Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pravoslavlıq
71 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz ayrıca nizamnaməsi, məxsusi ayinləri olan Alban xristian kilsəsi ləğv edilib, onun arxiv sənədləri də daxil olmaqla bütün əmlakı erməni-qriqoryan kilsəsinə verilib. Qeyd edilməlidir ki, Alban kilsəsinin monofi zit məzhəbinə aid olan qolu erməni-qriqoryan katolikosluğunun sərəncamına verilsə də, diafi zitizmə meyl edən bir sıra alban kilsələri isə gürcü-pra- voslav dini mərkəzinə tabe edilib. 1857-ci ildə isə, ümumiyyətlə Alban kilsəsi, Alban yeparxiyası anlayışları ləğv olunub. 1909-1910-cu illərdə Rusiyanın Ali dini Sinodu Eçmiədzin erməni- qriqoryan dini Sinoduna və İrəvan erməni-qriqoryan konsistoriyasına tabeçiliyindəki yeparxiyaların köhnə arxiv işlərini məhv etməsinə icazə verib. Beləliklə, erməni kilsəsinin köhnə arxivləri ilə birlikdə Alban xristian kilsəsinin də bütün arxiv sənədləri şüurlu şəkildə məhv edilib. Bütün bunlar gələcəkdə Şimali Azərbaycan torpaqlarına yiyələnmək üçün çox uzaqgörənliklə düşünülmüş bir cinayət idi. Tarixi dövr ərzində alban əhalisi də tədricən dini-etnik assi- milyasiyaya məruz qalıb. Ölkənin düzən ərazilərində məskunlaşan əhali İslam dinini qəbul edərək müsəlmanlaşıb, Kiçik Qafqa- zın cənub-qərbində yaşayan alban əhalisi isə monofi zit erməni- qriqoryan dininin təzyiqi altında erməniləşib, Kiçik Qafqazın şimal-şərq regionunun əhalisi isə diofi zit gürcü-pravoslav kilsəsinin fəal təsiri altında gürcüləşib. Buna baxmayaraq, albanların heç də hamısı assimilyasiyaya uğramayıb. Qarabağ və Zəngəzurda yaşa- yan albanların bir hissəsi Kür çayının sol sahilinə yerləşiblər ki, bura da udinlərin qədim yaşayış əraziləri hesab olunur. Albanların nəslindən olan udinlər Azərbaycanın Oğuz və Qəbələ rayonların- da, Gürcüstanın bəzi kəndlərində indi də yaşayırlar. 1836-cı ildən sonra Eçmiədzin kilsəsinin təzyiqlərinə baxma- yaraq, udinlər erməni kilsələrinə getməkdən imtina edib və ibadəti öz evlərində yerinə yetiriblər. Bu dövr ərzində onlar müxtəlif ibti- dai dinlərin elementlərini xristianlıqla çuğlaşdıraraq özünəməxsus inanc formalaşdırıblar. Onlar öz dillərini, mədəniyyətlərini və et- nik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayıblar. 72 Gündüz İsmayılov Xristianlıqla bağlı araşdırmalar aparan tədqiqatçıların ümu- mi qənaətinə görə, Azərbaycanda bu dini yayan ilk xristianların tikdirdikləri və “Şərq kilsələrinin anası” saydıqları Kiş kilsəsi Qaf- qazda ilk xristian məbədidir ki, günümüzə qədər qorunub saxlanı- lıb. Əslində, dövrümüzə qədər gəlib çatmış və böyük əksəriyyəti Qarabağ, Qəbələ-Şəki-Zaqatala bölgəsində yerləşən alban abidələri xristian Azərbaycan türklərinin xristian mədəniyyətinə, ümumilikdə, bəşəriyyətin mədəni dəyərlər xəzinəsinə ən böyük töhfəsidir. Qeyd edək ki, Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasəti apa- ran təcavüzkar Ermənistan zəbt etdiyi ərazilərdə xalqımızın min illər ərzində qurub yaratdığı tarixi-mədəni abidələri yerlə-yeksan edib, Azərbaycan xalqının tarixində böyük bir mərhələni təşkil edən alban abidələrini saxtalaşdıraraq qriqoryanlaşdırıb. Erməni tarixçiləri heç bir dəlilə əsaslanmadan hər yerdə Azərbaycan-alban toponimlərini