T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
213 bunlar da derlenmiş metinler ve doğu Anadolu’da söylenmekte olup henüz derlenmemiş metinler adlarını taşımaktadır. Devam eden birinci bölüm Mevzu, Şekil ve Üslup Meseleleri adını taşımaktadır. Boratav, birinci alt başlık olan hikâyelerin mevzuları bakımından tasnifinde yabancı ve Türk bilim adamlarının halk hikâyelerini sınıflandırma biçimlerini okuyucusu ile paylaşmaktadır. Bu alt başlıkta Kunos, Spies ve Nihat Sami Somyarkın’ın hikâyeleri tasnif hakkındaki görüşleri tartışılmaktadır. Konu hakkında Boratav’ın kendi görüşleri ise şöyledir: Biz halk hikâyelerinin sözlü gelenekteki vasıflarını da göz önünde tutarak, mevzuları bakımından tasnifini yapacağız. Halk hikâyelerini, umumi olarak, mevzuları bakımından ikiye ayırmak mümkün olur: 1- kahramanlık hikâyeleri 2- aşk hikâyeleri. Bu tasnifi, halk hikâyecileri ve dinleyici muhiti de kendiliğinden yapmaktadır. Kahramanlık hikâyelerini, içinde dövüş, vurup kırma, kabadayılık ve babayiğitlik maceraları bulunan hikâyeleri, türkülerini düşünerek, koçaklamalı; bunların dışında, mevzuda merkezi sıkletin aşk maceralarında bulunduğu hikâyeleri de badeli âşıkların hikâyeleri, sevdalı hikâyeler diye ayırıyorlar. Mevzuların Kaynakları alt başlığında ise Boratav halk hikâyelerinin konularının kaynakları hakkında bilgiler vermektedir. Bu bölümde halk hikâyelerinin oluştukları dönemlerde yaşanan tarihi olaylarla ilgili kısa bilgiler de bulunmaktadır. Üçüncü alt başlık olan eski ve yeni mevzularda ise Boratav, halk hikâyelerinin tarihi değişimlerinden ve bunun konularına yansımalarından söz etmektedir. Halk 214 hikâyeleri ilk ortaya çıktıklarında üslup ve içerik açısından farklı bazı özellikler gösterirken, bugünkü anlatımları oldukça değişikliğe uğramıştır. Şekil ve Üslup alt başlığında Boratav, halk hikâyelerinin biçim ve tarzları ile ilgili açıklamalarda bulunmaktadır. Başlığın son paragrafında yer alan görüşleri ise halk hikâyeciliğinin toplumsal evrimini şu şekilde belirtmektedir: Nazımla nesrin beraberce ve belli bir tekniğe göre meydana getirdikleri bu hususi üslup, bu halita şekil, edebiyat nevi ve şekilleriyle cemiyetin sosyal gelişiminin muvaziliğini gösteren bir olaydır. Destanlar cemiyette iç tezatların edebiyata mevzu olacak kadar kuvvetli olmadığı çağların ve sosyal merhalelerin –mesela kabile nizamının- eserleridir. Bunların üslubunu nazım tayin eder, şekilleri manzumdur. Roman, modern çağlarda, cemiyetin ileri gelişme merhalelerinde destanların yerini almış edebi nevidir. Bunlarda cemiyetin iç tezatları anlatılır. Nesir, hayatı ince teferruatına vararak anlatmaya daha uygun, realist ifadeye daha elverişli bir vasıtadır. Nazımla nesrin karışık olarak bulunduğu üslup, cemiyetin bu iki merhale arasında kalığı devre has bir üsluptur. Bu üslubu da, bir geçiş nevi olan Halk Hikâyesi’nde buluyoruz. Halk hikâyesinin destanla ve romanla ilgisini, bu geçiş merhalesi vasfını bundan sonraki bölümde gözden geçireceğiz. 136 Alıntıda görüldüğü gibi Boratav, toplumsal gelişim aşamasında halk hikâyesinin ve halk hikâyeciliğinin destan ve roman arasında bir ara tür olduğunu belirtmektedir. Bu ara tür toplumun gelişme safhasından bağımsız değildir. 