yerindən qopub irəli atıldı və sərxoş adamlar kimi, xidmətçinin əvvəl həqarətli,
sonra isə hər şeyi anlayaraq təbəssümlü baxışları altında qumarxananın pillələri ilə
ağır-ağır aşağı düşməyə başladı.
Bütün bu hərəkətlər elə iyrənc idi ki, onu izlədiyimə görə xəcalət çəkdim. Mən
üzümü qeyri-iradi olaraq yana çevirdim, özünü teatrda başqasının iztirabına
kənardan həyəcanla tamaşa edərkən utandığım kimi göstərməyə çalışdım, lakin
həmin o anlaşılmaz qorxu məni yenidən hərəkətə gətirdi. Mən daha heç nə
düşünmədən tələsik paltarımı xidmətçidən aldım və qeyri-iradi bu yad adamın
dalınca qaranlığa getdim.
Missis K. bir anlığa hekayətini kəsdi. O, bu müddətdə qarşımda əyləşib, bütün bu
hadisələri, elə bil, əvvəlcədən dönə-dönə götür-qoy edib, qayğıkeşliklə
sistemləşdiribmiş kimi, özünəməxsus təmkinlə, təfsilatı ilə fasiləsiz olaraq danışdı.
İndi, o tərəddüdlə dayanıb birdən hekayətini kəsdi və mənə baxdı. Narahat halda
dilləndi:
– Mən sizə və özümə də söz vermişəm ki, hər şeyi açıq, mümkün qədər olduğu
kimi danışım. Sizdən xahiş edirəm ki, mənim bu etirafıma tamamilə inanasınız,
hərəkətlərimdə qaranlıq, gizli eyhamlar axtarmayasınız, əgər onlar olsaydı, mən bu
gün utanmadan, çəkinmədən hər şeyi danışardım. Mən yenə də təkrar edirəm ki,
əgər mən bu ümidsiz oyunçunun dalısınca küçəyə qaçırdımsa, bu heç də mənim
ona vurulduğum demək deyildi, mən hətta onun kişi olduğunu belə düşünmürdüm,
doğrudan da, mənə, o zaman qırx yaşı olan bir qadına, ərim öləndən sonra heç bir
kişi baxışı təsir eləməmişdi. Belə hiss mənim üçün artıq yox kimi idi. Mən bunu
sizə müfəssəl söyləməliyəm, əks təqdirdə, siz sonra baş verəcək hadisənin
dəhşətini bütünlüklə təsəvvür edə bilməzsiniz. Doğrudur, mən o vaxt bu bədbəxt
biçarənin dalısınca sürüklənən qüvvətli daxili hissimin mənasını düzgün
müəyyənləşdirə bilmirdim, burada bir maraq da, dəhşətli bir qorxu da var idi və
yaxud qara bulud kimi bu gəncin başının üstünü alan o anlaşılmaz fəlakətdən
doğan qorxu idi. Belə hissi xırdalamaq, götür-qoy etmək olmur, hər şeydən əvvəl
ona görə ki, bu hiss səni birdən-birə görünməmiş bir qüvvə ilə əsir edir – yəqin ki,
mənim bu cəhdim, sadəcə olaraq, kömək etmək arzumdan doğan instinktdən başqa
bir şey deyildi, bax bu cür bir instinktlə adam küçədə avtomobil altına düşəcək
uşağı geri çəkmək üçün özünü irəli atar. Yaxud boğulanı xilas etmək üçün üzmək
bilməyən bir adamın körpüdən özünü suya atmasını izah etmək olarmı? Bu hisslər
qarşısıalınmaz dərəcədə güclü olur. Bu güc onlara etmək istədiyi cəsur hərəkətin
nə qədər ağılsız və təhlükəli olduğunu düşünməyə, götür-qoy etməyə imkan
vermədən onları uçuruma itələyir; eynilə mən də düşünmədən, şüurlu götür-qoy
etmədən o bədbəxt gəncin dalısınca oyun zalından vestibülə, oradan da
qumarxananın həyətinə çıxdım.
Mən əminəm ki, siz də, hər hansı həssas qəlbli bir adam da o saat bu qorxulu
marağın əsiri olardınız, çünki sərxoş kimi yavaş-yavaş, səndirləyə-səndirləyə, qoca
kişilər kimi pillələrdən ayaqlarını sürüyə-sürüyə düşüb küçənin səkisinə çıxan, ən
çoxu iyirmi dörd yaşı olan bu gəncin görkəmindən dəhşətli bir şey təsəvvür etmək
mümkün deyildi. O, aşağı enib bədənini skamyaya kisə kimi saldı. Mən yenə
sarsıldım, bu dəfə aydın gördüm ki, bu adam üçün həyat bitmişdir. Həyatdan əli
tamam üzülmüş, yaxud tamam ölmüş adamlar torpağa eynən bu cür yıxılırlar. Bu
zaman buradan ötən olsaydı, başı geriyə, belinə sarı qanrılmış, əlləri ölgünləşmiş
şəkildə yerə tərəf sallanmış bu zavallını fənərin zəif və titrək işığında gicgahına
güllə sıxılmış bir adam hesab edərdi. Bax, bilmirəm fikrimi necə ifadə edim,
bilmirəm necə oldu ki, bu qorxunc xəyal birdən-birə peyda olub, məni labüd
surətdə bürüdü, o, mənim gözümə bu an intihar etmiş şəkildə göründü, mən artıq
möhkəm əmin idim ki, onun cibində tapança vardır, sabah ya bu, ya da başqa
skamyada qanına qəltan olmuş bu gəncin cəsədini tapacaqlar, çünki onun
skamyanın üstünə yıxılan bədəni birdən uçurumdan başaşağı yuvarlanaraq, dərənin
dibinə çatıncaya qədər dayanmadan bir qaya parçasından heç nə ilə fərqlənmirdi:
mən heç bir zaman təsəvvür etməzdim ki, bədənin bir hərəkəti ilə ümidsizliyi və
əzginliyi belə dolğun ifadə etmək olar.
