T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
217 ile halk hikâyeciliği arasındaki ilişkiye Karagöz’den örnekler veren Boratav, bu konuyu şu şekilde açıklamaktadır: Meddahlığın temsili karakterleri ile halk hikâyeciliğinin aynı karakteri karşılaştırılabiliyor. Diğer halk temaşa sanatlarıyla bizim halk hikâyelerimizin doğrudan doğruya bir ilgisi yoktur; ancak bazı halk hikâyelerinin bu temaşa sanatlarından Karagöz’e mevzu verdiklerini biliyoruz. Karagöz repertuarında Ferhat İle Şirin, Leyle İle Mecnun, Tahir İle Zühre, Arzu İle Kamber, Kerem İle Aslı oyunlarına rastlıyoruz. 137 Boratav, bu halk hikâyelerinin nasıl Karagöz oyunlarına malzeme olduklarına dair bir makale de yazmıştır; ancak kitapta bu makalesi yer almamaktadır. Buna rağmen konuya dair bazı çıkarımlar bölüm sonunda bulunmaktadır. Kitabın üçüncü bölümü Hikâyelerin Doğuşu ve Gelişmesi –Müellif Meselesi- Varyantlar Meselesi başlığını taşımaktadır. Boratav bu başlık altında, Türk halk hikâyelerinin nasıl oluştuğunu şu şekilde tartışmaktadır: Türk halk hikâyelerinin nasıl doğdukları ve geliştikleri hakkında şimdiye kadar, benim bildiğime göre, pek az şey söylenmiştir. Bunlardan bahseden müellifler umumi olarak bunları müellifi meçhul, anonim halk edebiyatı mahsulleri sayarlar; halk içinde doğduklarını ve geliştiklerini kabul ederler. Daha sonra Boratav, O. Spies adlı yabancı bir bilim adamının görüşlerini okuyucusuyla paylaşmaktadır. Fuat Köprülü’nün ve Nihat Sami Somyarkın * ’ın konu hakkındaki görüşleri ve düşünceleri de okuyucuya sunulmaktadır. Genel anlamda 137 A. g. e. s.39–88 * Edebi adı ile Nihat Sami Banarlı 218 tarihi olaylar ve halk hikâyeleri arasındaki ilişkiler bölümde tartışılmaktadır. Tarih biliminin gerçekliğine karşı halkbiliminin efsanelerle uğraşması da bölümde yer almaktadır. Halk hikâyelerini oluşturan konular ise bazı maddeler halinde sıralanmış ve açıklanmıştır. Bu maddeler şu şekildedir: 1-aşk maceraları 2-derebeyleri veya aşiret beyleri aralarındaki maceralar 3-eşkıya maceraları 4-başka mevzularda maceralar 138 Bölümde bundan başka Boratav halk hikâyelerinin anlatımda nasıl çeşitlendiklerini bölgeden bölgeye, rivayetten rivayete nasıl farklar gösterdiklerini bazı örnekler eşliğinde açıklamaktadır. Kitabın dördüncü bölümü Halk Hikâyelerinde Tarihi Hadiseler ve Şahıslar- Hikâyelerin Tarihle İlgisi başlığını taşımaktadır. Boratav konu hakkında okuyucuya şu bilgileri vermektedir: Hiçbir halk hikâyesini muayyen bir tarihi hadisenin edebi şekilde ifadesidir diye gösteremeyiz. Destanlar için de aynı hükmü veriyoruz. Destanın yerini tutmuş olan halk hikâyeleri de, epik eserler gibi tarihi hadiselerin ancak izler halinde akislerini ihtiva ederler. Halk hikâyesinde, tarihi hadiselerin, siyasi nizamın, dâhili ve harici mücadelelerin bıraktığı tesirlerin geniş bir terkibi mevzu bahis olabilir. Osmanlı ve İran imparatorluk nizamına karşı isyan hareketleri, asilerin isimleriyle, yapılan hareketlerin teferruatıyla, vesikaların bize tespit ettiği tarihi hadiselerdir. Köroğlu hikâyesi, 138 A. g. e. s. 89–97 219 bu hareketlerin sembolleşmiş bir terkibini veriyor. Çamlıbel, cemiyetin içindeki tezatları ortadan kaldırmış, eski bir eşitlik nizamının tahatturu şeklinde, yeniden, hikâyelerin muhayyel aleminde inşa olunmuş ütopik bir cumhuriyettir; burada haksızlıklara, tazyiklere, zulümlere isyan etmiş insanlar cennetlerini bulurlar. Çamlıbel belki tarihi bir vaka değil bir sanat yaratmasıdır. Fakat içtimai olduğu kadar tarihi esasları da vardır. 