T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
202 yitirmemeye çalışır. Kötü, ettiklerinin cezasını, kendine baskın çıkanın eliyle görecek, hak yerini bulacaktır… ama böyle hallerde bile asıl maksat, oyunun daha cümbüşlü olmasıdır. Boratav, masalın ve Türk masalının bu temel özelliklerini yukarıdaki şekilde belirttikten sonra ilerleyen bölümlerde masal ve folklor ilişkisini ve bu ilişkinin kısa tarihsel geçmişini de şu şekilde anlatmaktadır: Yeniçağ edebiyatında artık kendi çeşit ve şekillerini –yeni hayat şartlarının gerektirdiği unsurlarla olgunlaşmış yapılarını- kazandıktan sonra da, konu almak ve ifade tekniğinden, söyleyiş tarzından faydalanmak için, masallara başvuran yazarlara rastlıyoruz: Shakspeare, Andersen, Oscar Wilde… gibi. Öteden beri opera ve balenin, günümüzde sinema sanatının (artistleri insan olan sinemanın ve canlı resmin) kaynakları arasında –hele sonuncuda- masalın önemlice bir yeri vardır. Halk masalı sözlü gelenekteki haliyle incelenmeye başladıktan sonra – demek ki geçen yüzyılın başlarından bu yana- onu masalcının dilindeki özellikleri yitirmeden okuyucuya sunmak da deneniyor: bu biraz da, edebiyatı, halk kaynaklarına inerek olgunlaştırma, zenginleştirme çabalarının bir sonucu oluyor; böylece folklor biliminin temeli atılıyor. Bu çığırı açanların başında iki Alman bilgini, Grimm kardeşler, gelir. Çok geçmeden, birbiri ardınca bütün batı memleketlerinde bu yoldan yürüyenler çoğalıyor, her milletin sözlü geleneğinden masallar derlenmeye başlıyor. Masal derleme çalışmalarının nasıl olması gerektiği hakkında ise Boratav, okuyucuya şu bilgileri veriyor: Masalı yalnız bilim adamlarının faydalanmasına 203 değil de, aynı zamanda halk sanatının bir verimi olarak –bilim dışı kaygılarla- geniş okuyucu kütlesine sunmak isteyenlerin onu, aslına en yakın şekilde aktarma çarelerini aramaları gerekiyor. Bu da masalı “ebedileştirmek” çeşidinden bir işlemedir eninde sonunda. Ama, öyle bir işleme ki, sadece sözlü geleneğin yazıya geçmesiyle metne değerini yitirtecek şeylerin (konuşurken söze tat verdiği halde, yazıda gözü ve kulağı tırmalayan, cümlenin akışını güçleştiren bazı tekrarlar gibi…) atılmasından, yerli şivelerden ortak yazı ve konuşma diline aykırı giden şeylerin –metnin derlendiği yer dışında bilinmeyen ifade özelliklerinin, kelimelerin sentaks ayrılıklarının…- yerine, masalın kendi dil ve üslubuna uygun, ama gene sözlü geleneğin ortak edebi dile soktuklarından olanların konmasından ileri gitmeyecektir. Masalı bu usulle işleyenlerin başarısı, şüphesiz, sanatının ehli, usta masalcılardan derlenmiş metinler üzerinde çalıştığı ölçüde büyük olacaktır. Türk masallarının derlenmesine başlayalı, onlara çeki düzen vermekle beraber asıllarını bozmadıklarına inanan –veya buna inandırmak isteyen- yazarlar olmuştur. Hatta bunlardan kimisi, masalın sözlü gelenekte gitgide bozulup soysuzlaştığı düşüncesiyle, kendi anlayışlarına göre onlara biçim vererek yazıya geçirmek suretiyle bu felaketi önlediklerini sanmışlardır. Aşağıda çeşitli masal kitaplarından birer örnekle yazıya geçen halk masalı dilinin de edebiyat dili ile nasıl at başı gittiğini göstermek istedim. Bu bilgilerden sonra Boratav, örneklerle masalın halk edebiyatı ve modern edebiyat anlatımı arasında nasıl değiştiğini