İndi siz mənim vəziyyətimi təsəvvür edin. Bu bədbəxt gəncin hərəkətsiz halda
üstünə sərildiyi skamyanın iyirmi, otuz addımlığında dayanıb, bilmirdim nə edim;
bir tərəfdən kömək etməyə vadar edən şiddətli meyil, digər tərəfdən küçədə yad
kişi ilə danışmağı qəbahət hesab edən bizə aşılanmış o əxlaq qanunları! Qaz
fənərləri üzünü qara buludlar almış havada işarır, hərdənbir buradan ötüb-keçənləri
işıqlandırırdı; gecə yarısına az qalırdı və mən, demək olar ki, küçədə bu qara kölgə
ilə tək qalmışdım. Beş, on dəfə mən ona yaxınlaşmaq üçün cəsarətə gəldim, amma
hər dəfə də məni həya və yaxud, bəlkə də, sirli bir qorxu tutub saxladı; axı suda
batmaqda olan bir şəxs ona kömək etmək istəyən adamı da özüylə batırmağa
hazırdır, buna görə də mən tərəddüdlər içində hey öz-özümə etiraf edirdim ki, çox
ağılsız, çox gülünc bir vəziyyətə düşmüşəm! Ancaq mən nə bir söz danışa bilir, nə
də çıxıb gedə bilir, nə bir tədbir görə bilir, nə də onu tərk edirdim. Ümidvaram ki,
sizə desəm inanarsınız ki, mən, bəlkə də, düz bir saat, – o bitməz-tükənməz saat ki,
elə bil, gözəgörünməz dənizdir, orada minlərlə, on minlərlə kiçik dalğalar üzürdü,
– bu bir saat ərzində mən bir insanın məhvi qarşısında sarsılmaz və həm də hipnoz
vəziyyətdə səkidə o tərəf-bu tərəfə gəzdim, müəyyən bir qərara gələ bilmədim.
Lakin, həqiqətən, mənim bir şey deməyə, yaxud nəsə bir şey etməyə cəsarətim
qalmamışdı, gecə yarısına kimi beləcə dayanıb gözləyə bilərdim və yaxud, nəhayət
ki, qəlbimin ağıllı çağırışına itaət edib evə gedərdim. Bəli, deyəsən, mən artıq bu
başıbəlalı qumarbazı köməksiz halda belə uzalı qoyub getmək qərarına da
gəlmişdim, lakin elə bu zaman təbii bir qüvvə mənim qətiyyətsizliyimə son qoydu.
Daha doğrusu, yağış yağmağa başladı. Axşamdan bəri külək, dənizdən qatı sulu
bahar buludlarını sürükləyib şəhərin üzərinə yığmışdı, hava cansıxıcı bir hala
düşmüşdü. Adama elə gəlirdi ki, səma yerə tərəf sıxılmaqda davam edir, birdən
tək-tək iri yağış damcıları yerə dəyib şappıldadı, az sonra külək sulu yağış selini
ardı-arası kəsilmədən ətrafa səpələdi. İslanmamaq üçün mən istər-istəməz özümü
yaxınlıqdakı köşkün talvarı altına saldım, o saat çətrimi açsam da yenə şiddətli
yağış ətrafdan sıçrayaraq paltarımı isladırdı. Damcılar özünü qeyzlə yerə çırpıb
dağılır, soyuq dənəciklər əllərimə və üzümə çilənirdi.
Lakin bu, o qədər dəhşətli idi ki, artıq iyirmi ildən çox bir müddət keçməsinə
baxmayaraq, indi də yadıma düşəndə qəhərlənirəm, zavallı biçarə bu sel-su altında
yenə də hərəkətsiz halda skamyada qalıb tərpənmirdi. Bütün navalçalardan su
şırıldayır, şəhərdən miniklərin sürətlə ötüb-keçən gurultusu eşidilir, sağdan, soldan
yaxalıqlarını qaldırmış qara kölgələr görünüb yoxa çıxır, bütün canlılar gizlənməyə
çalışır, yüyürür, qorunur, münasib bir sığınacaq axtarırdı: insanlar da, heyvanlar da
bu təbiət hadisəsi qarşısında vahiməyə düşmüşdü. Ancaq təkcə skamya üstündəki
bu qara insan yumağı nə hərəkətə gəlir, nə də bir qurcalanırdı. Mən sizə
qabaqcadan dedim ki, bu adam öz hərəkətləri və tərpənişi ilə hisslərini ecazkar bir
şəkildə düzgün ifadə edə bilirdi; amma yer üzündə heç bir varlıq, heç nə bütün bu
ümidsizliyi, bu dirikən ölülüyü belə dəhşətli şəkildə ifa edə bilməzdi; bu hərəkətsiz
sükunət, bu hissiz, tərpənişsiz oturuş, çılğın yağışdan daldalanmaq üçün ayağa
qalxıb iki-üç addım atmağa belə iqtidarsızlıq, öz varlığına belə dönük, belə laqeyd
münasibət, özünə qarşı belə sonsuz etinasızlıq! Heç bir heykəltəraş, heç bir şair: nə
Mikelancelo, nə Dante güclü yağış altında qalıb, ondan xilas olmaq üçün cüzi cəhd
etməyə belə taqəti qalmamış, yorulub tamam haldan düşmüş bu canlı kimi mənə
Dostları ilə paylaş: |