T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
182 izah eden eserinde vermiştir. Bazı destanî eserlerde ferdin hâkimiyeti çok bariz bir surette belli oluyor. Mesela Battal Gazi destanı. Oluşumuna yakın asırlarda ve herhalde şehirli halk içinde tespit edildiği tahmin olunan bu destan, görüyoruz ki, asırlar esnasında çok az tahavvül etmiş ve şüphesiz oluştuğu çevrenin müsaadesizliği yüzünden, intişarı ve tahavvülü sonuçta tahriri bir şekilde kalmıştır. Hiç şüphe yok ki, eğer bu destan böyle çok erken tespit edilmemiş olsaydı, Köroğlu’nun akıbetine uğrayacaktı. Destanların doğması için bazı şartlar lazımdır: 1-milletlerin iptidai bir vaziyette olması 2-bunları tevlit edecek önemli olayların ortaya çıkması (esatir de yeni hadiselerin zuhuriyle zenginleşir, yeni epizotlar toplar) 3- nihayet müteferrik parçaların bir kül haline gelmesi için “daire” dediğimiz vahdeti husule getirecek mühim bir şahsiyetin (bir kahramanın) meydana çıkması gibi. Destanların bir daire haline gelmeleri onların büyümelerini, değişmelerini durdurmaz. Her daire yine, yeni yeni hadiselerin zuhuriyle ya aynı kahramanların hayatına yeni şeyler ifade eder veyahut da kahramanlarını değiştirir. Bu şekilde, destan daima değişen, hayati bir şeydir. Onun için destanın halkın arasından kül olarak tespiti imkânsızdır. Çünkü her an yeni bir şey ilave edildiğinden her an yeniden başlamak gerekecektir. Oluşumunu bu şekilde açıkladığımız “destan” nevine her milletten misal alabiliriz. Hintlilerin Ramayana’ları, Yunanlıların İlyada ve Odiseya’ları, Cermenlerin Nibelungen’leri, Finlerin Kalevala’ları, Türklerin henüz bir kül halinde toplanmamış olan bütün milli destanları, Letourneau’nun yalnız 183 Hindu-Cermen kavimlerinin destanları olabileceği nazariyesi, artık Finlerin ve Türklerin destanları meydana çıktıktan sonra tamamen kıymetini kaybediyor. Bu tartışmaları inceledikten sonra diyebiliriz ki halk hikâyeleri destanileşmiş masallardır; veyahut da destaniliklerini kaybetmiş, masallarla çok karışmış destanlardır. Boratav, “destan” olgusu ve edebi geleneği hakkındaki bu tespitlerinden sonra Köroğlu destanı hakkında şunları belirtmektedir: Köroğlu ki aşağıda ekseriya destan, bazen de hikâye tesmiye ettik, bu iki nevin –destan ve hikâye nevileri- arasında kalıyor. Bir defa unsurlar itibariyle onun destanî tarafı galiptir. Masal unsurlarını en fazla şehirlerde yerleşmiş Türkler arasında tespit edilen rivayetlerde görüyoruz. Köroğlu tamamen destanî daireleri vücuda getiren kahramanların vasfına sahiptir. Onun etrafında, her muhitin mahalli hurafelerinin, muhtelif asırların tarihi olaylarının, ihtimal birçok başka hikâyelerdeki epizotların toplandığını görüyoruz. Türk- İran savaşları, Türkmen-Kızılbaş mücadeleleri, Celali isyanları hep Köroğlu etrafında toplanmıştır. Özbekler onu “sultan” tasavvur etmişler. Anadolu halkı, zulüm gören halkın hamisi bir haydut telakki etmişlerdir. Birçok yerler onun ismini almış, diğer birçok mahalleler onun hayatıyla alakadar gösterilmiştir. Yalnız Köroğlu, yaşadığı muhit icabı, mesela Manas gibi tam ananevi (geleneksel) destan şeklini almamıştır. Bir yandan musiki-şiir imtizacıyla bu anane mevcut olmakla beraber, asıl hikâye kısmı, mensur masal şeklini almıştır. İşte, 184 Köroğlu’nun Türk halk edebiyatındaki yeri hakkında vardığımız netice bundan ibarettir. 122 Eserinin giriş bölümünde Köroğlu destanının halk edebiyatımızdaki yerini ve önemini bu şekilde açıklayan Boratav, devam eden bölümde Köroğlu rivayetlerini karşılaştırmaktadır. Köroğlu Rivayetlerinin Konuları başlıklı bu bölüm iki alt bölüme ayrılmıştır. Bu alt bölümler tam hikâyeler ve parçalar adını taşımaktadır. Boratav yerli ve yabancı kaynaklarda nasıl bir destan rivayeti olduğunu okuyucuya tüm detaylarıyla tanıtmaktadır. İkinci bölüm bu rivayetlerin karşılaştırılmasına ayrılmıştır. Bu bölümde Köroğlu’nun Ermeni rivayeti de bulunmaktadır. Eserin üçüncü bölümü Köroğlu Hikâyelerindeki Çeşitli Motifler başlığını taşımaktadır. Bu bölümde Köroğlu motiflerinin destan olanları, bu motiflerin diğer destanlardakilerle mukayesesi, halk hikâyeleri ve Köroğlu, destanda masal unsurları, tarihi unsurlar, dini unsurlar, mahalli unsurlar hakkında okuyucu bilgilendirilmektedir. Bilgilerin arasında Başgöz’ün Karacaoğlan’ına benzer bazı bilgiler de bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi halk kahramanının binek hayvanı ile ilgi olandır. Kır at olarak adlandırılan Köroğlu’nun bu atı bazı destansal özelliklere sahiptir: Kır at tıpkı bir insan gibi zeki ve ferasetlidir. Huluflu rivayetinde, Bağdat’ta esir olan Ayvaz ve deliler asılmak üzeredirler. Ayvaz’la beraber tutulan kır at kendisini ucuz sattırmak, Köroğlu’nun tüccarından başkasının tamamını celp etmemek için, kör ve topal taklidi yapar; tabii o zaman kimse talip çıkmaz, tüccar onu alır, biner, üstüne kendisini bağlatır ve kuş gibi uçar, Köroğlu’na haber yetiştirir. Türk destanlarında ve halk edebiyatında kır ata çok ehemmiyet atfediliyor. Fakat bu şöhretin bilhassa Anadolu’da 122 A. g. e. s. 15–20 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|