Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dilin gözəlliyi – atalar sözüdür, İgidin yaraşığı – saqqalı; Nitq – zərbül-məsəllə gözəlləşir. 93
- Qız övladı – bir qonaqdır; Qız – bir kəsilmiş tikədir. 98
Amankojoyev K. “Akının nəğməsi” 1964-cü il, kətan, yağlı boya, 87 x 112 Dilin gözəlliyi – atalar sözüdür, İgidin yaraşığı – saqqalı; Nitq – zərbül-məsəllə gözəlləşir. 93 94 XALQ: ADƏTLƏR, ƏNƏNƏLƏR, MİLLİ OYUNLAR III 95 Toylar haqqında Hər xalqın əsrlər boyu qaydaya-qəlibə salınıb oturuşmuş adətləri, ayinləri və ənənələri var ki, onlardan milliyyətin cəmi həyat fəlsəfəsini, mentallığını, mənəviyyatını asanlıqla oxumaq olar. Əcdadlarımızda təsadüfi heç nə yoxdur, ələlxüsus, ənənələri nəzərdə tuturuqsa. Bu səpkidən həyat dərəcəli mühüm ayinlərin keçirilmə ənənəsi xüsusən maraq kəsb edir. Məs., qırğızların toy adətlərindən söz açım. Bir qayda olaraq, cavanları yaxın qohum- əqrəba tanış edir. Görüşlər qayın arvadının ayıq baxışları altında keçir. Gənclər sevgilərini əhd- peyman və sevgi məktubları ilə bildirirlər: Bil, kağız ürəyimin qılafıdır, Bil, mürəkkəb qəlbimin qanıdır, Namədə əlimin yazdıqları, Yaralı könlümün izləridir. Bu ənənəni qırğız atalar sözü tam dəqiqliklə təsvir edir: “Buğdanın gedəcəyi yer –dəyirmandır. Gəlinin gedəcəyi yer – adaxlısının evi”. Qırğızların toy ənənələri islamaqədərki inanclardan qaynaqlanır və bir neçə mərhələdən ibarətdir: elçilik, nişan, toy, gəlinin ər evinə köçməsi. Toyun mütləq şərti kalımdır – başlıq. Sovet dövründə kalımı keçmişin ziyanlı qalığı kimi damğalamış, adətin özünü isə təhrif edilmiş şəkildə izah etmişdilər. Əslində, kalım – gəlinin valideynlərinə özünəməxsus minnətdarlıq, habelə qızını yad ailəyə verən ata-anaya sosial müavinət rolunu oynayırdı. Bundan əlavə, qızın bundan sonra taleyini həmişəlik bağlayacaq evin maliyyə imkanlarını nümayiş etdirirdi. Adətə görə, gəlini vida mahnıları ilə yola salırdılar. “Gəlinin xalasının vida mahnısı” “qarşılıqlı sovqatlar”ın maraqlı sadalanmasını nümayiş etdirir: Zərif yun verdik sən əvəzi, Tülkü kürkü verdik həm də. Əvəzində aldıq nərçə, At da aldıq, həm qoşqu da, Qayınatan qoyun verdi, Üstəlik də dana verdi. Sənə ipək aldıq bəzəkli, İpəkdən üç parça idi, Carkənd parçası da gəldi... Gəlini köçürüb yola salma mərasimində qızın anası və bacıları oğlanın ata-anası eşitsin deyə, ucadan qızın yaxşı keyfiyyətlərini tərənnüm edən mahnı oxuyurlar. Gəlinin anası ona öyüd-nəsihət verir: Yurtada ocaq yandıranda, Elə yandır, qızım, tüstüləməsin. Yaman sözlər eşidəndə, Gülər üzlə bağışla. Qayınatan girəndə yurtaya, Qızım, baş əy ona, salamla, Qayınanan girəndə yurtaya, Dur ayağa, qızım, kömək et ona. Ananın qızını böyük həyata ötürən toy mahnısında çox vaxt əsrlərdən süzülüb gəlmiş kədərli həyat müdrikliyi əksini tapır: Sevimli ərlə, ya yaman ərlə, Kim olsa, ona qulluq edirik. Yaxşıdır, pisdir, sözünü