T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

188 
 
• İlhan Başgöz’ün Köroğlu hakkındaki çalışmaları 
Başgöz,  1957  yılında  Dr.  İlhan  Başgöz  imzasıyla  yayımladığı  çalışmasında 
Köroğlu’nun  şiirlerinden  bir  kaçını  okuyucuya  sunmuştur.  Kitap  oldukça  kısadır. 
Başgöz, kitabın ikinci sayfasında Köroğlu ile ilgili kısa bilgi vermektedir: 
Köroğlu Türk halk edebiyatında hem bir hikâye kahramanının hem de 
bir saz şairinin adıdır. Sayısı yirmiyi aşan türkülü hikâye külliyatı Köroğlu’nun 
adı etrafında toplanmıştır. Bu hikâyelerin hepsinin başkahramanı Köroğlu’dur. 
Hikâyenin  her  birinde  ya  Köroğlu’nun  veyahut  onun  etrafındaki  yiğitlerden 
(delilerden)  birinin  savaşları  ve  kahramanlıkları  anlatılır:  Ayvaz  gibi,  Hasan 
Bey  gibi,  Demircioğlu  gibi.  Bu  hikâyelere  kahraman  olan  Köroğlu  bir  Celali 
eşkıyasıdır.  16.  Yüzyılın  ikinci  yarısında  Bolu  taraflarında  isyan  etmiştir. 
1579-1581  yıllarında  yakalanması  için  padişah  tarafından  fermanlar 
yazılmıştır.  Köroğlu  hikâyelerindeki  şiirlerin  hepsi  bu  adamındır  denemez. 
Sonradan  başkaları  tarafından  yazılan  şiirler  de  Köroğlu’na  mal  edilmiş  ve 
hikâyeler karışmıştır. 
Bundan başka bir de 1577–1590 Osmanlı –İran harplerine katılan saz 
şairi Köroğlu var. Bunu İran seferi için yazdığı şiirleriyle tanıyoruz. Bu küçük 
kitaba  aldığımız  şiirler  hikâye  kahramanı  olan  Köroğlu’nun  şiirleridir.  Ve 
Köroğlu hikâyelerinin içinden seçilip alınmıştır. Bu iki Köroğlu’nun aynı adam 
olması  da  mümkündür.  Eşkıya  Köroğlu,  affedilip  orduya  katılmış  ve  İran 
seferine  gitmiş  olabilir.  Köroğlu  Türk  halk  şiirinin  en  güzel  mertlik,  yiğitlik 
(koçaklama) örneklerini vermiş bir halk şairidir.
126
 
                                                             
126
 İlhan Başgöz, Köroğlu, Ankara, 1957, s. 2 

---

189 
 
Bunun  haricinde  Başgöz,  “Folklor  Yazıları”  adlı  eserinde  yer  alan  Köroğlu 
Düzeni  başlıklı  makalesinde  gerek  Köroğlu  gerekse  dünyanın  diğer  halk 
kahramanları hakkında bazı önemli saptamalarda bulunmaktadır: 
Robin Hood da Köroğlu gibi, düzenin başındaki krala saygılı, ilk fırsatta 
gidip yeni kralın hizmetine girmekten çekinmiyor. Bunların alıp verecekleri ara 
yerdeki  haksızlık  edenlerle.  Kral  ve  sultan  onlara  çok  uzak;  haksızlık 
makinesinin içinde görülmüyorlar. 
Hepsi  şehirden  değil  köyden.  Yoğrulup  biçimlendikleri  toplumlarda 
kapitalizm  öncesi  ilkel  toplum  düzeni  var.  Kitlelerde  siyasete  karışmak  diye 
bir şey yok. Onun için bu eşkıya yaratmaya toplumsal başkaldırmanın (social 
protest)  en  ilkel  biçimi  diyebiliriz.  Baskıya  zulme  ve  yoksulluğa  ilk 
başkaldırma  bu.  Güçlülerin  karşısına  daha  güçlü  bir  kişiyi,  zorbaların  önüne 
daha zorbayı çıkararak onlardan öç alma. Bu başkaldırmanın yeni ve değişik 
bir düzen kurma diye köklü bir atılımı yok. 
Köroğlu,  günü  geçmiş,  çağı  kapanmış  bir  özlemin  eseridir.  Kırat’ın 
üstünde,  elinde  kılıcı,  omzunda  gürzü  ile  Köroğlu,  köksüz  bir  Don  Kişot’tan 
başka bir şey değildir.
127
 
