gelişim farklı bir hareket değildir, Gramerleşmenin ise tek düzlemde gelişmediğini ve
bu iki hareketin bir birinin devamı olduğunu varsayarsak, o zaman dillerin gelişiminin
bir çember şekli oluşturduğunu görebiliriz. Yukarda belirtilen çemberi bir şema
yardımıyla gösterelim:
Tablo 18
Dil Gelişim Çemberi
*Verilmiş olan şema yeterli araştırma materyale sahip olmayan bir varsayıma
dayalıdır.
76
Sonuç
Dilin yapısal sınıflandırılmasında Biçimbilimsel ve İçerikli sınıflandırma
yöntemlerinin birlikte uygulanması gerekmektedir. Her iki metot da dilin farklı
yönlerini incelediğinden, (Biçimbilimsel sınıflandırma dilin yapısını, İçerikli
sınıflandırma ise dilin içeriğini) tam ve doğru bir dil tasviri için her ikisi de
gerekmektedir. Yukarıda yalınlayan ve nötr dillerin bağlantısını gösterdik. Bükümlü
dil sistemi sadece ergatif ve nominatif dillerde yer almaktadır ve bu iki metodun da
bağlantısı kuşkusuzdur.
Biçimbilimsel sınıflandırmanın temel kavramları biçimbirim ve sözcüktür.
Morfolojik sınıflandırma bir dilde bulunan ek özelliklerini, ek sayısını, ek
pozisyonlarını, sözcükteki eklerin bağlantısını, eklerin gramer yükümlülüğünü hedef
almaktadır. Yalınlayan durum başlangıç, bükümlü dil durumu ise gelişimin sonu
olarak değerlendirilmektedir. Biçimbilimsel yöntem bir dili sınıflandırırken o dilin
sadece ‘teknik’ özelliklerini incelemektedir. Anlam ve içerik gibi önemli dil nitelikleri
morfolojik dil sınıflandırmasının dışında kalmaktadır. Biçimbilimsel yaklaşım sarih
bir dilin sınıflandırılmasını yapmamaktadır ve aynı anda dillerin birkaç sınıfının
morfolojik özelliklerini sahip olabilme olasılığını hesaba katmamaktadır.
Biçimbilimsel yöntem dünya dillerinin genel yapısal niteliklerini ve gelişimlerini
değerlendirmektedir, böylece bir dil hakkında somut ve yeterli bilgileri
vermemektedir.
İçerikli sınıflandırma Biçimbilimsel sınıflandırmanın dikkate almadığı dil
özelliklerini, yani cümlenin içeriğini ve öğeler arasındaki bağlantıları incelemektedir.
İçerikli gruplandırma dil sınıflandırması alanında bir bütünlük ve sistematiklik
77
sağlamamaktadır, çünkü anlam ve içerikliliğe odaklandığında kendi sınıflandırma
çerçevesi içerisinde bir çatı altında çok farklı yapısal özelliklere sahip olan dilleri
barındırmaktadır. Örneğin nominatif diller grubuna hem morfolojisi çok zayıf olan
Çinceyi hem karmaşık biçimbirimler sistemine sahip olan Türk dillerini
yerleştirmektedir. Bununla birlikte İçerikli sınıflandırma dillerin diyakronik
yerleşimlerini de imkânsız kılmaktadır.
Dünya dilleri arasında eklemeli duruma sahip olan diller en yaygın
kullanılanlardır ve tüm dil sınıfları bir birleriyle bağlantı içerisindedir. Diller bir sınıfı
temsil ederken, kısmen olsa bile diğer dil sınıflarının özelliklerini de
sergilemektedirler. Yalınlayan diller arasında bile bükümlülüğün izlerini
gözlemlemekteyiz, örneğin Kva dillerinde, Eklemelik ve Bükümlülük bazen tamamen
örtüşmektedir.