eşit, İnan, eşitməsən, lap pis olar. Ər – evin sahibi, ona boyun əy, Qonaq gələndə, üzünə gül sən. Varlıdır, kasıbdır, fərq eləməz Mis samovarda çayını qoy sən... Qızın qayın arvadları isə belə oxuyurlar: Qızılını, tənəsini tax üstünə, Doğma qızın kimi qəbul eylə. Oğlana isə belə xitab olunur: Ay adaxlı, əymə cavan qamışı , Cavan arvadına hörmət eylə... 96 Matayev J. “Ayçörək” 2005-ci il, kətan, yağlı boya, 45 x 70 97 Qayınarvadının ərə gedən qayınxatınına xitabla mahnısı: Qız, yaxşı ailəyə düşürsən, Allah xoşbəxt eyləsin. Qız, adaxlın göyçəkdir, göyçək, Allah qızıl beşiyini versin... Gənc ər-arvada arzulanan bəxtəvərliklər: Ocağınız sönməsin, Sevginizi qoruyun. Beşiyiniz qızıl olsun, Evdə qoşa qarıyın. Başınızda oğul-uşaq, Eviniz də min budaq, Otlaqda, örüşdə sakit-sakit, Sürünüz otlasın sizin. Ata evindən köçən qız xırda güzgü, burun yaylığı, ətir, daraq götürür ki, baldızlarına paylasın. Bəxşişlərini verərkən sanki ərinin evinə xoş niyyətlə, xoşbəxtliyə ümidlə, qohum-əqrəbasına sevgi ilə gəldiyinə eyham vurur. Cehizi qız anası hazırlayır. Hər cehizin mütləq əşyası – əllə toxunmuş keçə xalçalar şırdak, ala-kiyiz, tuş-kiyizlər – habelə əllə tikilmiş divar xalçaları və balışlardır. Hər ana qızının cehizinə qəlbinin bir parçasını, məhəbbətini, incəliyini qoyur, ona görə cehiz əşyaları ailə xatirələri kimi qorunur. Sonradan onlar miras kimi qıza, nəvəyə, nəticəyə və s. ötürülə bilər. Bu ənənədə münasibətlərin və sənətin sirlərinin varisliyi özünü ehtiva edir. Belə təkrarolunmaz əşyalar özünəməxsus ailə xatirələridir. Evə daxil olmazdan əvvəl təzə gəlin evə təzim etməlidir, yalnız bundan sonra onun başına ağ örpək salırlar. Təzəgəlin adaxlısının evinə daxil olanda, kandarda ayaq saxlayır. Evin ən böyüyü – nənə, ana – təmiz su dolu fincanı qızın başına dolandırır, bu zaman tilsimli lövhlər oxuyur ki, qız evdə yaxşı gəlin və ərinə müti arvad olsun. Sonra təzə gəlini hər bir gələcəyin qayınanasında olan arakəsmənin – koşoqonun arxasına otuzdururlar. Koşoqo həmçinin əvvəlcədən hazırlanaraq sandıqda öz məqamını gözləyir. Gəlin oturan otağa kişilərin daxil olmasına izin yoxdur. Qadınlar yalnız təzə gəlinə baxmağa, yaylıq bağışlamağa, xoş söz deməyə görə otağa girirlər. Təzə gəlin onların hamısına, ələlxüsus, yaşca böyük olanlara baş əyməli, qadınlar isə çoxlu uşaq, topdağıtmaz ev təsərrüfatı, çoxlu heyvanat arzulamalıdırlar. “Aldındı bala bassın, artındı mal bassın!”; “Koşoqonor koqorsun!”. Ardınca nikah – nike kıyuu – keçirilir. Kəbin müsəlman adətlərinin qanunlarına əsasən kəsilir. Molla Qurandan izdivac üçün lazımi surəni oxuyur, gənclərin nikaha girməyə razılığını alır, kəbini kəsib şahidlərin yanında möhkəmləndirir. Elə həmin gündə oğlanın valideynləri tərəfindən cavanların kirvəsi təyin olunur. Qız övladı – bir qonaqdır; Qız – bir kəsilmiş tikədir. 98 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|