67
atmosfer və iqlim, vəhşi təbiət – heyvanlar, bitkilər, ətraf mühitin
çirklənməsi, insanların səhhəti və sağlamlığı, torpaqdan istifadə,
ətraf mühitin monitorinqi və qiymətləndirilməsi; dəniz mühiti,
məskunlaşdırılmış məntəqələr, təhsil, kadrların və məlumatların
hazırlanması, tullantılar, preslənmiş su mühiti, təbii sərvətlər,
ərzaq və kənd təsərrüfatı, sosial-iqtisadi baxış, kimyəvi və bioloji
baxış, energetika.
İNFOTERRA-nın vəzifəsi ölkələr və təşkilatlar arasında ətraf
mühit üzrə məlumatların toplanması, qiymətləndirilməsi və pay-
lanmasında beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsinə vasitəçi-
lik etməkdir: inkişaf layihələrinin planlaşdırılması zamanı qərar
qəbul edən şəxslərə ətraf mühit üzrə məlumatları çatdırmaq; ətraf
mühit üzrə məlumatların axtarılması, işlənməsi və ötürülməsi
üçün milli orqan və vasitə sistemlərinin inkişafına köməklik gös-
tərmək; yeni məlumat mənbələrinin aşkarlanması və SMM
şəbəkələrinin genişləndirilməsi yolu ilə sorаq sisteminin özünü
inkişaf etdirmək. İNFOTERRA-nın mərkəzləri şəbəkəsi soraq
mənbələrini potensial məlumat mənbəyi ilə əlaqələndirən
“kommutator”dur. İNFOTERRA-nın proqram fəaliyyəti mərkəzi
1976-cı ildən başlayaraq iki ildən bir
мəlumat mənbələrinin
beynəlxalq sorğu siyahısını, və hər altı aydan bir onun ingilis,
fransız, rus və ispan dillərində əlavələrini buraxır.
İNFOTERRA Proqram fəaliyyəti mərkəzində birləşmiş milli
regional və bölmə mərkəzlərinin
айры-айры щиссяляря айрылмыш
şəbəkəsidir. Seçilmiş milli mərkəzlər (SMM) və həmçinin məlu-
mat mənbələri sorğu sistemi üzrə hansı məlumatı hansı şərtlərlə
təqdim etmələrində azaddırlar. SMM İNFOTERRA sistemində
ölkə hökumətləri tərəfindən təyin edilir.
Yerləşdiyi ərazi: Nayrobi, Keniya.
“İNSAN VƏ BİOSFER” PROQRAMI” (
ИБП) (“Man and
Biosphere”, MAB) – UNESKO-nun irimiqyaslı uzunmüddətli
beynəlxalq inzibati elmi-tədqiqat proqramı, Biosfer proqramları
üzrə hökumətlərarası
konfранс nəticəsində hazırlanmışdır (Paris,
68
1963). 1970-ci ildə UNESKO ÜK XVI sessiyasında qəbul
edilmişdir (2.313 qətnaməsi ilə).
Əsas məqsədi – biosfer sərvətlərinin səmərəli istifadəsinin və
qorunmasının elmi əsaslarını və müxtəlif növ ekosistemlərə (dağ,
tropik, səhra və s.) bütövlükdə və ayrı-ayrılıqda olan antropogen
təsirlərin yol verilə bilən həddinin təyin edilməsi. Proqram ayrı-
ayrı 14 proqram layihələri şəklində hazırlanmış bir sıra ekoloji
problemlərin həllinə istiqamətlənmiş inzibati yanaşma əsasında
hazırlanmışdır. MAB layihələri arasında ikisinin səhralaşma
problemi ilə birbaşa əlaqəsi vardır. Layihə 3 – insanların
fəaliyyətinin və torpaqdan istifadə vasitələrinin otlaqlara təsiri və
layihə 4 – insan fəaliyyətinin arid və yarımnarid zonaların ekosis-
temlərinə təsiri, otlaqlardan istifadə və irriqasiyanın nəticələri
daxil olmaqla.
ИБП-in rəhbər orqanı Beynəlxalq əlaqələndirmə şurasıdır
(BƏŞ). Onun tərkibinə 25 dövlətin nümayəndələri daxildir –
ИБП
iştirakçıları və bir sıra hökumət və qeyri hökumət təşkilatları.