dəyişərək saxta tarix yaratmaqda davam edirlər. Təcavüzkar Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə geniş qazıntı işləri apararaq bu torpaqlarda erməni izi axtarır, saxtalaşdırdığı alban məbədlərini dünyada erməni abidələri kimi qələmə verir. Hal- buki, həm tikilişinə, həm memarlıq xüsusiyyətlərinə, həm də dini atributlarının formasına görə alban abidələri erməni kilsələrindən fərqlənir və alban ənənələri erməni kilsəsi ilə müqayisədə alban kilsəsinin daha qədim olduğunu təsdiqləyir. Qarabağdakı alban abidələrinin ermənilərə heç bir aidiyyəti - nin olmadığını başqa yollarla da sübut etmək mümkündür. Məsə- lən, tutaq ki, Qarabağdakı xristian abidələri ermənilərə məxsusdur. Bəs, onda Şəki-Zaqatala bölgəsindəki xristian abidələrini kim tikib? Axı ermənilər bu bölgədə heç vaxt kompakt halında yaşa- mayıblar! Digər tərəfdən, Yuxarı Qarabağda Gəncəsər monastrı ətrafında XIII-XIV əsrlərə aid qəbir daşlarının üstündə xristian adları ilə yanaşı, türk adları da həkk olunub və bu onu göstərir ki, hələ o dövrdə Qarabağ xristianlarının bir qismi türk etnosuna mənsubiyyətlərini itirməmişdilər. 73 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Məlumdur ki, ermənilər Azərbaycan xalqına məxsus abidələri saxtalaşdırarkən din amilindən, xüsusilə xristianlığın simvolu sa- yılan xaçdan yararlanmağa çalışırlar, üzərində xaç işarəsi olan bütün tarixi abidələri erməniləşdirirlər. Halbuki, Azərbaycanda xaçın tarixi xristianlığın tarixindən daha qədimdir. Eramız- dan əvvəl XIII-XII əsrlərdən xaç, svastika (çərxifələk) kimi işarələr odun, işığın simvolu rolunu oynayırdı. Həmin dövrə aid Gəncəçay, Borsunlu abidələrində bu işarələrin həkk olunduğu çoxlu sayda işarələr var. Məsələn, Borsunlu kurqanında tapıl- mış dərin boşqabların səthi xaç işarəsinin müxtəlif variantları ilə bəzədilib. Sarıçoban kurqanındakı qəbirlər isə xaç şəklində qa- zılıb. Bütün bunlar xaç işarəsinin xristianlıq dinindən çox-çox əvvəl mövcud olmasını və onun tamamilə başqa rəmzi məna da- şımasını və həmin abidələrin ermənilərə heç bir aidiyyətinin ol- mamasını sübut edir. Azərbaycan tarixinin xristianlıqla bağlı məqamları təkcə İs- lamdan öncəki dövrə aid deyil, əksinə, İslam Azərbaycanda apa- rıcı dinə çevrildikdən sonra da bu ərazilərdə xristianlar yaşayıb və ümumi mədəniyyətimizin formalaşmasında yaxından iştirak ediblər. Üstəlik müəyyən tarixi dövrlərdən başlayaraq bu dinin müxtəlif qolları - pravoslavlıq, katoliklik və protestantlıq, eləcə də lüteranlıq ölkəmizdə yayılıb və yaşamaq hüququ qazanıb. Pravoslavlıq: Azərbaycanda Xristianlığın institutlaşmasının tarixi Alban kil səsindən başlayır. Bu kilsə mövcudluğunu fərqli formada olsa da, günümüzədək qoruyub saxlayıb. Amma Al- ban kilsəsi Azər baycanda ən qədim kilsə olmasına baxmayaraq, hazırda mənsublarının sayına görə pravoslavlardan geridə qalır. Ümu miyyətlə, son iki yüz ildə ölkə mizdə ən cox yayılan xristian məzhəbi pravoslavlıqdır. Hazırda Azər bay canda həm gürcü, həm də rus pravoslav kilsəsi fəaliyyət göstərir. Gürcü pravoslav kilsələri Gürcüstan Katalilos- Patriarxlığına, rus pravoslav kilsələri isə Moskva və Ümumrusiya Patriarxlığına tabedirlər. Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|