmin mahiyyəti məhz dəyərlərin qəbul edilməsində və digərinin qəlbinin toxunulmazlığındadır. «Homo Sapiens» anlayışı insanın dərkinə, mürəkkəb sistem olan müasir insan da daxil olmaqla, birtərəfli yanaşmadır. Bu yanaşma «Homo Sapiens»in nəyə görə getdikcə daha tez‐tez özünün yaratdığı daşlara çırpılması sualına cavab verməyə imkan yaratmır. Güman etmək olar ki, bu anlayış insanın mahiyyətinin tamlığını, onun həyəcanını, başqasının dərdinə şərik olmasını ifadə edə bilmir. Və bu mənada, «homo‐humanus‐sapiens» bu gün özündə daha böyük etik yük daşıyır, lazım olan səviy ‐ yədə «işləyir». Başqa sözlə, dünya cəmiy yət ‐ lərinin inkişafının taktika və strategi yasını,
əzəldən əsası qoyulmuş və qoyulması vacib olan – İnsan müasir sivilizasiyanın inkişafının ən yüksək məqsədidir – humanitar komponent təşkil etməlidir. Humanitar perspektiv nəzərə alınmazsa, müasir dünya birliyinin inkişafının taktika və strategiyası bu və ya digər şəkildə müvəf fəqi y ‐ yətli ola bilməz. Həm ideya, həm də həyat praktikası olaraq humanizm XXI əsr siviliza si ‐ yasının çağırışıdır. Füzuli Qurbanov (AMEA Fəlsəfə, Sosio ‐ logiya və Hüquq İnstitutu, İdrak nəzəriyyəsi və elmin fəlsəfəsi şöbəsinin müdiri). Mədəniyyətdə, mədəniyyətlərin dialoqu kontekstində filosof olmaq nə deməkdir? Axı filosof eyni zamanda sosiomədəni transforma ‐ siyanın həm müşahidəçisi, həm də onun iştirakçısıdır. Bu səbəbdən də mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqələri kontekstində onun sosio ‐
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 mədəni mövqeyi paradoksal şəkil alır. Filosof mədəniyyətin yaradıcılarından biri kimi, öz sosiomədəni fəaliyyətinin nəticələrini təhlil etməlidir. Müxtəlif mədəni sistemlərin qarşı ‐ lıqlı əlaqəsindən söhbət gedəndə situasiya bir az da mürəkkəbləşir. Burada bir neçə mədəni sistemin nümayəndələri ilə dialoqun təşkil olunması və aparılması problemi ön plana keçir. Bununla belə, onun özü bu dialoqun iştirakçısı olduğu halda, bu dialoqda modera‐ tor rolunu yerinə yetirə bilməsi sualı meydana çıxır. Biz bu suala müsbət cavab vermək niyyətindəyik, çünki qlobal (V.İ.Vernadskinin ifadəsinə görə «planetar») təfəkkürün pers pek ‐ tivlərinə inanırıq. Lakin məsələ ondadır ki, bu təfəkkürün fəlsəfi‐metodoloji əsaslandı rılması ciddi çətinliklərlə rastlaşır. Biz mürək kəbin dərk edilməsi problemini nəzərdə tuturuq. Mədəniyyət mürəkkəb sistemdir. Burada ak‐ tual problemlərdən biri müşahidəçinin mövqe ‐ yinin müəyyənləşdirilməsidir. V.İ.Arşi nov obyek tin dərki prosesində özünüdərk imkan ları yaradan «metamüşahidəçi» haq qın da danış mağı üstün tutur. İdrak nəzəriy yəsinin post qeyri‐klassik, mürəkkəblik epis te molo giya və ya «fraktal epis ‐ temologiya» çərçivə sində ümidverici mənzərə yaranır. Məsələn, E.More nin, D.Zolonun yanaş ‐ maları və necə deyərlər, «mühiti yanaşma» daha perspektivli görünür. Sonuncu yanaşma V.E.Lepski tərəfin dən irəli sürül mü ş dür. O, inno ‐ va sion inkişafda reflektiv‐aktiv mü hitin yaradıl ‐ ma sında metodo logiya kimi nəzər dən keçirilir. Fikrimcə, «metamüşahidəçi» mədəniyyət ‐ lə
rin dialoqunda ideal moderatordur. Bu kontekstdə moderator kimi onun imkanları filosofun mədəniyyətdə imkanlarına müvafiq olur. Məhz fəlsəfi refleksiya, idrak mövqeyi olaraq, müxtəlif mədəniyyətlərin nümayən ‐ dələri arasında dialoqda effektli rol oynaya bilər. Bu mənada, mədəni sistemlərin kəsişən zonalarında reflektiv‐aktiv mühitin yara dıl ‐ ması, dialoq prosesinin mühüm tərkib hissəsi olaraq, sosiumun «özünüaktuallaşdırma özək ‐ ləri» kimi təqdim edilir.
və Hüquq İnstitutunun direktor müavini). Müasir həyatın qloballaşması və beynəl ‐ miləlləşməsi dialoqun yenidən dərkini şərt ‐ ləndirir, bu da öz növbəsində, bir tərəfdən onun forma və interpretasiyasına, digər tərəf ‐ dən isə həyatın müxtəlif sahələrində funk ‐
ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|