Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 215 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə anlayışlara doğru qaçır", həm də "subyektiv əsaslarsız ötüşə bilmir", tənqid, eyni zamanda, "bədii yaradıcılıqla elmi analiz arasında rəqs eləyir" ...Tənqidi "bədii yaradıcılıq, elm və publisistikanın sintezi" sayan Litva tənqidçisinin bu son nəticələri tamamilə əsassızdır. Yaşar Qarayevin məqaləsindən götürdüyümüz parçada və saysız-hesabsız dəyərli tənqidi əsərlərdə biz belə bir ziddiyyətlə, bədii yaradıcılıqla elmi analiz arasındakı tərəddüdlə, "rəqslə", görəsən, niyə rastlaşmırıq?!. Uzun illər ədəbiyyat haqqındakı elmlərin metodologiya problemləri ilə məşğul olan A.S.Buşmin təhlil prosesində bədiiliyin və elmiliyin süni sinte-zinin qeyri- mümkünlüyünü, səmərəsizliyini, həm də qondarma olduğunu sübut etmişdir: "Bədii obrazı məntiqi anlayışlara calamaq olmaz, onu ancaq məntiqi anlayışların dilinə köçürmək olar. Elmi formada incəsənətin dərk edilməsi haqqındakı məsələni, bədii obrazların məntiqi anlayışlarla birləş-dirilməsi haqqındakı məsələ ilə eyniləşdirmək lazım deyil..." www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 216 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə ...Yox, tənqidin özünəməxsusluğu heç bir sintez və diffuziyada, təsadüfi məqamlarda, hansısa bir canr paradoksunda deyil, onun öz daxili-idraki strukturunda, sabit, uzunömürlü və eyni zamanda, daim inkişaf edən dialektik qanunauyğunluqlar sistemindədir. Tənqidin çox mürəkkəb psixologiyası vardır. Burada təfəkkür fəaliyyəti ən özünəxas qaydada "işləyir". İbtidai, bəsit mühakimə xarakterli tənqidi təfəkkür insan şüurunun inkişafı prosesində formalaşaraq, fərdi-ləşərək, heç nəyə bənzəməyən, özünəməxsus mükəmməl, "tənqid orqanına" çevrilmişdir. Bu fəaliyyət növündə obyektivliklə subyektivliyin, hissi və rasional amillərin çox oricinal təzahür xüsusiyyətləri vardır. Adətən, idrak fəaliyyətində hissi-emosional amilin subyektiv mənbə ilə, rasional amilin isə obyektiv mənbə ilə bağlı olduğunu güman www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 217 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə edirlər. Ən ümumi nöqteyi-nəzərdən varlığın obrazlı dərkində (incəsənətdə) ilkin idraki fəaliyyətin (hissi- emosional amil - subyektiv mənbə), elmi dərkində isə daha çox ikinci fəaliy-yət tipinin (rasional idrak - obyektiv mənbə) müəyyənedici olduğu şübhəsiz-dir. Bax, elə burada tənqidin elmdən və incəsənətdən fərqli cəhətləri meydana çıxır. Çünki tənqiddə biz həmin idraki fəaliyyət prosesinin başqa təzahürünü - yəni hissi-emosional aspektin obyektivliklə, rasional aspektin isə subyektivliklə qırılmaz bağlılığını müşahidə edirik. Bu paradoksdurmu? Xeyr. Tənqidin təfəkkür texnologiyası məhz belə qurulmuşdur; onda hissiyyatın obyektivliyi, rasional dəyərləndirmənin isə subyektivliyi xassəsi vardır; tənqidi təhlil prosesində rasional qiymətlər, meyarlar fərdiləşir, özünəoxşar olur, subyektiv məzmun və forma kəsb edir, bununla da, tənqidi ideya özünəməxsusluğu yaranır, ümumi nəzəri model özününküləşir, ona fərdiyyətin möhürü vurulur; subyektiv duyum və hissiyyat isə məhz www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 218 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə incəsənətdə olduğu kimi obrazlı inikas formasında deyil, hissi-obyektiv, emosional dərketmə şəklində reallaşır. Tənqidin spesifik idrak hadisəsi olmasının ən həlledici şərti isə, yəqin ki, onun öz metodoloci sistemini yarada bilməsidir. Tənqidin öz metodoloci sistemini yaratması zəruri təbii-tarixi qanunauyğunluqdur ki, fikrimizcə, bu proses hələ tam başa çatmamış və o tam mükəmməlləşməmişdir. Bu sistem indi fəal formalaşma prosesi keçirir. Tənqidi metodun xarakterini müəyyənləşdirməyə çalışarkən, özü-müzü dağa-daşa salmağa, hansı bir sahəninsə metod sistemini tənqidə tətbiq etməyə ehtiyac yoxdur. Çünki tənqidin metodoloci əsasını elə ən ümumi halda estetikanın nəzəri bünövrəsinə, onun qanun və www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 219 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə prinsiplərinə söykənən tənqidi metod - tənqidi düşüncə texnologiyası təşkil edir. Tənqidi metodun xarakterinin üç əsas müəyyənləşdiricisi vardır: dövrün və tənqidçinin fəlsəfi- ideoloci mövqeyi (bəzən bunlar ziddiyyətdə də ola bilirlər...); bəşər mədəniyyəti tarixinin əsrlərcə hazırlayıb yaratdığı ümumestetik meyarlar və konkret bir dövrün bədii sistemi. Tənqid və onun metodu bu ümumi kontekstdə (tarixi və müasir mədəniyyət) öz mövqeyini qərarlaşdırır. Təsadüfi deyil ki, hər hansı bir konkret dövrün tənqid metodo-logiyasının öz ideoloci platforması, əsaslandığı fəlsəfi-estetik konsepsiyası olmuşdur. Bundan əlavə, müasir dövrümüzdə elmi metodologiyada baş ve- rən yeniləşmənin tənqidin metoduna da bilavasitə dəxli vardır. "Ümumelmi, inteqrativ proseslərin" getdiyi bir şəraitdə, tənqid digər elmlərlə həmrəyliyini daha da möhkəmləndirir. V.S.Çernyak yazır: "Metodologiyaların Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|