Proqramda iştirak edən hər bir ölkədə
ИБП- иn beynəlxalq
proqramla əlaqəli olan, konkret milli problemlər üzrə tədqiqatları
təşkil edən Milli Komitəsi vardır (onlar 80-dən çoxdur). BƏŞ
milli tədqiqatların əlaqələndirilməsi və beynəlxalq proqramların
hazırlanması üçün xüsusi işçi ekspertlər qrupunu yaradır. BƏŞ və
proqramın digər orqanlarının əlaqəsini və daimi koordinasiyasını
ИБП katibliyi həyata keçirir.
İRAN SƏHRA TƏDQİQATI MƏRKƏZİ (Iran Desert
Research Centre) – 1975-ci ildə Tehran Universiteti yanında
yaradılmışdır. Aqronomiya, heyvandarlıq,
мясафядян zondlaşdır-
ması, təbii sərvətlərin bərpası və həmçinin
Dəşt-Kяvir səhrasının
qərb sərhədlərində kənd
бюлэяляринин coğrafiyası üzrə tədqiqatlar
aparır. Ayrı-ayrı nəşrlər buraxır.
Yerləşdiyi ərazi: Tehran, İran.
İRİQASİYA (Irrigation) – bax, suvarma.
69
İSTİ ARİD БЮЛЭЯЛЯРИН SƏHRALAŞMA VƏZİYYƏ-
TİNİN XƏRİTƏSİ (Status of Desertification in the Hot Arid
Regions) – 1977-ci ildə səhralaşma problemi üzrə BMT
Konfран-
сы (bax) üçün amerika alimi Q. Dreqne tərəfindən 1:25 mln.
miqyasında tərtib edilmişdir. Xəritə dünyanın səhralaşmanın hal-
hazırkı probleminin vəziyyətini və miqyasını əks etdirir. Səhralaş-
manın statusu üç amil üzrə təyin edilmişdir: bitki aləminin
tərkibində dəyişikliklər, eroziyalar və şor
лашма. Səhralaşmanın
dörd səviyyəsi seçilmişdir: zəif, orta, güclü və çox güclü.
Güclü səviyyə torpaqların məhsuldarlığının bərpası mümkün
olmayan, geri qayıtmaz səhralaşma vəziyyətidir. Bu, qum təpələri,
duzлу гяртмяляринин çıxışı вя bеdlənd вя sahələrində yayılır.
Belə sahələr çox deyildir, onların ümumi sahəsi 50 min km
2
artıqdır. Səhralaşmanın orta səviyyəsi bitki örtüyünün pozulmasını
yaradır, bunun da nəticəsində mal-qaranın otarılması üçün
əlverişsiz şərait yaranır, külək və su eroziyası inkişaf edir. Bundan
əlavə, o, şoranlaşmaya, kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı-
nın təxminən 10-50% azalmasına gətirib çıxarır. Bu kateqoriya
torpaqların bərpası iqtisadi cəhətdən mümkündür və buna əkinçi-
lik metodlarının təkmilləşməsi yolu ilə çatmaq olar. Güclü
səhralaşm
ыш otlaqlarda yem bitkilərini sıxışdıraн алаг otлары və
kol növlərinin geniş yayılması ilə; eroziyanın təsiri altında torpa-
ğın məhsuldar qatının dağılması və beləliklə də, məhsuldarlığın
50-90% azalması ilə əks olunur. Səhralaşmanın bu mərhələsində
pozulmuş ərazilərin bərpası (bax) çox ləng gedir və əhəmiyyətli
miqdarda kapital qoyuluşunu (şək.4) tələb edir. Səhralaşmanın
zəif dərəcəsi bitki örtüyündə və torpaqda nəzərə çarpmaz pozul-
malar və ya heç birisinin olmaması ilə əks olunur. Şoranlaşma zəif
və ya heç olmur. Məhsuldarlıq
иткиси 10%-dən az azala bilər.
İSTİLİK EFFEKTİ (Greenhouse Effect) – antropogen kar-
bon, dioksid və flüorxlorkarbohidrogenlərin tədricən artması
hesabına atmosfer temperaturunun
йцксялян хятля чохалмасы иля
iqlimdə istil
яшмянин artması.
Dostları ilə paylaş: |