olarak değerlendirsek bile hangi dilleri bu sınıfa dahil edebiliriz?’
63
Dilbilimci bu
sınıfa Mande ve Gvineya dillerini dahil etmiştir.
Nötr diller yalınlayan ve gövde yalınlayan dillerle bağlılaşıyorlar. Dil bilinci
Mesçaninov dil tipolojisinde iyelik, ergatif ve akuzatif sınıfların yanı sıra öncel
şekilsiz dil türünden söz etmektedir
64
.
Nötr dil grubunun tanımlaması şöyle olmalıdır. Eyleyici (actant ) ve niteleyen
eylemin ( predicate ) arasında biçimbilimsel bağlantı fiiller sınıfında olmayacaktır,
fakat ad sınıfında kısmen olarak bulunacaktır, tüm dil sınıfların biçimbilimsel düzeyi
çok düşük ve bu dil grubu yalınlayan ve gövde yalınlayan dil sınıflarıyla bağlaşmalı.
Çoğu Afrika dilleri, Mande, Kva, Bantu, Adamaya, Tibet dilleri, Tay,
Endonezya dilleri ve bazı Avustralya dilleri bu kriterlere uymaktadırlar.
Bu dilleri sözdizimsel ve içeriklilik yönünden yakından inceleyelim ve her
düzeydeki dilsel özelliklerine bakalım:
Sesbilimsel düzeyde nötr dillerin özelliği uygun tonlamadır. Bazı dillerde bu
uygun tonlama, Myao-yao dilindeki gibi, on iki farklı tona kadar çıkmaktadır.
Tonlamanın anlamsal ayrımını Çinciden bir örnekle inceleyelim
65
:
[ma – ] - duz tonlamayla telaffuz edildiğinde - anne
63
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’, Klimov, G,
‘Printsipı kontensivnoy tipologii’, Мoskova, 1983
64
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
Meşaninov, İ, ‘ Obşee yazıkoznaniye: K probleme stadialnısti v razvitii slova i predlojeniya’,
Leningrad, 1940.
65
a.g.m.
46
[ma ¯ ] - yükselen tonlamayla telaffuz edildiğinde - kenevir
[ma _ ] - alçalan tonlamayla telaffuz edildiğinde - kızmak
Tonlamanın önemini başka bir örnekte gözlemleyelim. Yoruba dili
66
:
aba 1.[ - ¯ ] - parça, kısım;
2. [- _ ] – depo, ambar;
3. [ _ ¯ ] – cümle, durum;
4.[ _ _ ] – ağaç cinsi.
Diğer sesbilimsel ayrım ise bu tür dillerde sandhi’nin ( sesin bulunduğu yere
göre değişmesi) bulunmaması.
Tonlamanın anlamsal ayrımı söz varlılığı düzeyinde anlamçokluluğunu
(polisemantizmi) beraberinde getirmektedir. Örneğin Yoruba dilinde ‘da’
–
doldurmak, eritmek, olmak, dönüşmek, takip etmek, ihanet etmek, kovalamak
anlamlarına gelmektedir
67
.
Nötr dillerde sesteşliğe de sıkça rastlanmaktadır. Örneğin Malinke dilinde
[saa] hem ‘kuzu’ hem ‘için’ anlamlarına gelmektedir, Çincede [ hi ]
– ‘batı’, ‘akşam’,
‘solumak’, ‘haber’ anlamlarını taşımaktadır.
66
http://yoruba.ru/language.htm
67
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
47
Tekrarlama bazen söz biçimlendirme yöntemi olarak kullanılmaktadır.
Malinke dilinde [bori-bori] fiilden türeyen ad ‘koşmak’. Bazen tekrarlama çoğul
anlamına gelmektedir, örneğin Endonezya dilinde [orang-orang] ‘insanlar’ anlamına
gelmektedir.
68
( Türkçe’deki –lar- eki yerine kök tekrarlanması yapılmaktadır)
Söz biçimlendirmede ekleme de sıkça görünmektedir. Örneğin Çincede [ge]
‘değiştirmek’ ve [ming] ‘ hayat’ bize [geming] ‘devrim’ kelimesini vermektedir.
Gövdesel sınıf değişikliği ( conversion - söz biçimlendirmede kullanılan
yöntem, gövdenin bir dil sınıfından başka bir dil sınıfına atlaması: İngilizce ‘to bet’-
‘bahse girmek’ bize ‘bets’
-
‘bahisler’ vermektedir) nötr dillerin diğer özelliklerinden
biridir. Sunda dilinden örnek görelim
69
:
Djero – derinlik
Eta sumur djero – bu koyu derin ( sıfatlar sınıfı)
Di djero – derinde, içinde (zarflar sınıfı)
Öz anlamlı kelimeler biçimlendirme veya gramer görevini yapabilmekteler.
Örneğin ‘çocuk’ kelimesi küçültme veya azalma (deminatif) ifadelerde kullanılır.
Vietnamcadaki [con] ve Çincedeki [zi]
gibi.
70
68
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
69
a.g.m.
70
a.g.m.
48
Sıfat sınıfı nötr dillerde genelde henüz gelişmemiştir. Bu görevi niteleyen
fiiller üstlenirler. Kavi dillinden bunun örneğini görebilmekteyiz
71
:
[sowe-sowe] – ‘fazla yavaş’
Fiiller sınıfında durum mevcuttur ve zaman belirlemesi durum yardımıyla
gerçekleşir. Perfekt (bitmişlik durumu), Duratif (genişlik durumu) ve Durum dışı
fiiller ( mastar durumu) aracığıyla zaman belirlenmektedir. Yalın kök veya gövde
kullanımı sıkça görülebilmektedir. Biçimlendirme sadece bir gramer özelliği
vurgulamak istendiğinde uygulanır. Zoraki biçimlendirmenin kullanımı eklemeliliğin
ilk simgeleridir.
Dizimdeki sözcük sıralaması büyük önem taşımaktadır. Cümledeki tema
72
(cümledeki
bilinen veya biliniyor diye tahmin edilen kısım) -rema
73
(yeni veya daha önce
verilmeyen bilgiler) bölümü sabit kelime dizimiyle, yardımcı sözcüklerle veya
tonlama yardımlarıyla gerçekleşir. Örneğin:
Çince
74
[Wo kan bao]- (ben) okuyorum gazete
[Wo ba bao kan]- ( ben) gazete okuyorum
71
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
72
Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih terminov’,
Moskova, 2008, 2.cilt, s.342
73
Tihonova, A; Haşimova, R, 2.cilt, s.278
74
a.g.m.
49
Dostları ilə paylaş: |