Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
Lakin Azərbaycanlılar tut ağaclarını təkcə onların meyvəsinə görə yetişdirmir. Yayda Bakı ətrafı kəndlərdə kənd sakinləri tut ağaclarının sərin kölgəsində oturub çay içir və ya nərd oynayır. İçəri Şəhərdə adını bu ağac növündən götürən meydan var. Tut ağacı haqda hətta mahnı da bəstələnib. Bu gun tut ağacları (çox vaxt qara tut) Bakının küçələri boyu üzulüb və onlar həyətlərə kölgə salır. Kənd yerlərində tut ağacları adətən həyətdə və ya albalı, əncir, nar, ərik, alma və armud kimi digər ağaclarla birgə meyvə baglarında əkilir. Əvvəlcədən meyvəsiz tut ağacları Bakıda bəzək növü kimi və kölgə salmaqdan ötrü kuçələr boyu və parklarda əkilirdi. Lakin necəsə onlarla bərabər bar verən tut ağacları da əkildi. İyun ayında onların meyvəsi dəyəndə meyvələr yerə düşur və səkini ləkələyir. Və elə bundan və bir də üzü tünd çəhrayı rəngli şirə ilə ləkələnmiş uşaqlardan bilmək olur ki, Azərbaycanda tut vaxtıdır. TUTUN MÜALİCƏVİ ƏHƏMİYYƏTİ. Tutun vaxtı keçdikdən sonra belə Azərbaycanlılar onu "doşab" və ya "bəkməz" adlanan tut şərbəti qatışıgı halında yeməyi xoşlayır. Bu şərbəti hazırlamaq üçün tut şirəsini bal kimi qatı olanadək qaynatmaq lazımdır. Bu şərbətin dadlı şirniyyat olması ilə bərabər ondan həm də qara ciyər xəstəliklərinə qarşı, öd kisəsi və ürək üçün dərman kimi istifadə olunur. Öd kisəsi iltihablarını sağaltmaq uçün yarım stəkan su ilə iki xörək qaşığı bəkməzi qatışdırıb içmək və sonra da sağ tərəfı üstə uzanmaq lazımdır. Bu müalicə ac qarına, səhər yeməyindən yarım saat əvvəl yerinə yetirilməlidir. Bəkməz həm də boğaz ağrılarını sağaldır. 1836-cı ildə məşhur alim və axırıncı Bakı xanının oğlu Abbasqulu Ağa Bakıxanov Rusiyada Xarici Ticarət Şöbəsinə başçılıq edən dostu Dmitri Bibikova bir neçə şüşə bəkməz gondərmişdi. Bakrxanov yazırdı: "Hörmətli cənab... Söz verdiyim kimi sizə şüşələrdə mürəbbə göndərirəm. Onlardan ikisi tut, biri heyva və balacası isə göyəmdir. Tut mürəbbəsi boğaz ağrılarına qarşı xeyirlidir. Şirəni bayır tərəfdən boğaza sürtün, üstünü parça ilə örtün və bu kompresi bütün gecə saxlayin. Həmçinin tut mürəbbəsini arada bir içə və ya şorbaya qata bilərsiniz. Heyva mürəbbəsi zəif mədə üçün xeyirlidir və onu möhkəmlədir. Göyəm mürəbbəsi isə yeməklərə 103 sərinləşdirici turşluq verir. Əgər istəsəniz, sizə yenə də mürəbbə göndərə bilərəm." Təkcə Azərbaycanda deyil, həm də Gürcüstan və Ermənistanda da məşhur olan tutdan alınan digər bir məhsul - tut arağı tut şirəsindən hazırlanan möhkəm likördür. Bu arağın Azərbaycan milli növlərindən biridir. Arağın digər bir növü zoğal arağıdır. Bəziləri inanır ki, bu içkilərin kiçik dozası mədə və ürək xəstəliklərindən qoruyur. İPƏK QURDU ÜÇÜN YEM. Azərbaycanlılar tut ağacının baçqa hissələrindən də istifadə edirlər. Məsələn, onun köklərini qaynadaraq qara boya hazirlayır, odunundan isə mebel və ya musiqi alətləri düzəltmək üçün istifadə edirlər. Lakin tut ağacının Azərbay- cana ən böyük təsiri onun ipək istehsalı olmuşdur. Ağ tut agacının yarpaqlarından İpək Yoluna adını vermiş məhsulu əldə etməkdən ötru ipək qurdları üçün qida kimi istifadə edilir. Azərbaycanın Şirvan ərazisi ipək istehsalına görə hələ 9-cu