136 A. g. e. s. 15–38 215 İkinci bölüm Nevi Meselesi başlığını taşımaktadır. Birinci alt başlık olan destan ve halk hikâyesi altında halk hikâyelerinin destanlarla olan ilişkileri açıklanmaktadır. Bu başlıkta Fuat Köprülü ve Zeki Velid Togan’ın bu alandaki bazı çalışmalarına değinilmektedir. Boratav’ın konu hakkındaki görüşleri ise şu şekildedir: Bir epopeyi şartlandıran en mühim vasıf, onun cemiyetin dâhilinde şiddetli çatışmaların olmadığı ve mücadelelerin yalnız harice yöneldiği devrin mahsulü olmasıdır. Destan kahramanları bu mücadeleyi en iyi temsil eden şahsiyetler, reisler, büyük işler başarabilen kahramanlardır. Destan aristokratik bir zümrenin edebi nevidir denilebilir. Şiir lisanı bu nevin hâkim ifade vasıtasıdır. Destan muharriri cemiyet içindeki bu nizamın şuuruna sahiptir. Eserinin kahramanları ve hadiseleri karşısında objektiftir. Yeni ve orijinal bir nevi karakteri alarak meydana gelen halk hikâyeleri, yerini tuttuğu destanın birçok vasıflarını hala taşımaktadır. Fakat bunlar onun asıl karakterini verenler değildir. Süratle yeni bir neve gidiş vakası karşısında bulunuyoruz. Destanî anane gittikçe zayıflıyor, çünkü destanın asli karakterini tayin eden sosyal şartlar gittikçe ortadan kayboluyor. Halk Hikâyesi ve Masal adlı alt başlıkta Boratav; halk hikâyesi, masal ve destan arasındaki ilişkilere değinmektedir. Bu yazın türleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar başlıkta detaylarıyla incelenen konulardır. Bu başlığın bir önceki başlıktan farkı, Boratav’ın konuyu örneklerle açıklamış olmasıdır. Roman ve Halk Hikâyesi alt başlığı kitapta epey uzun bir bölümü (yaklaşık yirmi bir sayfa) teşkil etmektedir. Boratav, modernitenin yazın (edebiyat) alanındaki 216 en önemli yansıması olan roman türü ile bu türün halk hikâyesi ile olan ilişkisini bu başlık altında tüm detaylarıyla incelemektedir. Bölümün sonunda Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarından örnekler vererek halk hikâyesi ve roman arasındaki ilişkiyi şu şekilde somutlaştırmaktadır: Esasen, modern Türk romanının ilk belirmeye başladığı 1870-1880 yılları arasındaki tarihler, aynı zamanda sözlü halk hikâyelerinin yazılı olarak tespit edilmeye ve geniş ölçüde bu yolla yayılmaya başladığı devri karşılar. Kerem İle Aslı, sözlü rivayet halinde bir Kalyopi Hikâyesi (Sergüzeşt) ve Ahmet Mithat’ın Henüz On yedi Yaşında adlı romanı, birbirinden tamamıyla ayrı muhitler içinde doğmuş ve ayrı çeşitlerin karakterlerini taşıyan bu üç eser, görülüyor ki, aynı temayı işlemişlerdir. Bu vakıa bize halk hikâyelerinin, ta klasik edebiyattan başlayarak Tanzimat romanına kadar, yüksek edebiyatla aynı temaları işlediklerinin de vaki olduğunu gösterir. Bu temalar, ta en eski çağlardan beri, katışıksız destanların bitip romana doğru gelişen eserlerin onların yerini almaya başladıkları andan itibaren hikâye edebiyatına girmiştir. Halk hikâyesi ve halk şiiri başlıklı alt bölümde Boratav, halk şiirinin halk hikâyesi ile olan birlikteliği üzerinde durmaktadır. Halk hikâyelerini konu alan şiirlerin ve türkülerin oluşumu, bu bölümde; Karacaoğlan, Keloğlan v.b. hikâyeleri ve bu hikâyelerin konularını taşıyan türkülerle ve şiirlerle açıklanmaktadır. Realist Halk Hikâyeleri, Meddah Hikâyeleri, Halk Temaşası ve Halk Hikâyeleri adlı bölümün beşinci ve son alt başlığında ise Boratav bu folklor ürünleri ile halk hikâyeleri arasındaki münasebet üzerinde durmaktadır. Halk gösteri sanatları Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|