Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
1942-ci il sentyabrın 25-i hücum etmək planı hazırlamışdı. Sənədli filmdən də göründüyü kimi Hitler öz generallarının əhatəsində açıq- aydın olan qələbəni bayram edir. “Qələbə tortu” üzərində “Bakı” yazılan seçilmiş tikə Hitlerə verilir. “Xəzər dənizi” digərləri tərəfindən bölünür. Müttəfiqlər isə öz növbəsində Hitlerin Xəzər dənizini ələ keçirmək iddiasından xəbərsiz deyildilər. Ingilislər hətta əgər Hitler şəhəri ələ keçirəcəyi təqdirdə neft mədənlərini dağıtmaq məqsədilə Bakının “Qara Şəhərinin” neft mədənlərinə atılacaq bombaların dəqiq hədəflərini nəzərdə tutan plan hazırlamışdılar. Xoşbəxtlikdən 1942-ci ilin qışı iradəli alman qoşunlarını Şimali Qafqazın izolə edilmiş dağlarında dayanmağa məcbur etdi. Əgər Hitler Bakını ələ keçirsə idi, onda Sovet ordusu özünün əsas yanacaq təchizatından məhrum olmuş olardı və müharibə tamamilə başqa sonluqla bitmiş olardı. Çox adam müttəfiqlərin nasist Almaniyası üzərindəki qələbədə Azərbaycanın oynadığı rolu layiqincə qiymətləndirmir. 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan xalqı yenidən öz milli neft ehtiyatlarından yararlanmaq şansını əldə etdi. 1994-cü ilin sentyabr ayında dünyanın aparıcı korporasiyaları olan beynəlxalq şirkətkərlə 20-yə yaxın neft mü- qaviləsi imzalandı. Nəticədə ölkə iqtisadiyyatına milyonlarla dollar investisiya yatırıldı. Bu gün Azərbaycanda həyat hələ də neft ilə çox bağlıdır. Azərbaycanlılara yeni iş yerləri açmağa yardım edən neftdən gələn gəlirlər şəhərin memarlığını da dəyişmişdir. Bütün şəhər ərazisində yüzlərlə yeni binalar, marketlər, restoranlar və bağlar tikilir və salınır. Yenidən Azərbaycan Qafqazın iqtisadi və siyasi mərkəzinə çevrilir və buna təkanverici qüvvə əsrlər boyu olduğu kimi yenə də neftdir. Fərid Ələkbərlinin məqaləsini ingilis dilindən tərcümə etdi: Aytən Əliyeva Yoxladı: Ülviyyə Məmmədova Redaktə edən: Aydan Nəcəfova 97 AZƏRBAYCAN – ODLAR YURDU QƏDİM DÖVRLƏRDƏKİ MÜŞAHİDƏLƏR Mənbə: Azerbaijan International jurnalı - AI 11.2 (Yay 2003) © 2004. Azerbaijan International AZERI.org zərbaycan uzun zamanlardan bəri yerin səthində yerləşən boşluqlardan sızan qazın yaratdığı “yanar yamaclar” fenomeninə görə “Odlar Diyarı” adlandırılmışdır. V ƏSR. Qədim əlyazmalarda “Bakının əbədi alovu” barədə ən ilkin məlumatlara eramızın V əsrində Bizans müəllifi Paniyalı Prisk tərəfindən qələmə alınan “Hekayələr” əsərində rast gəlinir. O, Romaya elçi göndərilən Romuldan sitat gətirir. Romulun söylədik- lərinə görə Hun rəhbərləri Romaya müqavilə imzalamağa gələn za- man, onlar Qafqazdan keçərək Xəzər dənizi boyunca səyahət etmiş və burada “suyun altında yerləşən qayalardan qalxan alovu” görmüşlər. Aydındır ki, bu mənbə indi istifadə olunmayan və ya yanar qaza istinad edir. A X ƏSR. X əsr ərəb müəllifi əl-Məsudi özünün “Qızıl və Qiymətli Daş Mədənləri” əsərində vulkan aktivliyi və yanar mə- şəllər