İçerikli sınıflandırma yöntemi üstünlük (dominant) ve ima (implikasyon)
prensiplerine dayalıdır. Çağdaş biçimbilimsel sınıflandırma ise dillerin yapılarını
diyakronik gelişimlerini izlemektedir. Dillerin farklı yönlerini incelediklerinden dolayı
dil gruplarını her iki taraftan değerlendirmek daha doğrudur. Safhasal yaklaşım hem
İçerikli hem Biçimbilimsel sınıflandırma yöntemlerini birlikte kullanmaya fırsat
vermektedir. Safhasal sınıflandırma bir dilin azami düzeylerini kavramaktadır:
Biçimbilimsel sesbilimini, biçimbilgisini, sözcük yapımını ve sözdizimini. Safhasal
yöntemde, eyleyici ve eylem arasındaki bağlantı yapısal ve anlamsal dominant
görevini görmektedir. Safhasal sınıflandırma her dili ayrı bir sistem olarak
incelemektedir. Yukarıda belirlenmiş olan on safhasal durumu gözden geçirelim: Nötr
yalınlayan diller, Nötr gövde yalınlayan diller, Ergatif eklemeli diller, Pronominatif
78
eklemeli diller, Nominatif eklemeli diller, Ergatif bükümlü eklemeli diller,
Pronominatif bükümlü eklemeli diller, Nominatif bükümlü eklemeli diller, Ergatif
bükümlü diller ve Nominatif bükümlü diller. Safhasal sınıflandırma bu grupların
çokluğu nedeniyle dillerin sergilediği özelliklerine göre bize doğru bir yerleşim
olasılığını tanımaktadır.
Safhasal yaklaşım çok yenidir ve henüz kendisini ispatlamamıştır ve bilim
alanındaki her yeni bakış açısı gibi çok eleştiri almaktadır. Fakat bize göre bu yöntem
Biçimbilimsel ve İçerikli yaklaşımların da birleşmesiyle bir dil grup
sınıflandırılmasında daha nitelikli ve daha doğru bir yöntemdir.
79
ÖZET
Tipoloji dilbiliminin bir dalı olarak geçen yüz yılın başından beri
incelenmektedir. Dil sınıflandırılması alanı büyük bir materyal birikimine sahip
olmasına rağmen bu konuyla yakından ilgilenen dilbilimci sayısı oldukça azdır. Bu
çalışma, dil sınıflandırılması alanındaki eksikliği gidermeyi hedeflemekte; dil
tipolojisinin tarihini, içeriğini, hedeflerini, sınıflandırma yöntemlerini ve ana dil
sınıflarını tanıtmaktadır.
Çalışmada bugüne dek dilbilimciler tarafından kabul edilmiş iki ana yapısal
sınıflandırma olan Biçimbilimsel ve İçerikli dil sınıflandırılma yönteminden söz
edilmektedir. Buna ilave olarak, farklı ve yeni bir yaklaşım yöntemi olan Safhasal
sınıflandırma yönteminden de söz edilmektedir. Aynı zamanda bu çalışma her
sınıflandırma yöntemini tanıtırken söz konusu yöntemlerin birbiriyle bağlantısını da
ispatlamaktadır. Diğer bir ifadeyle, bir dillin sınıflandırılmasında kullanılan tüm
yöntemlerin gerekçesini savunmaktadır.
Yedi bölümden oluşan bu çalışma, sadece sınıflandırma yöntemlerini
tanıtmakla yetinmemekte, aynı zamanda her yaklaşımın eksik taraflarını da ortaya
koymaktadır. Eksikleri giderme ihtiyacından doğan Safhasal dil sınıflandırmasını daha
doğru ve kapsamlı olarak göstermektedir. Safhasal yöntem, bir dili gelişim esnasında
kabul etmekte ve hem biçimbilimsel hem de içerik özelliklerini değerlendirmektedir.
Ancak, çağdaş dil tipolojisi gelişimini henüz tamamlamamıştır. Yapısal dil
sınıflandırılmasında kullanılan tüm metotlar gelişmeye açıktır ve mutlak kabul
edilemez.
80
ABSTRACT
Linguistics typology has been studied since the beginning of last century. Even
though there are many articles available in literature, only few linguists work on the
language classification area. The main objective of this research is to eliminate the
shortages in the language classification area. This study presents the history, content
and purpose of the linguistics typology, the classification methods, and the major
language classes.
Two major widely accepted language classification methods, Morphological
and Contensive, and a new method called Stadial classificaiton method are presented
in this research. While introducing the classification methods, this study also proves
the connection and the relationship between these methods. In other words, this
research defends the rationale behind all these classification methods.
This study which consists of fıve sections not only introduces the classificaiton
methods, but also brings up the shortcomings of these methods. The Stadial
classificaiton method which was discovered to eliminate the shortcomings of the
previous methods, is more accurate and comprehensive. This method accepts the
language at the stage of development and evaluates its both morphological and
contensive features.
However, the evolution of the modern linguistics typology has not been
completed yet. All the language classification methods that are currently being used
need improvement and can not be accepted as the ultimate methods.
