Türk diLİ tariHİ Başlangıcından Yirminci Yüzyıla

2.1.4.3. Kırgızistan Yazıtları
Türgişlerden kaldığı tahmin edilen Kırgızistan yazıtları Talas ve Koçkor bölgelerinde bulunmaktadır. Talas yazıtlarının ilk beşi 1896-1898 yıllarında bulunmuştur. Bunların bir kısmı sonradan kaybolmuş, uzun yıllar sonra ye­niden bulunmuştur. Talas yazıtlarının sayısı 1977'de Çetin Cumagulov'un Tınbas mevkiinde bulduğu yazıtla 14'e yükselmiştir. Bunlar arasında 11 satırlık Talas II, en uzun yazıt olarak dikkati çeker. Açıktaş yazıtı da denilen ve 1932'de bulunan Talas çubuğu (Talas VII), ağaç üzerine yazılı tek me­tin olması ve harf karakterlerinin Sekel alfabesindeki harflere benzemesiyle bilim dünyasının dikkatini çekmiştir. Ancak çubuğun tamamı duvar içinden çıkarılmadığından yazıt eksiktir ve bu yüzden okunması zordur (Orkun 1938, 1940; Cumagulov 2001).
Koçkor yazıtları, Isık Köl'ün güneybatısındaki Koçkor rayonunun Kök Say mevkiinde bulunmuştur. 1996'da Kubat Tabaldıyev başkanlığındaki bir
146 Ahmet B. ERCİLASUN
arkeoloji heyeti tarafından bulunan yazıtlar iri kayalann düz satıhları üzerine yazılmış, birer satırlık 9 metindir. Metinlerde er atım adıg (asıg ?) On Ok (erlik adım Adıg -Asıg- On Ok) ibaresi tekrarlanmaktadır. Bu ibareden, metinlerin On Oklardan (Türgişlerden) Adıg (Ayı) veya Asıg (fayda) adlı bir beye ait olduğu anlaşılmaktadır. Daha uzun olan bazı satırlardaki son iki kelimeyi Klyaştornıy yer yarışımız okumakta ve dolayısıyla Koçkor mevkii­ni, Köktürklerle Türgişlerin savaştıkları Yarış ovası olarak yorumlamaktadır (Klyaştornıy 2001: 192-196; Alimov 2001: 5-10).
14 Talas ve 9 Koçkor yazıtı dışında Kırgızistan'da bulunmuş başka ya­zıtlar da vardır. Bunlar Kuru Bakayır dağ geçidi yazıtları (2 adet), Isık Köl civarındaki Koy Sarı yazıtı (kayıp) ve diğerleridir. Kırgızistan'daki yazıtların sayısı bugün 30'u geçmiştir (Cumagulov 2001: 69-74).
2.1.4.4. Türkistan'daki Diğer Yazıtlar
Kazakistan'da bulunan küçük yazıtların sayısı 30 civarındadır (Amancolov 1995: 115). Özbekistan ve Tacikistan'da da, sayıca az olmakla beraber küçük yazıtlar bulunmaktadır. Türkistan yazıtlarının önemi, Moğo­listan ve Yenisey-Altay bölgesi ile Doğu Avrupa arasındaki köprüyü oluş­turmasıdır. Merkezî Asya'da bulunan Talas çubuğu gibi yazıtların harfleri, Orhun_Yenisey anıtlarındaki harflerden çok Doğu Avrupa runiformlarma benzemektedir. Asya'da bulunan ve Doğu Avrupa runiformlarına benzeyen yazıtların sayısı 30'u aşmıştır; Fergana, Kızılkum, Sırderya ve Aral bölge­sindeki buluntularla köprü tamamlanmakta ve merkezî Asya yazıtları; İdil boyu, Kuzey Kafkasya, Azak denizi ve Tuna havzasına bağlanmaktadır (Vasilyev 1995: 61-66).