2.3. Sinf rahbari tarbiyaviy faolivatining samaradorligini
oshirish shart-sharoitlari
Sinf rahbari maktab o'qituvchilar jamoasi va pedagogika
kengashining a’zosidir. Sinf rahbarining burchi juda keng va ko'p
tomonlamadir.
Sinf rahbari ishining asosiy qismi o'quvchilam i o'rganish,
о 'quvchilar bilim sifatini oshirish hamda ularning tartib-intizomini
mustahkamlashdan lborat. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy
ishlarni tashkil etish va ularni o'tkazish, o'quvchilarning ota-
onalari bilan olib boriladigan ishlar ham sinf rahbarining asosiy
vazifalariga kiradi.
О 'quvchilar
jamoasi
-
sinf
rahbarining
tayanchi.
O'quvchilarni tarbiyalashda sinf jamoasidagi barcha o'quvchi-
laming bir-birlariga ta’sirlari katta ahamiyatga ega. Ulaming bir-
binga
ko'rsatadigan
o'rnaklari
intizomni
yaxshilash
va
mustahkamlashga xizmat qiladi, ularda xulq madaniyatini, odatini,
ko'nikmasini hosil qiladi.
Sinf rahbari bolalarni odobli qilib tarbiyalashni, ularga andisha
bilan gapinshni, maqbul harakat qilishni o‘rgatishi lozim.
Alisher Navoiy “Mahbub-ul-qulub” asarida ta ’lim-tarbiya
jaravonlarini, vositalarini, axloq-odob talablarini ko'rsatadi. 0 ‘z
davridagi musulmon maktablarining yutuq va kamchiliklarini tahlil
etadi.
O'qituvchi odobi va muallimlik kasbi, mudarrislar,
maktabdorlar ta’lim berayotgan fanini va tarbiya jarayonini sevishi
kerak deydi. O'ziga xos о 'quvchi jamiyatda o b ro ii va hunnatga
loyiq insondir, deb hisoblaydi. Shogirdlar muallimni hurmat
qilishlari, e ’zozlashlari zarurligini uqtiradi.
Navoiyning fikricha, b a’zan bir kishi bitta bolaga tarbiya
berishga ojizlik qiladi, muallim esa bir nechta bola - sinf jamoasini
tashkil etadi va ilm-u adab o ‘rgatadi. Bu jarayonda sinf rahbari
ko‘p mashaqqatlarga duch keladi. Shuning uchun shogirdlar ustoz
oldida umrbod qarzdor ekanliklarini his etishlari lozim. Shogird
podsholik martabasiga erishsa ham muallimga qulluq qilsa arziydi.
Haq yo ‘lida senga bir harf o ‘qitmish ranj ila,
Aylamak bo ‘lmas ado oning haqin yuz ganj ila.
Sinf rahbari o ‘quvchilarni m a’naviy-axloqiy tarbiyalar ekan, u
o ‘z faoliyatida quyidagi talablarga rioya qilishi kerak:
- sinf rahbari o ‘quvchi ota-onasining mansabi, boyligiga
qarab bolaga muomala qilmasligi lozim;
- sinf rahbari bolalarga axloqiy m e‘yorlami o ‘rgatishi kerak;
- gerdayish, manmanlik, ta’magirlik, nodonlik kabi illatlar
o‘qituvchi axloqiga yot sifatlardir;
- xalq nazarida olim hisoblanadigan o ‘qituvchilar yomon
ishlardan, fisq-u fasoddan o'zlarini tiya bilishlari zarur.
Sinf rahbarining ota-onalar bilan to ‘g ‘ri muomila qila olishi
murakkab, nozik ish. Chunki hozirgi ota-onalaming ko‘pchiligi
o‘rta yoki oliy m a’lumotli kishilar, ular vaqtli matbuot, televidinie,
radio orqali ko‘pgina pedagogik axborotlami bilib oladilar.