81
KAYNAKÇA
‘Language typology and language universals’ De Gruyter, volume 1
Danilenko, V, ‘Gumbolt konseptinde Dillerin Genel Sınıflandırılması’ (Общая
типология языков в концепции В.Гумбольта), makale Dergi, ‘ Dilbilimcilik
Yenilikleri’ (Новое в лингвистике), 3.Baskı, ‘Tipoloji (Типология), Москва, 1963
Encyclopedia Britannica , "Schlegel, August Wilhelm von", (11th ed.), 1911
Fortunatov, F ‘Seçilmiş eserler’
(
Избранные труды), Moscow,1957 , 2. Cilt
Fortunatov, F ‘Seçilmiş eserler’ (Избранные труды), Moscow,1957 , 1. Cilt
Fox, A, ‘ Dilbilimsel Yapılandırma. Teori ve Yöntem’e Giriş ’ (Linguistic
Reconstruction.An İntroduction to Theory and Method) , Oxford University
Press,1995
http://en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language
http://en.wikipedia.org/wiki/Ergative-absolutive_language
http://en.wikipedia.org/wiki/Isolating_language
http://en.wikipedia.org/wiki/Noun_class (russian)
http://en.wikipedia.org/wiki/Polypersonal_agreement
http://en.wikipedia.org/wiki/Valency_(linguistics)
82
http://ru.wikipedia.org/wiki
http://sozluk.sourtimes.org/?t=ergative
http://www.allcountries.org/maps/world_language_maps.html
http://www.nartsozluk.com/sozluk.php?process=word&q=ergative
http://yoruba.ru/language.htm
İvanov, V, ‘Üçüncü Yüz Yılın Dilbilimciliği: Geleceğe Sorular’ (Лингвистика
третьего тысячелетия: вопросы к будущему), Moscow, 2004
Kaseviç, V, ‘Genel Dilbilimciliğin Elementleri’ ( "Элементы общей лингвистики),
Наука, 1977
Klimov, G, ‘Ergatifliğin Genel Teorisi’ (Очерк общей теории эргативности),
URSS, 2009, 2. Baskı
Klimov, G, ‘İçerikli Sınıflandırmanın Prensipleri’ (Принципы контенсивной
типологии), Мoskova, 1983
Klimov, G, ‘Kafkas Dillerin Tipolojisi’ (Типология кавказских языков), Мoskova,
1980
Kondraşov, N, ‘Dilbilimsel Öğretinin Tarihi’ (История лингвистических учений),
URSS, 1979
Meçkovskaya, N, ‘ Strukturnaya i sotsialnaya tipologiya yazıkov’, Flinta-Nauka,
2003
83
Melnikov, G, ‘ Sistemli Diller Sınıflandırılması: Biçimbilimsel ve Safhasal Dil
Sınıflandırmaların Sentezi’
(Системная
типология
языков:
синтез
морфологической классификации языков со стадиальной), РУДН, 2000
Mestçaninov, İ, ‘Dildeki Yeni Bilim: Safhasal Sınıflandırma’ (Новое учение о
языке: Стадиальная типология), Ленинград, 1936
Meşaninov, İ, ‘Obşee yazıkoznaniye: K probleme stadialnısti v razvitii slova i
predlojeniya’, Leningrad, 1940.
Panfilov, K, ‘ Osnovı kontensivnoy tipologii’ , makale
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt
postroyeniya’ , makale
Parfenov, K, ‘ Klassifikatsiya: obşaya kartina yazıkovogo razvitiya’, makale
Reformatskiy, A, ‘Dilbilimciliğe Giriş’ (Введение в языковедение), Просвещение,
1967, 1.baskı
Reformatskiy, A, ‘Vvedeniye v yazıkoznaniye’, Aspekt-Press, 1997
Rojdestvenskiy, Y, ‘Kelime Tipolojisi’ (Типология слова), URSS, 2007, 2.Baskı
Schlegel, F, ‘Über die Sprach und Weisheit der İndier’, 1808
slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/8/86/1006974.htm&stpar1=5.92.
