Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
çıxaran rəqs qoruyucu tilsim yaratmaq üçün ifa olunur, axı hamıya bəllidir, durna yuvasının müdafiəsinə necə cəsarətlə, qorxmadan durur. Qırğızlarda durnalar savaş meydanında həlak olmuş döyüşçülərin ruhları ilə əlaqələndirilir. Belə təsəvvür rus folklorunda da mövcuddur. German mifologiyasında isə qovğa meydanında həlakətlərini tapmış döyüşçülər ağ qu quşlarına çevrilirdilər. Qu quşları durnalara çox bənzərdir: eyni yaşayış mühiti, eyni miqrasiya davranışı, eyni pazşəkilli uçuş düzülüşü. Durnalar barədə Qurani- şərifdə də şimala – Məkəyə üz tutan “xeyirxah quşlar” barədə danışılır. Qədimdən bəri durnaların səmada peyda olması baharın qayıdışını, payız uçuşu isə – soyuqların düşməsini bildirir. Tez-tez köçəri durnalar gecə, ay işığında uçur. Bu onları uşaqların və ev-eşik ocağının hamisi Umay-ənə ilə bağlayır. Ümumiyətlə, durna həmişə təbiətin bahar oyanışı ilə assosiasiya edilir, onun yuvasını qırğızların bacalarında qurmağı isə şamanist mədəniyyətində ruhun çxış və qayıdış nöqtəsini bildirir.Əgər hacıleylək, yaxud durna övladsız evin damında məskən salırsa, yaxşı əlamət sayılır. Bu əməl ümid yaradır ki, mütləq tezliklə bu evdə körpə doğulacaq. Yəqin ki, çağaların hacıleylək, yainki durna tərəfindən gətirilməsi inancı da buradan kök alır. Bizim qocalar böyük arıquşu barədə belə nəql edirlər: guya onun “repertuar”ında 7 müxtəlif səma qatlarının havaları səslənir, ancaq arıquşular sərasər vətənə sadiq hisslərini ifadə edərək oxuyurlar. Müşahidə olunmuşdur ki, arıquşu cütlüyü oxumursa və cütləşmirsə, deməli onlar burada hələlik təzə gəlmələrdir və özgə diyarlardandır. Daha bir misal. Qaz – müstəqil quşdur. Yazda və payızda vəhşi qazların uçub getdikləri yerlərdə ev qazları onların qışqırtılarına hay verirlər. Əfsuslar, onlara qoşulub uçmaq imkanları yoxdur. Qədim qırğız inancına görə hər bir adamın ruhu ölümündən sonra quşa çevrilir. Hərgah ölən xeyirxah adamdırsa, ya durnaya çevrilir, ya qu quşuna. İdbar adamdırsa – qarğaya. Həlak olmuş cocuqlarn ruhları isə qaranquşlara çevrilir və onlar tifillər kimi isti münasibətə və nəvazişə möhtacdırlar. İlan və qaranquş haqda əski qırğız əfsanəsini nəql edim. Cahan daşqınından sonra ilan özünə yem tapa bilmir və dostu şeytandan kimin qanının daha şirin olduğunu xəbər alır. Şeytan cavab verir ki, insan qanından şirin heç nə yoxdur. Lakin insanı hər dərd-bəladan qoruyan Yaradan yer üzünə mələk göndərir və mələk ilanı qaranquşun ətinin və qanının insanınkından daha şirin olduğunu inandırır. İlan ehmallıca qaranquşa sarı sürünür, ancaq çalmağa çatdırmır, zira ağılı quş ilanın niyyətini anlayır. Quş ilanın ağzını açıb dilini göstərməyi xahiş edir. Heç nədən şübhələnməyən ilan dilini çıxarır, qaranquş isə sürətli hərəkətlə onun dilini qopardır, gözünü dimdikləyir. Kor olmuş ilan yuvasına sürünüb girir və orada həlak olur. Bu minvalla, qaranquş insanı ölümdən qurtarır. Həmin dövrdən qaranquş qırğızlarda müqəddəs quş sanılır. Heç bir şəraitdə, hətta güclü aclıq zamanı qırğızlar qaranquşun ətini və yumurtasını qida kimi istifadə etməmişlər. Qaranquşların yuvasını dağıdan uşaqlar həmişə ciddi cəzalandırılırlar – onlara bu dınqılı quşa dərin hörmət və pərəstiş etmək təlqin olunur. Hesab edilir ki, həmin dövrlərdən bu yana, qaranquş yuvasını insan məskənlərinə yaxın qurur. Burada səadət quşundan bəhs edən daha bir qədim əfsanəni yada salmaya bilmərəm. Çox-çox illər əqdəm, uca dağların arasında daxili qarğaşalıqlarla, quraqlıqla, aclıqla parçalanıb qırılan bir tayfa yaşayırdı. Qəbilə başçısı xalqını birləşdirə biləcək, yaradıcı, bəxtəvər həyatın yolunu tapa bilmədiyinə görə dərd çəkirdi. Bir dəfə belə bir söz eşitdi ki, qayalıqların arasında səadət quşu adlanan bir müqəddəs quş məskundur. Onu tutan – xoşbəxtliyə qovuşur. Başçı sadiq igidlərinə bu quşun axtarışlarına çıxmaq əmrini verdi. Çoxları onun yolunda həlakələrini tapdılar – qayalardan uçdular. Qara camaatın isə heç nə vecinə deyildi – onsuz da soyuqdan, aclıqdan tələf olurdular... İllər, onilliklər keçdi, hamı səadət quşunun axtarışlarında idi. Başçı çoxdan ömrünü bağışlamışdı, nəsillər dəyişmişdi. Yalnız yeddinci amir xoşbəxtlik quşunu axtarmağa qadağa qoydu. Ancaq zəhmət çəkmək və alın təri ilə naz-nemət qazanmaq, ruzi əldə etmək nəsihətini etdi. O dedi: “Biz heç vaxt xoşbəxtlik quşunu güclə tuta bilmərik. Ancaq hərgah sülh və razılıq şəraitində tər töküb zəhmət çəksək, quşun özü yanımıza uçub gələcək. Zira o quş əməksevərliyi və mehribanlığı sevir”. Həqiqətən, bir müddət keçəndən sonra bu xalq firavan, barışıq və razılıq şəraitində yaşamağa başladı. Və səadət quşu həmişəloik onların arasında məskən saldı. Bu günə qədər belə bir fikir mövcuddur ki, bəxtiyarlıq quşu qırğızların arasında məskundur. O quş elə kəslərə təşrif buyurur ki, düşmənçilik deyil – dostluq, nifaq yox – birlik, yalan deyil – həqiqət, şər deyil – xeyir yayır. 160 Vereşşagin V.V. “Varlı qırğız ovçusu tərlanla”. Kətan, yağlı boya, 113 x 72, 2. Dövlət Tretyakov Qalereyası, Moskva. 161 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|