Shunday vaziyatlar ham bo‘ladiki, o ‘g ‘il yoki qiz bola maktabda
o‘zboshimchalik qiladi, lekin oilada hushyor va gapga quloq soladi,
yoki aksincha. Oilada muomalasi qo‘pol, o ‘zboshimcha, maktabda
esa o ‘zini xushmuamala, intizomli tutadi. Buning sababi nimada?
Bunday holatlaming hammasi uchun bir xil sabab va to ‘g ‘ri
javobni topish amri mahol. Chunki har bir holatda uning sabablari
turlicha boMishi mumkin. Demak, sinf rahbari va ota-onalarning
maqsadlari bir xil bo ‘Isa ham, ularning hamkorligi, bir-birini
tushunishi,
muomala
munosabatlari
qarama-qarshiliklarsiz
b o ‘lmaydi.
Sinf rahbarining faoliyati kamol topayotgan kishi shaxsini
tarkib
toptirishga
qaratilgandir.
Bu
faoliyatning
natijalari
98
tarbiyalanuvchining qiyofasida, uning shaxsidagi xususiyatlarida,
xarakter va xulq-atvorida o 'z aksini topadi. Tarbiyachi pedagog
nimaga intilayotgani ravshan va aniq tushunilmagan joyda
tarbiyalanuvchilar shaxsini takomillashtirishga astoydil intilish
boim aydi, balki tarbiyada o‘tkaziladigan ish tasodifiy tusga ega
b o iib , buning uchun ajratilgan vaqtni to ld irish uchungina olib
boriladi. Tarbiya faoliyatining maqsadlarini aniq bilmagan va bu
maqsadlarni hisobga olmagan ho Ida to la qimmatli tarbiya yo‘q va
b o iish i ham mumkin emas. M a’naviy-axloqiy tarbiyaning maqsadi
jamiyat talablariga b o g liq b o iib , bu talablar o ‘z navbatida ishlab
chiqaruvchi kuchlaming rivojlanish darajasi va jamiyatda yoshlami
o'qitish va tarbiyalash ishlarining hammasi yosh avlodda m a’naviy
axloq va e ’tiqodni shakllantirishga, ularni Vatanga cheksiz sadoqat
ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi lozim.
Yoshlami m a’naviy-axloqiy tarbiyalash tuzimini takomillash-
tirishda boshlangich maktab muhim o 4rin egallaydi.
M a’naviy axloqiy tarbiya - m a’naviy ongni bir maqsadni
ko‘zlab tarkib toptirish, axloqiy tuyg‘ularni rivojlantirish hamda
xulq-atvor ko ‘nikmalari va odatlarini hosil qilishdan iborat. Sinf
rahbari o ‘quvchilami m a’naviy-axloqiy tarbiyalashning quyidagi
vazifalarini hal etishi kerak:
1) T ug llib o'sgan joyiga, 0 ‘zbekiston Respublikasiga yuksak
muhabbat tuyg'ularini, uning tabiati va kishilar haqida, Vatanning
himoyachilari va mehnat qahramonlari to ‘g"risida, ota-bobolarimiz,
ularni dunyo sivilizatsiyasiga qo'shgan hissalari to‘g ‘risida ko ‘proq
bilishga intilishni tarbiyalash.
2) О ‘ quvchilarda Vatanimizning boy tarixi, shuningdek
boshqa mamlakatlar to cg ‘risida, tinchlik uchun kurash haqida, chet
ellardagi bolalar tashkilotlari haqida dastlabki tasavvurlami hosil
qilish.
3) Bolalarda o lto q lik tuyg‘usini, boshqalarga yordam
ko‘rsatish ishtiyoqini, umumiy foyda y o lid a birgalikda faoliyat
ko'rsatishga intilishni tarkib toptirish. Bolalar o krtasida, o ‘g11 va
qiz bolalar o'rtasiaa do‘stona munosabatlami rag‘batlantirish, soxta
o ‘rtoqlik ko'rinishlariga qarshi kurash olib borish lozim.
99
4) 0 ‘z so'zi va v a’dasi uchun, o'qituvchi va jam oa
topshiriqlarining
bajarilishi
uchun
m as’uliyat
tuyg'usini
tarbiyalash.