Susov, İ, ‘Dilbilimciliğin Tarihi’ (
История языкознания),
Tver Devlet
Universitesi, 1999
84
85
Şırokova, A, ‘Yapıları Farklı Olan Dillerin Karşılaştırmalı Tipolojisi’
(Сопоставительная тиология разноструктурных языков), КДУ, 2006
Şulejkova, S, ‘Dilbilimsel Öğretinin Tarihi’ (История лингвистических учений),
Флинта, 2008
Şulejkova, S, ‘İstoriya lingvistiçeskih uçeniy’, Flinta, 2008
terminov’, Moskova, 2008
Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih
Winfred, P.Lehmann ‘ Tarihsel Dilbilim’ (Historical Linguistics), Routledge, 1992
www.allcountries.org/maps/world_language_maps.html
www.britannica.com/EBchecked/topic/612299/Uber-die-Sprache-und-Weisheit-
der-Indier
www.en.wikipedia.org/wiki/Agglutinative_language
www.erlang.com.ru/euskara
www.islu.ru/danilenko/articles
www.languages-study.com/georgian.html
www.ru.wikipedia.org
www.slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/8/86/1006974.htm&stpar1=5.92.1
Document Outline - tez
- Bu çalışmalarıyla Schlegel kardeşler Biçimbilimsel dil sınıflandırmasını neredeyse tamamlamış oldular. Fakat tipolojik sınıflandırmanın atası olarak Wilhelm (Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand) von Humboldt (1767-1835) kabul edilmektedir. Schlegel kardeşlerin yaptığı çalışmaları gerçek anlamda henüz bilimsel değillerdi. Bu konuyu farklı, bilimsel seviyeye taşıyan Wilhelm von Humboldt’tu. Kendi sınıflandırmasında, dil bilimci Çin dilini gelişim açısından yalınlayan diller arasında azami noktasına varmış olarak görüyordu, Sanskritçeyi ise bükümlü diller arasında en gelişmiş olarak kabul ediyordu. Eklemeli ve geçişimli dilleri Humbolt bu iki sınıf arasına yerleştiriyordu. Çinceyi yalınlayan dillerin arasında en üst noktası olarak, Sanskritçeyi bükümlü dillerin arasında en üst noktası olarak kabul ederek Alman dil bilimcisi dil sınıflandırılmasını her sınıf içinde tedricen büyüyen bir gelişim olarak kabul ediyordu.
- Humbolt’un Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması
- Yukarıda verilen, Humbolt’un yaptığı sınıflandırma hala çağdaş dil bilimcilikte Biçimbilimsel sınıflandırmada örnek olarak kabul edilmektedir.
- Morfolojik sınıflandırmadan söz ederken Alman dil bilimci doğalcılık akımının önderlerinden August Schleicher’rin (1821 — 1868) de bu konuya yaptığı katkılardan bahsetmeliyiz. Dilbilimine:
- „ dillerin yapısını inceleyen ve dillerin farklı Biçimbilimsel yapılarını karsılaştırarak bu yapıları sinkronik ve diakronik gelişimlerini inceleyen bir bilim“
- tanımlamasını veren ilk Schleicher’di. Böylece dilbilimciliğin ana hedefini ortaya koyarak bu bilim dalının akışını ve yönünü de yıllarca belirlemiş oldu. Franz Bopp’un yetenekli öğrencisi, hocasının başlatığı, Hint-Avrupa dillerin akrabalık teorisini başarıyla devam ettirmiştir ve 1961‘de bilimsel hayatının ana eserini „Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen“ (Hint-Avrupa Dillerin Karşılaştırmalı Grameri) yazmıştır. Bu eser on beş yılda dört defa basılmıştır, bu o zamanlar için büyük bir başarıdır.
- Schleicher’in neredeyse tüm çalışmaları dillerin gelişim kanunlarıyla ilgiliydi, kanunları bulmaya çalışırken bilim adamı dili yaşayan bir organizma olarak kabul ediyordu:
- “Bir dilin hayatı bir bitki veya canlı hayatından farklı değildir. Onlar gibi, dil büyüme döneminden geçmektedir. Basitlikten komplike yapıya doğru gelişmektedir. Tıpkı yaşayan varlık gibi diller yaşlanır ve ulaştıkları gelisiminin özelliklerini kaybederler “
- Bu tek taraflı aşırı doğalcı yaklaşım zamanında çok eleştiri almiştır. Doğacılığa Darvin‘den önce ulaştığını hep vurgulamıştır. Bilimsel olarak filoloji ile dilbilimciliği de ilk ayıran Schleicher’di. Alman dil bilimciye göre dilbilimcilik bir dilin özünü tarihsel şartların dışında araştırmaktı, filoloji ise aksine bir dili tarihin etkisi altında yazılan edebi eserleri ve bu eserlerin dilini araştıran bir bilimdi. Yaptığı dil sınıflandırmasında Schleigel kardeşlerin sınıflandırmasına dönüyor ve geçişimli dillere kendi sınıflandırmasında yer vermiyordu.