əsrdən tanınır. Artıq 11-12-ci əsrlərdə Şirvanda istehsal olunan ipək Rusiya və qərbi Avropa ərazisində məşhur idi. İpək parça Xəzər sahili boyunca ticarət idarələri malik olan Venesiya və Genuya tacirləri vasitəsilə İtaliyaya aparılırdı 1293-cü ildə Marko Polo özü yazırdı ki, Genuya gəmiləri Xəzər dənizi ərazisində ipək ticarəti ilə məşğuldurlar. O, yazır: "Şir- van sakinləri qızılı ipək parçalar hazırlayır. Belə gözəl parçaları heç bir yerdə tapa bilməzsiniz." Buna bənzər, Adam Oleari - 17-ci əsrdə Şirvana gələn səya- hətçi yazırdı ki, Azərbaycan hər il 2,5 milyon kiloqramadək ipək parça istehsal edir. Təkcə Şəki şəhərində 14000 ailə ipək qurdu yetişdirməklə məşğul idi və onlar hər il təqribən 15000 pud (240 ton) emal olunmamış ipək istehsal edirdilər. Bu ipək parçaların bir hissəsi ixrac olunur, digər bir hissəsi isə yerli fabriklərdə boyanılır və toxunurdu. Sovetlər dövründə Brejnev kimi hökümət başçıları Azər- baycanda ipək sənayesini pambıq sənayesi ilə əvəz etmək istə- yirdilər. Lakin buna baxmayaraq Şəki özünün çiçəklənən ipək is- tehsalını saxladı və Sovet imperiyası dağılanadək minlərlə işçini işlə təmin etdi. KÜTLƏVİ ƏKİN. 1961-ci ildə Azərbaycan Nazirlər Kabineti ipək qurdunun artırılması haqda fərman imzaladı. 3 illik 104 plana əsasən bütün respublika ərazisində hər il 3.8 milyon tut ağacı əkil-məli idi. Tut ağacları həm də ipək qurdları yetişdirilməyən rayon- larda da əkilirdi. Bu, ipək istehsalı olan rayonları yarpaqla təmin etmək üçün edilirdi. Sovet imperiyası dağıldıqdan sonra Azərbaycanda ipək istehsalı heçə endi. Lakin buna baxmayaraq bu, Qazaxıstanda hələ də çiçəklənən bir sənaye növüdür. Hər il milyon tut ağacı əkmək əvəzinə ildə yalnız bir neçə min tut ağacı əkilir. Şəki şəhərindəki ipək fabriki heç də əvvəlki kimi işləmir (məqalə 2000 ildə yazılmışdır – red.). Görəsən, ipək sənayesi bir zamanlar tutdugu zirvəyə qabca biləcəkmi? Hələlik isə tut ağacları bir zamanlar Avropa ilə Asiyanı birləşdirən İpək Yolunun mövcudluğunun canlı sübutudur. Fərid Ələkbərlinin və İsqəndər Əliyevin məqaləsini ingilis dilindən tərcümə etdi: Gülnar Aydəmirova KÖHNƏ BAKI BARƏDƏ XATİRƏLƏR Mənbə: Azerbaijan International jurnalı - AI 10.3 (Payız 2002) © 2004, Azerbaijan International ÖN SÖZ. Azərbaycanın digər qədim şəhərlərindən əsaslı şəkildə fərqlənən Bakının Içəri Şəhəri çox nadir bir memarlıq abidəsidir. Bura bəzən xaricilər tərəfindən “Köhnə Bakı” adlandırılır. Içəri Şəhərdə hal-hazırda təmir edilən Qız Qalası, Şirvanşahlar sarayı da daxil olmaqla çoxlu sayda heyrətamiz memarlıq abidəsi vardır. Lakin bununla belə orta əsrlər Içəri Şəhərinin özünəməxsus mədəniyyəti və adət-ənənələri var idi və onların bir çoxu indi itirilməyə və unudulmağa başlamışdır. Indi bir zamanlar Içəri Şəhərin qala divarları içərisində yaşayan insanların etnoqrafik xüsusiyyətlərini bərpa etmək çətindir. Hal-hazırda azərbaycanlıların çoxu Içəri Şəhərin tarixi və adət-ənənələri barədə çox az şey bilir. Yaşlı nəsil dünyasını dəyişdikcə, Içəri Şəhərin nadir adət-ənənələri, həyat tərzi, mili geyimləri, bayramları, nağılları və lətifələri barədə ilkin məlumata malik insanlar azalır. 105 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|