5) Bolalarda kishilarga to'g^ri
munosabatni, keksalar,
bemorlar, nogironlarga nisbatan e ’tibor va g'am ho'rlikni, xushfe’l
va batartib, kamtar va haqgo'y bo'lishni tarbiyalash.
O'quvchilarni barcha kishilarning yaxshi va yomon xatti-
harakatlarini
farqlay
olishga,
o 'z
xatti-harakatlariga
va
o'rtoqlarining xatti-harakatiga adolatli baho berishga o'rgatishi
hamda o 'z kuch-g‘ayratini o ‘quvchilarda nopoklik, adolatsizlik,
kishilarga rahm-shafqatsiz bo'lishga nisbatan salbiy munosabatni
tarkib topshtirishga qaratishi kerak.
0 ‘quvchilami tarbiyalash o'qitishga qaraganda ancha qiyin
degan fikrni o'qituvchilar orasida tez-tez eshitish mumkin.
M a’naviy-axloqiy tarbiya, ta ’lim berish bilan mustahkam aloqada
bo'lgani holda, o'zining xususiyatlariga ega. M a’naviy-axloqiy
tarbiya
o ‘sib
kelayotgan
avlodni
tarbiyalashning
barcha
jarayonlarini bilim berish va o'rgatish bilan birga qamrab oladi.
Bunday ikkita o'zaro bog'langan tomon: hayotni bilish va unga
bo'lgan munosabatni tarkib toptirish protsesslari ajralib turadi.
Hayotni bilish m a’lumot olishning asosiy funksiyasi, unga bo'lgan
munosabatni tarkib toptirish tarbiyaning asosiy vazifasini tashkil
etadi.
Sinf rahbari faqat ta ’lim-tarbiyaning birligini emas, balki
ulaming xususiyatlarini ham ko'ra bilishi muhimdir. Maktabdagi
tarbiya inson shaxsini tarkib toptirish yuzasidan olib boriladigan
ulkan ishining bir qismi xolos, u bolaning ilgarigi tajribalarini
hisobga olgan holda tashkil etiladi, undagi barcha yaxshi sifatlami
o'stirib, noto'g'ri tasavvurlar, odatlami tuzatib borishi va bo'lajak
sifatga zamin tayyorlashi kerak. M a’naviy-axloqiy tarbiya o'quvchi
maktabni tamomlagandan keyin ham tugallanmaydi, u butun umr
bo'yi davoin etadi.
M a’naviy-axloqiy tarbiya, ta’lim berish bilan bog'liq bo'lgani
holda, o 'z xususiyatlariga, o'ziga xos vazifalari, uni tashkil
100
etishning fonna va metodlariga ega b o iib , maxsus ravishda
oTganilishi lozim.
0 ‘quvchilami m a’naviy-axloqiy tarbiyalashning muhim sharti
ularning o'quv va o ‘qishdan tashqi xilma-xil faoliyatlarining birligi
to ‘g ‘risidagi tushunchalar bilan bogiiqdir.
CTquv va m a’naviy-axloqiy tarbiya faoliyati bir-birlarini
toidirishi lozim. Sinf rahbari tomonidan tarbiyaviy bosqichga
rahbari ik
qilingan
taqdirdagina
tarbiyada
biror
maqsadga
qaratilganlik bo‘lishi mumkin.
M a’naviy-axloqiy tarbiyalash
avvalo tarbiyalanuvchi shaxsining tarkib topish protsessiga
rahbari ik qilishni taqozo etadi.
Biror maqsadga qaratilgan tarbiya protsessida tarbiyalanuv-
chilarning jismoniy hamda m a’naviy-axloqiy yetukligi o ‘sib
borishiga qarab ularning mustaqilligi va ijodiy aktivligi ortib
boradi. O'quvchilar jamoasining ongliligi ortib borishi bilan
tarbiyachining vazifalari o'zgaradi. Tarbiya davomida tarbiya-
lanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib
topadi.
Dostları ilə paylaş: |