Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR

Necəsə  oğrular belə  qənaətə  gəlmişdilər ki, bu tunnel ləl-
cəvahirat dükanına yol aparır (indi “Yin Yang” restoranı yerləşən 
bina). 
Gecə vaxtı, oğrular gizlicə yeraltı tuneli qazmağa, və onu 
təmizləyə başladılar. Həqiqətən də, onlar cəvahirat dükanına daxil 
olmuş  və bir sıra qiymətli cəvahirat  əşyası  oğurlamağa müvəffəq 
olmuşdular. Bakı qəzetləri bu cinayət haqda yazdıqdan sonra, tunel 
bağlanmışdır. 
IDMAN YARIŞLARI. Içəri  Şəhərin  əyləncə  mərkəzlərin-
dən biri atletik yarışların keçirildiyi stadion tipli zorxana idi. Bakı-
nın zorxanası 15-ci əsrə aiddir. Çox az adam, bu yeraltı tağtavanın 
Qız Qalası  tərəfdə Buxara və Multanı karvansaralarından bir neçə 
addımlıq məsafədə yerləşdiyini bilir. 
Indiki idman klubları kimi, kişilər zorxanalara da daxil olub 
ağırlıq qaldırma və güləş  də daxil olmaqla müxtəlif yarışlarda 
iştirak etmək üçün giriş haqqı verirdilər. Bəzi yarışlar ənənəvi Şərq 
musiqi alətləri olan kamança, zurna və nağarada ifa edən 
musiqiçilərdən ibarət trio tərəfindən müşayiət edilirdi. Həmin 
dövrdə çalınan mahnıların çoxu artıq unudulmuşdur. Lakin 
bunlardan biri “Cəngi” hələ  də milli güləş yarışlarının açılışından 
öncə çalınır. 
Cavan oğlanlar Təbriz,  Ərdəbil, Sərab və digər Cənubi 
Azərbaycan  şəhərlərindən gələn peşəkər güləşçilərə qarşı öz 
güclərini sınaya bilərdilər. Hüseynqulu Sarabski bütün bu cavanlara 
qalib gələn “Altıaylıq  Əbdüləli” ləqəbli bir gənc haqqında yazır. 
Hər görüşdən öncə  məşhur musiqiçi Hacı Zeynal Ağa Kərim 
güləşçini ruhlandıran mahnı ifa edirdi. Altıaylıq Əbdüləli kəmərini 
açar, papağını yerə atar, və gülərək səhnəyə  çıxardı. Cavan 
həvəskarlar bir-bir ona yanaşardılar. Altıaylıq  Əbdüləli güləşi 
bitirdikdən sonra izləyicilər ona 3, 5 və hətta 10 rubl pul verərdilər. 
Bu isə həmin dövrdə külli miqdarda pul idi. 
Zorxana həm də fitness klubu kimi fəaliyyət göstəriridi. 
Yarışlar olmayanda, kişilər ora məşq etməyə  və müxtəlif idman 
alətlərini istifadə etməyə gedərdilər. 
Başqa bir yarış  dəyirman daşlarının qaldırılması, 
tullanılması, və tutulması idi. Oyun “Mil Oyunu” adlanırdı. Yarış 
iştirakçıları nağara çalanın müşayiəti ilə yarışa girərdilər. Nağara 
çalan tədricən tempi artıraraq daha sürətlə çalmağa başlayırdı. 
 115

---

Bakı sakinləri şer məclisləri və muğam axşamlarına getmə-
yi sevirdilər.  Şair, musiqiçilər, və digərləri toplaşaraq lirik şerlər 
(rübai və  qəzəllər) oxuyar və muğama qulaq asardılar. Burada 
yemək, içkilər və şirniyyatlar verilirdi. 
Içəri  Şəhərin sakinləri Bakı  və ona bitişik kəndlərin ortaq 
ədəbi-musiqi improvizə  sənəti olan meyxananı çox sevirdilər. 
(“Meyxana: Azərbaycanın  Əski Rep Versiyası Yenidən Baş Qaldırır” 
məqaləsinə baxın. AI 4.2 (Payız 1996))
 Sovet dövründə mübahisəli 
forma olduğu üçün qadağan edilməsinə baxmayaraq, meyxana 
yarışları hələ də Bakı kəndlərində məşhurdur. 
Meyxana öz adını bu ifaların  əvvəllər keçirildiyi Şərq 
əyləncə evlərindən götürülmüşdür. Müsabiqədə iki və daha artıq 
şair iştirak edir və onlar misraları  bədahətən söyləyir, bəzən isə 
zarafat edir və bir-birini lağa qoyurdular. Onların rep üslublu 
mahnıları zamanın ictimai və siyasi məsələlərini əhatə edirdi. Sonda 
tamaşaçılar hansı  iştirakçının misraları daha ağıllı  və axıcı  şəkildə 
ifa etməsini müəyyən edir və həmin adamı qalib elan edirdilər. 
Bakının gəncləri arasında digər sevimli məşğuliyyət növü 
göyərçin bəslənilməsi idi. Onların çoxlu göyərçinləri göyərçin 
damlarında, bəzən isə evlərinin damlarında saxlayırdılar. Hər səhər 
göyərçinlərin sahibləri dama qalxar, göyərçinləri yemləyər, və 
sonra onların uçması üçün fıştırıq çalardı. Siz hələ də Içəri Şəhərdə 
az da olsa göyərçin həvəskarı tapa bilərsiniz. 
Nərd Içəri  Şəhərdə  ən sevimli oyunlardan biri idi. Hər bir 
ailədə  nərdtaxta var idi və kişilər tez-tez oturar və saatlarla 
nərdtaxta oynayardılar. Bəzi adamlar isə  şahmat və dama 
oynardılar. 
Uşaqlar indi artıq unudulan çumruq-çumruq, beş-onbeş, 
usta-şəyird, daş-baş, gizlənpaç, oğru-oğru,  şumaqədər və digər 
oyunlar oynardılar. Bu oyunladan yalnız gizlənpaç oyunu bugün 
hələ  də geniş yayılmışdır. Amerikada “Red Rover” və “Oktopus 
Tag” adı ilə məşhur olan “Bənövşə” oyunu də Içəri Şəhərdə məşhur 
oyunlardan biri idi. 
SEVİMLİ YEMƏKLƏR. Içəri Şəhərin sakinləri ət yeməyi 
sevirdlər və onu bəzən “can” adlandırardılar. Uşaqlıqda içərişə-
hərdə müxtəlif yeməkləri onları qidalı keyfiyyətlərinə və dadlarına 
görə kateqoriyalara bölən gülməli atalar sözünü eşitmişəm: “Get 
dükana, “can” (yəni  ət) al gətir; “can” olmasa, ‘yarımcan’  (yəni 
yumurta)  al gətir; ‘yarımcan’ olmasa, badımcan  (kasıb adamların 
 116