139 Boratav bu tespitlerinden sonra tarihi olaylar ve halk hikâyeleri hakkında daha çok Köroğlu destanı üzerinden tartışma yürütmektedir. Celali isyanları ve Köroğlu münasebetleri tartışmasında Boratav, bu konularda uzman tarihçi Mustafa Akdağ ile birlikte, ortak bazı çalışmalar da yapmıştır. Bölümün ilerleyen paragraflarında Boratav, bu hikâyelerin ve destanların tarihi konulara değinmekle birlikte tarihi bir roman vasfı taşımadıklarına işaret etmektedir. Bu durum; hikâyelerde gerçeklikten yoksun, fantastik öğelerin bulunmasına bağlanmaktadır. Kitabın beşinci ve son bölümü olan Hikâyelerin Kitaba Geçirilişi başlıklı bölümü ise bu hikâyelerin günümüze kadar nasıl yazıla geldikleri üzerinde durmaktadır. Sözden yazıya geçiş dönemi için Boratav şu değerlendirmeleri yapmaktadır: Yazmaların meydana gelişlerini; hataya düşmeksizin şöyle düşünebiliriz: sözlü gelenek kuvvetli olduğu müddetçe hikâye şifahi kalmaktadır; nihayet, hikâyeci âşıkların kendileri, yahut da çıraklarının, manzum parçaları, hatırda kalsın diye, yazılı olarak zapt ettikleri oluyor; bunun dışında, hikâye kitaplarının yazılı olarak tespitine lüzum yok, çünkü 139 A. g. e. s. 132-144 220 yayılma işi sözlü olarak yapılmaktadır. Sözlü geleneğin, türlü sebeplerle gevşediği, zayıfladığı, yani dinleme yerine okumanın geçtiği yerlerde hikâyeyi bilen âşıkların kendileri, yahut da onlardan dinleyenler, yine yaymak maksadıyla, hafızalarından veya dinleyerek yazıyorlar. Bu yazmaların birçok yerlerinde rastladığımız, hatta bir dereceye kadar basmalara da geçen, sözlü anlatmaya mahsus dil ve ifade özellikleri buna delildir. İkinci alt başlık olan basmalarda ise Boratav halk hikâyelerinin basmalara geçirilişine ve bu basmaların özelliklerine değinmektedir. Üçüncü alt başlık olan Yeni Basmalar- Halk Hikâyelerini Modernleştirme Gayretleri’nde ise Boratav bu hikâyelerin modernleşme macerasına ilişkin olarak şu değerlendirmeleri yapmaktadır: Halk hikâyelerinin okuyucuları, onları, orijinalliklerinden mahrum edilmiş olarak görmeye tahammül edemiyorlar. Bu hikâyeleri yenileştirmek gayesiyle ele alan müellifler, modern roman ve hikâye ile halk hikâyelerinin ayrı ayrı şeyler olduğu, halk hikâyeleri mevzularının modern hikâye üslup ve tekniğine gelemeyeceği, her devrin ve sosyal muhitin kendine göre bir edebi çeşidi olduğu, her çeşidin üslubunun da kendine has bulunduğu gerçeğini anlamamış görünüyorlar. Halk hikâyelerinin eski yazma ve basmalarıyla en son telif’lerinden birkaç örnek, bu sonuncuların üslup bakımından halk hikâye geleneğinden ne kadar uzaklaşmış olduğunu göstermeye yeter. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|