T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

[Bao, wo kan ]- gazete ben okuyorum 

Vietnamca

75

 

[ Ban kua Nam]- Nam’ın arkadaşı 

[ Ban Nam ]- arkadaş Nam 

Nötr dillerin diğer sözdizimsel özelliği bileşik karmaşık cümlelerin, bağımlı 

karmaşık cümlelere nazaran daha sık kullanılmasıdır. Cümledeki  bağımlı fiiller grubu 

yardımıyla veya fiil zincirlemesiyle gerçekleştirilmektedir. Örneğin: 

Benue Kongolez Dillerinden Fefe

76

 

[ A ka sa’za wuza ]- o geldi ( için ) yemek 

[ A ka sa’ nza wuza ]- o geldi ve yedi 

Genellemek gerekirse, Nötr dil grubunun biçimbilimsel yapısı Yalınlayan ve 

Gövde yalınlayan dillerin biçimbilimsel yapısıyla aynıdır.  İçeriklilik yönünden 

bakıldığında, Nötr sınıfı ergatif ve nominatif diller gruplarının karşında yer 

almaktadır. 

Yukarıda verilen özelliklere uyan dillerin listesi aşağıda verilmiştir: 

Çin lehçeleri, Dungai, Lolo-Birman , Tibet, Tai, Kadai, Myao-Yao, Endonezya,  

                                                            

75

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

76

 a.g.e. 

50 

 

---

Malgaş, Vietnam dilleri. Afrika dillerinden Mande, Gur, Kva, Adamaua, Halmaher, 

Maia-Kiçe, Vakaş, Saliş. Kreol dillerini geri gelişimin (regressive) nötr dilleri olarak 

değerlendirebiliriz. 

 

4.2. Ergatif Diller 

                   Ergatiflik dünyada sayılı dillerde bulunan bir durumdur. Dünya dillerinin 

büyük çoğunluğu ergatif'in karşılığı olan nominatif'dir. Ergative durumun varlığını, bir 

fiilin öznesini, fiilin geçişli veya geçişsiz olmasına göre farklı şekilde işaretleyen hal 

eklerinin varlığıyla anlayabiliriz. Nominatif dillerde ise özneler faili oldukları fiillerin 

türüne göre ekler almazlar, yalın haldedirler, eksizdirler veya hiç ek almazlar. Ergatif 

dillerde çoğunlukla geçişli fiilin öznesi ergative hal ekini alırken, nesnesi  absolutif hal 

ekini almaktadır, geçişli (nesne alabilen) fiiller özne ile belirlenirken, geçişsiz fiiller 

tümleç ile imlenir. Kuzey-bati Kafkas dil ailesinin yani sıra Baskça ve Gürcüce 

dünyadaki sayılı ergatif dillerdendir

77

.

 

 Ergatif ve nominatif dillerin arasındaki farkını daha kolay anlayabilmemiz için 

aşağıdaki şemaları inceleyelim. 

Tablo 12. 

 Ergatif ve Nominatif Cümlelerde Ana Öğeler Bağlantısı

78

 

 

                                                            

77

 http://www.nartsozluk.com/sozluk.php?process=word&q=ergative 

78

 http://en.wikipedia.org/wiki/Ergative-absolutive_language 

51 

 

---

Ergatif cümledeki öğe bağlantısı 

 

 

Nominatif cümledeki öğe balantısı 

 



 

O = object of transitive verb (объект переходного глагола (пациенс)   



 

S = core argument of intransitive verb (основной актант непереходного глагола)  



 

A = agent of transitive verb (субъект переходного глагола (агенс) 

 Türkçe bir ergatif dil olsaydı verebileceğimiz örnek şöyle olabilirdi.  

Ali camı kırdı. 

Alı düştü. 

Bu tür cümlelerde ve genel  olarak  Türkçede,  özneler   faili  oldukların  

fiillerin türüne göre ek almazlar, bu durum "yalın haldedirler", "eksizdirler" veya "sıfır 

ek 

*

 dediğimiz eki alırlar"  şeklinde ifade edilebilir. Türkçe bir ergatif dil olsaydı, 

52 

 

---

öznenin fiilin geçişli olmasına göre -m (örnek  bir ek) ergatif   ekini   aldığını,   fiilin   

geçişsiz   olması halinde   ise  -n   ekini    (absolutif hal) aldığını varsayarsak 

cümlelerimiz. 

1.

 

Alim camın kırdı 

2.

 

Alin düştü 

Şeklinde olurdu. Burada (1) ergatif dillerde çoğunlukla görülen ikinci özellik, 

geçişli fiilin öznesi ergative hal ekini alırken, nesnesi de absolutif hal ekini (-n) 

almaktadır. Buna Eşişlevsel durum dizgesi de denir. En  tipik  örneği  Avustralya’da  

konuşulan Dyirbal dilidir. Ayrıca belirtme (accusative) durum  dizgeli  dillerde  de  eş 

işlevsellik özellikleri görülebilmektedir. 

Baskça,  Gürcüce,  Peştunî, Berberî ile birlikte  Kürtçenin de,  özellikle  

Kurmanci lehçesi ile dâhil olduğu diller. Şöyle ki  Kürtçe de geçişli fiillerde cümle 

kimi zaman özneye göre, kimi zaman nesneye göre çekilir. Geçişli fiillerde cümle 

şimdiki ve gelecek zamanlara göre, özneye göre çekilir ve nesne bükümlü hal alır. 

Oysa geçmiş zamanda cümle nesneye göre çekilir ve öznenin bükümlü hali 

kullanılır

79

. 

Örnek: 

xwerin: yemek (fiil) 

ez: ben, bükümlü hali: min 

nan: yemek(isim), bükümlü hali:nên

 

                                                            

79

 http://sozluk.sourtimes.org/?t=ergative 

53 

 

---

 şimdiki zaman: ez nên dixwime

 

(yemek yiyorum) 

              Burada cümle özne olan ez

 

(ben) e göre çekimlenmiştir ve nesne bükümlü 

halde bulunmaktadır.  

Geçmiş zaman şöyle olacaktır: min nan xwar

  

(yemek yedim) 

 

             Bu  sefer  cümle  nesne  olan  nan  (yemek) a göre çekilmiştir. Nesneye göre 

çekildiğini  şöyle anlayabiliriz, eğer örneğin  nan  yerine sayılabilir bir şey ve çoğul 

olsaydı fiil çoğula göre çekilecekti. Örneğin aynı cümleleri nan yerine sêv (elma) ile 

çekersek: 

 

şimdiki zaman: ez sêvan dixwime (elmaları yiyorum) 

geçmiş zaman: min sêv xwarin

 

(elmaları yedim) [tekil hali şöyle olurdu; min sêv 

xwar]

80

 

 

            İlk cümlede fiil özneye göre  çekildiği için  elmaların  çoğul   olduğunu   

sondaki  -an ekinden  anlıyoruz. Oysaki  ikinci  cümlede, cümle  nesneye  göre  

çekilmiş   ve özne bükümlü hal almış, yenen elmaların çoğul olduğunu da bize  

sondaki  -in  eki  ile  fiil söylüyor. 

  

Ergatiflik dünyanın farklı bölgelerinde bulunmaktadır. Bu yapının özelliklerini 

birkaç gruba ayrıca bilmekteyiz. Baskça, Sümerce, Dağıstan dillerin çoğunu, Papua ve 

                                                            

80

 http://sozluk.sourtimes.org/?t=ergative 

54 

 

---