barədə yazır. O, Azərbaycan da daxil olmaqla bir sıra öl- kələrin tarix və coğrafiyasını təsvir edir. Onun Azərbaycana səyahət etməsi və ya məlumarları başqa mənbələrdən toplaması məlum deyil. O, həm palçıq vulkanlarının baş qaldırmasını, həm də mən- bəyi yerin təkindən qaynaqlanan yanar neftin fontan vurmasını təsvir edir. Bu məlumat doğru ola bilər, belə ki, neft fontanları və palçıq vulkanları hələ də Abşeron yarımadasında və Xəzər dənizi- nin bir sıra adalarında indi də mövcuddur. Əl-Məsudi müşahidələrini belə təqdim edir: “Neft istehsal edən Şirvanda bir vulkan vardır. Bu vulkan alov ixrac edir və o heç bir zaman sönmür.” Daha sonra o, Xəzərin sahillərindən bir o qədər də uzaqda yerləşməyən adalarda gecələr çox uzaq məsafələrdən də görünən nəhəng atəş fontanlarının təsvirini verir. Bu təsvirində Məsudi “vulkan” sözünün qədim azərbaycanca istifadə olunan “atma” ifa- dəsini istifadə edir. Bu vulkanlardan biri sahildən üç günlük mə- safədə yerləşir və həmin vulkan ilin müəyyən dövrlərində fışıltılı səslər çıxarır. Nəhəng alovun dilləri həmin vulkanın içərisindən 98 əzəmətli dağ kimi baş qaldırır. Həmin alov dənizinin böyük bir his- səsini işıqlandırır. Bu hadisəni sahildən müşahidə etmək olar.” XIV ƏSR. Bakılı Əbdürrəşid 14-15-ci əsrlərdə “Tanrının Yaratdığı Abidələrin və Möcüzələrin Təsviri” adlı bir əsər yazmışdır. O, həmçinin yanar qazın mənbəyinin təsvirini verir: “Müəyyən illərdə Bakı əhalisi dənizdən gələn və yuxarıya dögru baş qaldıran atəşi müşahidə edirlər. Bu atəş iki günlük və daha çox məsafədən də görünə bilir. Müəyyən bir müddət yandıq-dan sonra, alov yox olur.” XVII ƏSR. Bugün Bakının şəhərkənarında Atəşgah adlı bir yerdə eyni adlı bir kompleks yerləşir. Atəşgah atəşpərəstlər tərəfin- dən istifadə olunurdu və indi muzeyə çevrilmişdir. Bu tikili Abşeron yarımadasında yerləşən “Suraxanı” adlanan ərazidə yerləşir. Bu söz fars sözü olan “Surax” (deşik) və “xanı” “fontanın mənbəyi” sözlərindən əmələ gəlmişdir. Tarixi mənbərlərə görə, burada hindli atəş məbədinin (Atəşgahın) tikintisinə qədər, yerli camaat bu yerdə ibadət edirdilər, çünki “burada yanar yeddi müqqədəs çuxur” var idi. Və buradan da “Suraxanı”—“yanar fontanlı deşiklər” adı yaranmışdır. Atəşgahı 1683-cü ildə səyahət edən ingilis səyahətçisi Engelbert Kempher yazır: “Əvvəllər, məbəddən 500 addımlıq mə- safədə eyni sıra boyunca yerləşən 7 deşiyi müşahidə etmək olardı. Ilkin zamanlarda alov bu deşiklərdən bayıra çıxardı. Sonralar alov yox oldu və başqa yerdə üzə çıxdı ki, həmin yerdə də sonralar Atəşgah tikildi.” Fərid Ələkbərlinin məqaləsini ingilis dilindən tərcümə etdi: Aytən Əliyeva Yoxladı: Ülviyyə Məmmədova Redaktə edən: Aydan Nəcəfova ATƏŞGAH: 150 İL ÖNCƏ FRANSIZ YAZIÇISI A.DÜMANIN NƏZƏRINDƏ Mənbə: Azerbaijan International jurnalı - AI 11.2 (Yay 2003) © 2004. Azerbaijan International AZERI.org 99 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|