Yukarıdaki  açıklamalarda  görüldüğü  üzere  Başgöz,  Köroğlu  konusuna 
Boratav  kadar  detayla  eğilmemiştir.  Ancak  verdiği  bu  kısa  bilgiler  bile  gerek 
Köroğlu  hakkında  gerek  diğer  tarihi  halk  kahramanları  hakkında  genel  okuyucuyu 
aydınlatmaya yetecek niteliktedir.  
                                                             
127
 İlhan Başgöz, Folklor Yazıları, İstanbul, 1986, s. 179–180 

---

190 
 
iii.    İki  halkbilimcinin  anonim  halk  kahramanları  hakkında  olan 
eserlerinin karşılaştırılması 
İki  halkbilimcinin  inceledikleri  kahramanlar  Türk  kültürünün  Orta  Asya 
safhasından  çıkıp  Anadolu  hatta  Avrupa  safhasına  geçtiği  dönemde  yaşamış 
kahramanlardır.  Bu  kahramanlar  eserlerinde  konargöçerlikten  ziyade  yerleşik 
düzenin  sorunlarıyla  başa  çıkmaya  çalışmışlardır.  İki  halk  kahramanı  da  gerek 
edebiyat  gerek  sinema  alanında  çok  defa  işlenmiştir.  Halk  kahramanlarının 
aralarındaki  benzerlikler  kısaca  şu  şekilde  belirtilebilir:  iki  karhamın  da  etrafında 
tıpkı Nasreddin Hoca’da olduğu gibi bir gelenek meydana gelmiştir. Yani hangi şiirin 
gerçek  Köroğlu’na  ya  da  gerçek  Karacaoğlan’a  ait  olduğu  hangi  şiirin  rivayet 
olduğunu  anlamak  pek  mümkün  değildir.  Bunun  yanında  iki  kahraman  da  tüfeğin 
henüz icat olmadığı, kılıç, ok, kalkan döneminin mertliğini göstermişlerdir. Pek çok 
savaşa  ve  çatışmaya  katılmışlar,  bu  mücadelelerden  gerçek  anlamda  “bileklerinin 
hakkı”  ile  çıkmışlardır.  Gerçek  hayatları  hakkında  pek  bilgi  sahibi  olmadığımız  bu 
kahramanlar  ölümlerinden  sonra  da  Anadolu  âşık  şairlerinin  saz  eserlerinde 
efsaneleşmişlerdir.  İki  kahraman  da  doğal  olarak  diğer  halk  kahramanları  gibi 
haklının  yanında  haksızın  karşısında  yer  almışlardır.  Mazlum  halk  yığınlarının 
sözcüsü konumuna gelmişlerdir. 
Bunlar  haricinde  iki  halk  şairinin  farklı  yönleri  de  bulunmaktadır. 
Karacaoğlan  Yavuz  Selim  ya  da  Kanuni  Süleyman  döneminde  yaşamış  bir  ordu 
askeri  iken  Köroğlu  bir  eşkıya  görünümündedir.  Ancak  bu  “eşkıyalık”  yukarıdaki 
bölümde de belirtildiği üzere bir tür “Robin Hood”luk tarzındaki eşkıyalıktır. İki halk 
kahramanı  da  devlete  ve  devletin  başında  bulunan  padişaha  sadıktır.  Fakat 
Köroğlu’nda  görülen  yerel  yöneticiye  ve  zulme  başkaldırı  Karacaoğlan’da 

---