- Tablo 3.
- Schleicher’in Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması
- Biçimbilimsel araştırmaların diğer onemli ismi Heymann Steinthal dır (1823-1899). Dilbilimcilikte psikolojik bakış açısına sahip olan Alman bilim adamı dil sınıflandırmasıyla ilgili çok sayıda çalışmalar yapmıştır: ‘Klassifikation der Sprachen, dargestellt als die Entwickelung der Sprachidee’ ( 1850), ‘ Die Sprachwissenschaft W. von Humboldts und die Hegel'sche Philosophie’ (Berlin, 1848). Bunlarda Humbolt’un bahsettiği dil, beyin ve gerçek arasındaki komplike bağlantıları daha çok öznelsel ve bireysel olarak görerek hocasının yaptığı sınıflandırmayı savunmuş ve popülerlik kazandırmıştır.
- Filip Fedoroviç Fortunatov (1848–1914) ilerleyen senelerde bu soruyla yakından ilgilenen başka bir isimdir. Moskova dil bilimciler akımının kurucusu olarak kabul edilen Fortunatov çok sayıda Biçimbilimsel ve ses bilimsel çalışmalar yapmıştır. Ses bilimsel çalışmaların arasında ‘Slav dillerinde birinci ünsüz yumuşaması’, ‘Slav dillerde ikinci ünsüz yumuşaması’, ‘ Baltık ve Slav dillerindeki vurgu kayması ‘ v.s. Fortunatov Biçimbilimsel alanda şekilciliğin önderi olarak tarihe geçmiştir. Kelime yapısını incelerken dildeki gramer şekil teorisini ortaya koymuştur. Buna göre kelimenin gramer şekli kelimenin biçim birimlerinden oluşur; kelime gövde ve eke bölünür. Bundan hareket ederek ortaya şöyle bir sınıflandırma çıkartmıştır:
- *koyu ile gramer şeklini oluşturan kısım
- 1. Bu gruptaki dilbilimsel kelime şekli şöyledir; kelime gövdesi hiç büküme sahip değildir, gövdede büküm bulunsa bile, o büküm gramer kelime şeklini oluşturmaz. Bu gruptaki kelimelerde asıl büküm sahibi ve gramer şekil yapımcısı ektir. Böylece eklemeli dil sınıfı ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak Türk dillerini göstermektedir.
- 2. Bu gruptaki kelime gövdeleri kendileri gramer şekil yapımı için gereken büküme sahiplerdir. Ek de mevcuttur ve gövde ile ek arasındaki bağlantı bir üst gruptaki gibidir, fakat yine de bu grup farklı bir sınıf oluşturmaktadır, çünkü burada gramer kelime şeklini belirleyen gövdedir. Bu sınıf büküm-eklemelidir, örnek olarak Semitik diller gösterilmektedir.
- 3. Bu gruptaki kelimelerde hem gövde, hem ek büküme sahiplerdir ve gramer kelime şekil yapımında yer almaktadırlar. Bu sınıfa bükümlü denmektedir ve örnek olarak Hint-Avrupa dilleri gösterilmektedir.
- 4. Bu gruptaki kelimelerin kendisi gramer belirleyici niteliğe sahip değillerdir. Bu sınıfa biçim bilim açısından köklü adı verilmektedir ve örnek olarak Çin ve Siyam dilleri verilmektedir.
- Fortunatov’un yaptığı sınıflandırmada geçişimli dillerden bahsedilmiyor, böylece gereken bütünlülük sağlanmıyor, fakat Rus dil bilimcinin Hint-Avrupa ve Semitik dillerdeki farklı yapı şeklini fark etmesi bilimsel açıdan çok önemliydi.
- Çağdaş dilbilimcilikte Biçimbilimsel sınıflandırmada bazen gövde-yalınlayan ve eklemeli-bükümlü sınıflarını da görebiliyoruz. Bu türleri de sınıflandırmaya kattığımız taktirde ortaya şöyle bir morfolojik sınıflandırma çıkıyor:
- Tablo 5.
- Çağdaş Biçimbilimsel Dil Sınıflandırılması
- *Daha çok alt sınıf olarak değerlendirilmektedir
- Binder2.pdf
- Tez kapak
- DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI
- DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI
- DİLLERİN TİPOLOJİK SINIFLANDIRILMASI
Dostları ilə paylaş: |