---

yeməyi) al gətir, badimcan olmasa, zəhrimar  (qatıq) al qətir”. 
Görünür, bu  deyimi istifadə edənlər qatığın nə  dərəcədə  xeyirli 
olmasını bilmirdilər.   
Bayram günləri səhərlər kişilər öz dostları ilə “xaşxana” 
adlı yemək evlərində görüşərdilər. Burada onlar buzov və ya qoyun 
ayaqlarından hazırlanan sirkə  və sarımsaq  əlavə edilən yaxşı, həl-
məşik  xaş yeyirdilər. O zamanlar Bakıda dostlarla xaş yemək indi 
olduğu kimi çox məşhur bir məşğuliyyət növü idi. Müəyyən 
yeməklər— düşbərə,  şorqoğal və çudu—Içəri  Şəhər və ona bitişik 
kəndlərin tipik yeməkləri idi. Bu yeməklər Azərbaycanın digər 
ərazilərində tipik olaraq hazırlanmırdı. 
MİLLİ GEYİMLƏR. Milli geyimlərə  və xarici görünüşə 
gəldikdə isə hər bir kişinin bığı olmalı və papaq taxmalı idi. 20-ci 
əsrin əvvəllərinə kimi bir kişinin bığsız küçəyə çıxması ayıb hesab 
edilirdi, lakin bir sıra qərbləşmiş kişilər bu qaydaya əməl etmirdilər. 
Əgər kişilər hər hansı bir ciddi mübahisəyə girişsəydilər, onda onlar 
bir-birilərini “sənin bığını kəsərəm” deyə hədələyirdilər. 
Papağın  əhəmiyyətini isə  aşağıdakı  məsəl ilə göstərmək 
olar: “Kişinin papağı başında olar.” 
Papaq kişinin ləyaqətini təmsil edirdi. Əgər kimsə kişinin 
papağına dəysə, və ya onu həmin adamın başından götürsə idi, bu 
böyük bir təhqir hesab olunurdu və hətta sonu qanla da bitə bilərdi. 
 EHSAN  SÜFRƏLƏRİ. Bakı sakinləri kasıblara yardım 
etmək ənənəsinin bir neçə növünü inkişaf etdirmişdilər. Müsəlman 
dini bayramları və vfnəmləri zamanı varlı adamlar (hətta çox varlı 
olmayanlar da) kasıblar ücün “ehsan” və ya yemək süfrələri təşkil 
edərdilər. 
Nənəm danışardı ki, həmin günlərdə onun babasının evinin 
qapısı açıq olardı. Birinci mərtəbədə olan uzun masalar isti yemək-
lər və şirniyyatla doldurulardı. Küçədən keçən hər bir kəs içəri girib 
istədiyi qədər yemək yeyə bilərdi. Nökərlər boş qabları götürər və 
yeni, dolu nimçələrlə  əvəz edərdilər. Bayram günlərində Bakıda 
yüzlərlə evlərdə ehsan süfrələri açılardı. Bəzən tacirlər öz dükanları 
önündə ehsan süfrələri təşkil edərdilər. Həmin dövrlərdə əgər kimsə 
pulsuz nə isə almaq və ya eləmək istəsəydi, onu danlardılar və 
deyərdilər: “Bu səninçün ehsan deyil.” 
QOÇULAR. Bu hikkəli və  təkəbbürlü  şəxslər iri bığ 
saxlayar, milli geyim geyər, revolver və  xəncərlə silahlanardılar. 
Onlar küçə ilə gedəndə, heç kəs onların qarşısına çıxmağa cürət 
 117

---