T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali

221 
 
Boratav daha sonra bu duruma örnekler vermektedir. Halk hikâyelerinin nasıl 
yazılması gerektiğine dair ünlü edebiyatçıların görüşlerini de okuyucusu ile paylaşan 
Boratav, bu konuyu kısaca şu şekilde tartışmaktadır: 
Peyami  Safa,  ortaya  atılan  meseleyi,  yani  “halk  hikâyelerinin 
modernleştirilmesi  lazım  ve  mümkün  müdür”  meselesini  bir  yana  bırakıp, 
“halk  için  nasıl  kitaplar  yazılmalıdır”  suali  üzerinde  duruyor.  Yazılacak 
kitapların  köylünün  alaka  çerçevesi  içinde  modern  olmaları  gerektiğini, 
mesela  gramofon,  radyo,  otomobil,  kamyon  gibi  köylere  kadar  girmiş  olan 
modern  vasıtaların  taşıdığı  medeniyet  havası  içinde  inkılâp  fikrini  sevimli 
gösterecek  eserler  yazılabileceğini  ilave  ediyor.  Görülüyor  ki,  Peyami  Safa, 
halk kitaplarını modernleştirme meselesi üzerinde değil, halk, hususiyle köylü 
için  yazılacak  kitaplar  ne  şekilde  olmalıdır?  Sorusu  üzerinde  müspet  ve  elle 
tutulur  bir  neticeye  varmadan  münakaşa  etmeyi  denemiştir;  fakat  daha  çok 
masal  üzerinde  duran  muharrir,  masalın,  hatta  sanatkârane  masalın  dahi, 
tayin  edici  vasıflarının  ne  olduğunu  bilmediğini,  bu  sözleri  arasında 
göstermiştir. 
Nurullah Ataç’ın bu meseledeki –bu vesile ile ileri sürdüğü- düşünceleri 
dikkate  değer;  ona  göre,  halk  kitapları,  halk  için  kitaplar  yazmak, 
muharrirlerimizin  başaracağı  bir  iş  değildir.  Münevver  muharrirlerimizin  dili 
halk  tarafından  anlaşılır,  ama  seçtikleri  mevzular,  bu  mevzuları  işleme 
tarzları,  yani  bir  kelime  ile  üslupları,  halka  yabancıdır.  Halk  kitaplarını 
modernleştirmeye  gelince:  bu  iş  zordur;  muharrir,  inkılâbın  ideolojisini 
benimseyecek,  bunu,  propaganda  hissi  vermeden  ve  mevzuları  bakımından 
hiç  de  müsait  olmayan  eserlerde  aksettirecek.  Böyle,  hem  mevzuları 

---

222 
 
bakımından  halkı,  hem  de  menşei  bakımından  münevver  sınıfı  memnun 
edecek  eserler  ancak  deha  eserleri  olabilir.  Zaten  dehasız  epik  eser 
yazılamaz. Bu hikâyelerin yeni bir zihniyetle yoğrulması, yeniden yaratılması 
ile  meydana  gelecek  eser  de  ya  epik  eserdir  yahut  hiçbir  şey  olmayacaktır. 
Tecrübe,  geniş  manasıyla  bir  milli  edebiyat,  tecrübesidir.  Mağlubiyet  bile 
şerefli olur.
 140
 
Halk  hikâyelerinin  nasıl  modernleştirilmesi  gerektiği  konusundaki  görüşleri 
ve tartışmaları bu şekilde aktaran Boratav kitabın kaynakçasından sonra yer alan Son 
Söz  ve  Birkaç  Not  başlığında  ise  eserinin  yayınlanma  macerasını  kısaca  şu  şekilde 
açıklamaktadır: 
Halk  hikâyeleri  ve  halk  hikâyeciliği  adıyla  bugün
*
  yayımlanması 
tamamlanan şu kitabın aşağı yukarı beş yıllık bir tarihçesi var. Onu ilk defa, 
1941 bahar ayında 80 sayfalık bir etüt olarak hazırlamıştım. Ankara DTCF’ne 
o  tarihte  habilitasyon  tezi  olarak  sunduğum  bu  tetkiki  büyük  bir  ilgi  ile 
karşılayan  ve  genişletilip  Batı  dillerinden  birine  tercümesini  temenni  eden 
Prof.  Walter  Ruben’in  tavsiyeleri  ve  eserin  Almancaya  tercümesini  üzerine 
alan Prof. Wolfram Eberhard’ın teşvikleri, beni, bu konuda hemen daha geniş 
çalışmalara sevk etti. Aziz dostum W. Eberhard, bu kitabın tamamlanması ve 
tercümesi  hususunda  gösterdiği  ilgiyi,  onu  batı  ilim  çevrelerinde  tanıtmak 
hususunda  da  esirgemedi  ve  kitabın  Almanca  tercümesinin  Finlandiya’da 
basılması için teşebbüslerde bulundu.
141
 
