T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

olarak değerlendirsek bile hangi dilleri bu sınıfa dahil edebiliriz?’

63

 Dilbilimci  bu 

sınıfa Mande ve Gvineya dillerini dahil etmiştir. 

Nötr diller yalınlayan ve gövde yalınlayan dillerle bağlılaşıyorlar. Dil bilinci 

Mesçaninov dil tipolojisinde iyelik, ergatif ve akuzatif sınıfların yanı  sıra öncel 

şekilsiz dil türünden söz etmektedir

64

. 

Nötr dil grubunun tanımlaması şöyle olmalıdır. Eyleyici (actant ) ve niteleyen 

eylemin ( predicate ) arasında biçimbilimsel bağlantı fiiller sınıfında olmayacaktır, 

fakat ad sınıfında kısmen olarak bulunacaktır, tüm dil sınıfların biçimbilimsel düzeyi 

çok düşük ve bu  dil grubu yalınlayan ve gövde yalınlayan dil sınıflarıyla bağlaşmalı.   

Çoğu Afrika dilleri, Mande, Kva, Bantu, Adamaya, Tibet dilleri, Tay, 

Endonezya dilleri ve bazı Avustralya dilleri bu kriterlere uymaktadırlar. 

            Bu  dilleri  sözdizimsel ve içeriklilik yönünden yakından inceleyelim ve   her  

düzeydeki dilsel özelliklerine bakalım: 

            Sesbilimsel düzeyde nötr dillerin özelliği uygun tonlamadır. Bazı dillerde bu 

uygun tonlama, Myao-yao dilindeki gibi, on iki farklı tona kadar çıkmaktadır. 

Tonlamanın anlamsal ayrımını Çinciden bir örnekle inceleyelim

65

: 

                             

 [ma  – ] - duz tonlamayla telaffuz edildiğinde -  anne 

                                                            

63

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’, Klimov, G, 

‘Printsipı kontensivnoy tipologii’, Мoskova, 1983 

64

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

Meşaninov, İ, ‘Obşee yazıkoznaniye: K probleme stadialnısti v razvitii slova i predlojeniya’, 

Leningrad, 1940. 

65

 a.g.m. 

46 

 

---

                           

[ma ¯ ] - yükselen tonlamayla telaffuz edildiğinde - kenevir 

                           

[ma _ ] - alçalan tonlamayla telaffuz edildiğinde -  kızmak 

Tonlamanın önemini başka bir örnekte gözlemleyelim. Yoruba dili

66

:

  

aba 1.[ - ¯ ] - parça, kısım; 

       2. [- _ ] – depo, ambar;   

       3. [ _ ¯ ] – cümle, durum;  

        4.[ _ _ ] – ağaç cinsi. 

Diğer sesbilimsel ayrım ise bu tür dillerde sandhi’nin ( sesin bulunduğu yere 

göre değişmesi) bulunmaması.  

             Tonlamanın anlamsal ayrımı söz varlılığı düzeyinde  anlamçokluluğunu 

(polisemantizmi)  beraberinde getirmektedir. Örneğin Yoruba dilinde  ‘da’

 

– 

doldurmak, eritmek, olmak, dönüşmek, takip etmek, ihanet etmek, kovalamak 

anlamlarına gelmektedir

67

. 

Nötr dillerde sesteşliğe de sıkça rastlanmaktadır. Örneğin Malinke dilinde 

[saa] hem ‘kuzu’ hem ‘için’ anlamlarına gelmektedir, Çincede [ hi ]

 

– ‘batı’, ‘akşam’, 

‘solumak’, ‘haber’ anlamlarını taşımaktadır. 

                                                            

66

 http://yoruba.ru/language.htm 

67

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

 

47 

 

---

  

Tekrarlama bazen söz biçimlendirme yöntemi olarak kullanılmaktadır. 

Malinke dilinde [bori-bori] fiilden türeyen ad ‘koşmak’. Bazen tekrarlama çoğul 

anlamına gelmektedir, örneğin Endonezya dilinde [orang-orang] ‘insanlar’ anlamına 

gelmektedir. 

68

( Türkçe’deki –lar-  eki yerine kök tekrarlanması yapılmaktadır) 

             Söz  biçimlendirmede  ekleme de sıkça görünmektedir. Örneğin Çincede [ge] 

‘değiştirmek’ ve [ming] ‘ hayat’ bize [geming] ‘devrim’ kelimesini vermektedir. 

            Gövdesel  sınıf değişikliği ( conversion - söz biçimlendirmede kullanılan 

yöntem, gövdenin bir dil sınıfından başka bir dil sınıfına atlaması: İngilizce ‘to bet’- 

‘bahse girmek’ bize ‘bets’

 - 

‘bahisler’ vermektedir) nötr dillerin diğer özelliklerinden 

biridir. Sunda dilinden örnek görelim

69

: 

Djero – derinlik 

Eta sumur djero – bu koyu derin ( sıfatlar sınıfı) 

Di djero – derinde, içinde (zarflar sınıfı) 

Öz anlamlı kelimeler biçimlendirme veya gramer görevini yapabilmekteler. 

Örneğin ‘çocuk’ kelimesi küçültme veya azalma (deminatif) ifadelerde kullanılır. 

Vietnamcadaki [con] ve Çincedeki [zi]

 

gibi.

70

 

                                                            

68

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

69

 a.g.m. 

70

a.g.m. 

48 

 

---

Sıfat sınıfı nötr dillerde genelde henüz gelişmemiştir. Bu görevi niteleyen 

fiiller üstlenirler. Kavi dillinden bunun örneğini görebilmekteyiz

71

:  

                                          [sowe-sowe] – ‘fazla yavaş’  

Fiiller sınıfında durum mevcuttur ve zaman belirlemesi durum yardımıyla 

gerçekleşir. Perfekt (bitmişlik durumu), Duratif (genişlik durumu) ve Durum dışı 

fiiller ( mastar durumu) aracığıyla zaman belirlenmektedir. Yalın kök veya gövde 

kullanımı  sıkça görülebilmektedir. Biçimlendirme sadece bir gramer özelliği 

vurgulamak istendiğinde uygulanır. Zoraki biçimlendirmenin kullanımı eklemeliliğin  

ilk simgeleridir. 

Dizimdeki sözcük sıralaması büyük önem taşımaktadır. Cümledeki tema 

72

(cümledeki 

bilinen veya biliniyor diye tahmin edilen kısım)  -rema

73

  (yeni  veya daha önce 

verilmeyen bilgiler) bölümü  sabit kelime dizimiyle, yardımcı sözcüklerle veya 

tonlama yardımlarıyla  gerçekleşir. Örneğin:  

Çince

74

 

[Wo kan bao]- (ben) okuyorum gazete 

[Wo ba bao kan]- ( ben) gazete okuyorum 

                                                            

71

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

72

 Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih terminov’, 

Moskova, 2008, 2.cilt, s.342 

73

 Tihonova, A; Haşimova, R, 2.cilt, s.278 

74

 a.g.m. 

49 

 

---