T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ bati dilleri ve edebiyatlari

Bibigyan ng babae ng bigas ang bata – Çocuklar kadından pirinç alacaklar 

Nominatif dillerin özelliklerinden biri standart edilgen konstrüksiyonlarda her 

zaman gerçek özneyi belirlemek mümkündür. (Örneğin: Sanskritçede araç hal 

yardımıyla, Latincede – den hal yardımıyla ). Diğer bir özellik ise  serbest söz 

dizimidir: SVO, SOV, VOS – tipik dizimlerdir. 

Fiilsel biçimlendirmenin özelliği eylemin özneyle uyumudur.  Çok bireyli 

uyumlu

90

  (polypersonal agreement) dillerde eylem aynı anda doğrudan nesneyle de 

uyumludur. Örneğin: 

Mokşa dili

91

 

[ kundaze] – o onu yakaladı. Buradaki ek [ –ze] hem özne o ile, hem nesne onu ile 

uyumludur, yani çekilirken ek [-ze] 3.tekil şahısı ve direk özneyi ifade etmektedir. 

Suahili dili

92

 

[ni-na-m-ona] – ben onu görüyorum.  Buradaki ön ek [ni-] özne ben ile uyumludur, 

ek [-m] ise direk nesne onu uyumludur, yani çekilirken [ni-] 1.tekil şahısı, [-m] direk 

nesneyi ifade etmektedir. 

Nominatif dillerin filleri genelde çekim, çekim türü, çatı, zaman, dönemeçlik, 

birleşim değeri 

93

(verb valency) gibi kavramlara sahiptir. Eğer her hangi bir nötr dil 

                                                            

90

 http://en.wikipedia.org/wiki/Polypersonal_agreement 

91

 Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale, 

www.erlang.com.ru/euskara 

92

 a.g.m. 

63 

 

---

için fiilin durumu zamandan daha önemliyse, nominatif dillerde zaman kavramı 

durum kavramından daha önemlidir. 

            Yalın ve belirtme ad hallerinin karşılaştırılması nominatif diller grubunun 

adsal biçimlendirmenin özelliklerinden biridir. Nominatif sistemiyle genelde iyelik, 

yönelme, araç ve dönüşümlü (превратительный) haller bağdaşmaktadır. Nominatif 

dilin hangi safhadan veya durumdan gelişmiş olduğuna bakarsak nominatif halin 

ergatif, absolutif veya aktif hallerden gelişebildiğini görürüz, akuzatif halin kaynakları 

ise absolutif, inaktif, yönelme, tamlayan ve partitif hallerdir. Bazı dillerde birkaç halin 

fonksiyonları tek bir hal içinde birleşmektedir. Örneğin; Japoncada yönelme, bulunma 

ve dönüşümlü haller, Gürcücede yönelme ve belirtme haller fonksiyonları tek hal 

kullanımıyla aktarılmaktadır.  

Oldukça belirgin özelliklere sahip olmasına rağmen nominatif diller grubu 

homojen değildir, farklılıklar dillerin daha önce değişik safhasal durumlara (ergatif, 

pronominatif veya gövde yalınlayan) ait olmasından kaynaklanmaktadır.  Bu grubun 

yapısını incelediğimizde sınıfsal dil grubunu ayırabilmekteyiz, böylece sınıfsal alt 

gruptan söz edebilmekteyiz.  

 

4.5. Sınıfsal Diller Alt Grubu 

Sınıfsal dillerin ana özelliği dildeki adları gruplara ayırmaktır. Bu grup ayrımı 

farklı anlam (semantik)  kriterlerine göre yapılmaktadır. Bu dillerin diğer özelliği ad 

                                                                                                                                                                           

93

 http://en.wikipedia.org/wiki/Valency_(linguistics) 

64 

 

---

sınıflarının cümledeki kelime uyumuna da yansımasıdır.  Sınıf ayrımı cins ayrımına 

nazaran çok daha zengindir. Örneğin Nasioy dilinde (Yeni Gviney) 40 fazla sınıf 

kaydedilmiştir. Sınıflarların ayrımı çok farklı özelliklerine göre yapılmaktadır, böylece 

farklı sınıf kavramlar ortaya çıkmaktadır. Örneğin: insan sınıfı, sıvı sınıfı, bitki sınıfı, 

hayvan sınıfı vb. 

Ganda Dili

94

  

Ssaa-longo – ikizlerin babası                                           Nnaa-longo – ikizlerin annesi  

Burada longo ikizler sınıfını belirlemektedir. 

Sınıfsal dillere Kuzey Amerika, Afrika, Kafkas, Güney-Doğu Asya ve 

Avustralya’da  rastlanmaktadır.  

Sınıflandırma dillerin leksikolojik düzeyinde de yansıyabilmektedir. Örneğin: 

Ganda Dili

95

 

Omu-ntu – insan                            ogu-ntu – büyük insan, dev 

Burada Ogu büyük boyut kavramı katmaktadır . 

Ery- ato – kayık                               aka-ato – küçükçık 

Burada aka  küçültme (deminative) göreviyle yükümlüdür.   

 

                                                            

94

 http://en.wikipedia.org/wiki/Noun_class (russian) 

95

 a.g.e. 

65 

 

---

5.BÖLÜM 

SAFHASAL DİL SINIFLANDIRILMASI 

Safhasal sınıflandırmanın hedefi eyleyici ve eylemin arasında oluşan bağı 

biçimbilimsel ve sözdizimsel açısından sözcük ve tümce düzeylerinde incelemektir. 

Eyleyici ve eylemin ilişkisi dilin durumuyla bağlıdır: nominatif, ergatif veya karma. 

(Nötr dillerini bu tür ilişkinin olmadığından değerlendiremiyoruz). Bir dilin durumunu 

biçim birimlerin gelişimlerini tamamladıktan sonra değerlendirebilmekteyiz. Yukarıda 

belirtilmiş olduğu gibi, yalınlayan dillerde bu açıyı incelememekteyiz, çünkü eyleyici 

– eylem ilişkileri henüz gelişmemiştir.  

Nötr dillerden ayrı bahsedilmelidir. Yalınlayan ve Gövde yalınlayan dillerin 

arasında sınır belirlemek çok zordur. Bazı yalınlayan dillerde çok gelişmiş ön eklerden 

ayırması güç olan ilgeçler vardır, böylece bu diller gövde yalınlayan dil kategorisine 

yaklaşmış olurlar ( örn.: Mande, Lolo-Birman). Yalınlayan ve gövde yalınlayan 

dillerin arasındaki en büyük fark bazı biçimbirimlerin ve sandhi’nin zoraki 

kullanımıdır (örn.:Endonezya dilleri ). Aynı anda bazı gövde yalınlayan diller eklemeli 

duruma yaklaşmaktadır. Bu dillerin genel özelliği İçerikli  her hangi sınıf olursa olsun 

o ya da bu sınıfın sadece bazı özelliklerini sergilemektir. ( bu eğilim dilin tüm 

düzeylerinde  değil ) Örneğin : Çincede ve Vietnamcada SVO sözdizimi (SVO kelime 

sıralaması nominatifliğin  özelliğidir), Tibetçede ve Manipurcada SOV sözdizimi 

(SOV kelime düzeni ergatif dillerine aittir), edilgen kipi Çincede ( edilgenlik 

nominatif dillerin özelliği) vb. 

66 

 

---