                                                             
140
 A. g. e. s. 154–160  
*
 1964’de 
141
 A. g. e. s. 231 

---

223 
 
Boratav,  bu  bilgilerden  sonra,  kitapta  emeği  geçen  ve  folklor  alanında 
uluslararası  bir  üne  sahip  olan  Alman  bilim  adamı  W.  Eberhard’a  candan  sevgi  ve 
şükranlarını bildirmektedir. 
 
b. İlhan Başgöz’ün Eserleri 
Bu alt başlıkta ilk incelenecek eser İlhan Başgöz’ün Âşık Ali İzzet Özkan’ın 
hayatını  ve  yapıtlarını  konu  alan  çalışmasıdır.  Başgöz,  bu  eserinde  Alevi  bir  halk 
ozanının  hayatını  ve  çalışmalarını  derinlemesine  incelemiştir.  Eserinin  önsözünde 
kitap hakkında kısaca şu bilgiler yer almaktadır: 
Bu kitap, Ali İzzet Özkan’ın şiirlerinden seçilmiş bir güldestedir. Onun, 
çoğu el yazması defterde kalmış, 500’ü aşkın şiirinden, 124 ünü içine alır. Bu 
şiirler,  elbet,  kendi  güzellik  ölçümüzün  süzgecinden  geçirilerek,  kitaba 
alınmıştır.  Ama,  yalnız  bununla  yetinmedik.  Özkan’ın  sanatını  ve  dünya 
görüşünü  tanıtmak  bakımından  önemli  görünen  şiirlerini,  öz  beğenimize 
uymasa da, kitabımıza almaktan, okuyucuya sunmaktan çekinmedik.”
142
 
Bu bilgilerden başka önsözde İlhan Başgöz kitabı ve halk ozanı hakkında kısa 
açıklamalarda bulunmaktadır. Ali İzzet ve Şiiri adlı bölümde ise Ali İzzet’in şiirlerini 
ve  bu  şiirleri  yazdığı  geleneği  hangi  koşullar  altında  oluşturduğu  bilgileri  yer 
almaktadır. Başlık altında yer alan diğer önemli bilgiler özetle şu şekildedir: 
Alevi  kültüründe  şiir,  yalnızca  bir  eğlence  vasıtası  değildir;  din 
törenlerinin  de  bölünmez  bir  parçasıdır.  Alevi  törenlerinin  hepsinde,  sazı 
                                                             
142
 İlhan Başgöz, Âşık Ali İzzet Özkan, Ankara, 1979, xi-xv 

---

224 
 
elinde  âşık,  dede’nin  yanında  en  saygın  yeri  tutar.  Aleviliği  öğretecek  yazılı 
kaynakların eksik olması nedeniyle, âşık şiiri, din öğreticisi, din yayıcısı ve din 
yaşatıcısı görevini de yüklenir. Yeni kuşaklar Aleviliği halk şiirinde yaşayan dil 
içinde, o şiirde görünen biçimde öğrenirler. Ali İzzet’in çocukluğu, gençliği ve 
olgunluk çağı bu Alevi âşıklar çevresinde geçer. 
Ali İzzet’de yeniyi, şirin özünde buluruz; ama burada da o, gelenekten 
tümü  ile  kopmaz.  Onun  din  ve  tanrı  anlayışında,  güzeli  ve  sevgiyi 
yorumlamasında, toplumsal yergilerinde, değişik ölçülerde, kişisel yaratma ile 
gelenek yan yana görülür. 
Ali  İzzet  1940’lardan  başlayarak,  gide  gide,  tarikat  görüşlerinden 
uzaklaşmış,  laik  bir  din  anlayışına  yönelmiştir.  Onun  tanrı  anlayışında 
“vahdet-i  vücut”  inanışından  açık  çizgiler  görünür.  Onun  dine  ve  tanrıya 
ayrılan  şiirlerinin  büyük  çoğunluğu,  dine  de,  tanrıya  da  değişik  bir  açıdan 
yaklaşır.  Buna,  eskiden  beri  kullanılan  adlarla,  “Bâtıni”  yahut  “tasavvufi” 
diyebiliriz.  Tanrı insan  yüreğine  korku  salan bir  güç olmaktan  çıkarılınca,  Ali 
İzzet bu tanrı ile daha sıcak, daha dostça ilişkiler kuruyor. 
Ozanın  din  ve  tanrı  hakkındaki  görüşlerini  bu  şekilde  açıklayan  Başgöz,  bu 
görüşlerini kitabında verdiği şiir örnekleri ile de desteklemektedir. Daha sonra ozanın 
politik  görüşlerini  ve  siyasal  yelpazedeki  gezintisini  açıklayan  Başgöz;  Ali  İzzet’in 
1940’ların sonunda Demokrat Parti’yi tuttuğunu, bu parti iktidara gelince çok büyük 
sevinç  duyduğunu  ancak  partinin  1950’lerin  sonlarındaki  politikalarına  öfkelenip 
partiyi  yeren  şiirler  yazdığını  da  belirtmektedir.  Ali  İzzet  1960’larda  ise  daha  çok 
dönemin İşçi Partisi’ni desteklemiştir. 

---