göstermiştir. Masalda değişimi yaratan diğer öğeleri ise Boratav, kısaca şu şekilde açıklamaktadır: Masal dilinin, 204 üslubunun, özünün anlatıldığı çevreye, anlatanın kişiliğine uygun bir nitelik kazandığına yukarıda işaret ettim. Bu unsurların, masal yazıya geçince – şartlara göre- nasıl değiştiğini göstermek için seçip sıraladığım metinler de, hele sözlü gelenekten derlenenlerle karşılaştırılınca, bu olguyu daha da iyi belirtiyor sanırım. Masallar, sözlü gelenekte de, şehirden veya köyden geldiğine göre ayrı özellikler gösterir. Masalın şehir-köy ayrımına Boratav şu şekilde değinmektedir: Türk masalı büyük şehirden kasabaya ve köye doğru giderken yol boyu, dili ve üslubu yalınlaştığı, anlatım süresi kısaldığı, örgüsü sadeleştiği ölçüde, özündeki olağanüstü unsurlardan, tabiat dışı ayrıntılardan da arınır. Peri, dev ejderha… gibi varlıklar ya tamamıyla silinir, ya da ölçüleri azalır. Bazen da yalnız adlarıyla kalırlar. Köylü çevreler en çok, özleri bakımından da gerçekçi olan, güldürücü masallardan hoşlanırlar. Köylerde derlenen masallardan pek çoğu bu özelliği gösterenlerdir. Tabiat dışı unsurları zengin, ağırbaşlı masalları da köylü anlatıcılar, masalın yapısı elverdiği ölçüde, kendi sevdikleri çeşitten olanların niteliklerine büründürürler. Bundan başka, içinde açık saçık şakaların, sert çatışmaların yer aldığı, hocaların, hak bilmez beylerin ve ağaların, hırslarına düşkün, şahsiyetsiz, zalim padişahların, onların etrafındaki körlüğe alet, ya da haksızlığı kışkırtıcı saray adamlarının yerildiği, alaya alındığı –eğer bir yarışma veya savaşma varsa, alt edildikleri- masallar da bu çevrelerde en çok tutunanlardır. Hayvan masalları da en zengin halinde köy çevresinde gelişmiştir. 205 Bunların dışında Boratav çocuk masallarından da bahsetmektedir. Bu masalların bazı özellikleri de kitabın 31.-32. sayfalarında açıklanmaktadır. Kitabının Masal başlıklı birinci bölümünün son paragrafında ise Boratav masal anlatıcıların (masalcıların) özellikleri –özellikle cinsiyetleri- açısından önemli bilgiler vermektedir: Masalcı kadın veya erkek olduğuna göre de anlatma değişiklikler gösterir. Kadın veya erkek dinleyicilerin ve anlatıcıların daha çok veya daha az tuttuğu masallar var… Kadınlar, öyle sanıyorum ki, içinde tabiatüstü varlıklar ve olayların bulunduğu masallardan, erkeklere oranla daha çok hoşlanıyorlar. Kadının oyunda üstün rol aldığı masallar, aşk maceralarını konu edinenler de onların en çok sevdikleridir. Erkek anlatıcılar ise, bir yandan çiğ gerçeği, güldürücülüğü, alaycılığı, ahlakçı anlamı ağır basanları, öte yandan da Müslüman evliyalarının veya başkaca menkıbe konusu kişilerin ve destan kahramanlarının katıldıklarını tutarlar… Erkek bir masalcının ağzından derlenmiş bir masalla, onun kadın bir anlatıcıdan dinlenmiş bir anlatmasını karşılaştırınca bu gerçek daha iyi belirir. Erkek masalcılar -pek tabii- yazılı kaynakların etkisine daha çok uğramışlardır. Onların masalları arasında, kolayca belli masal kitaplarına çıkarılabilecek metinlere daha çok rastlanır. 131 Boratav, masalın ve Türk masalının genel özelliklerini genel hatlarıyla yukarıdaki şekilde açıkladıktan sonra masal tekerlemeleri hakkında da kısa bazı bilgiler vermektedir: 131 A. g. e. s. 13–32 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|