Və İNCƏSƏNƏt universiteti TƏLƏBƏ elmi CƏMİYYƏTİ
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İqbal”, 13 mart 1914, N599 Təqdim edəni professor Şirməmməd Hüseynov QURTULUŞ
- “Qurtuluş”, N1, oktyabr, 1915 Təqdim edəni Vaqif Islamoğlu N O VRU Z BAYRAM I
qanadının səsi eşidilərdi. Gözlər yumulsaydı - çalman bir ney deyil, gözəl bir xanəndə səsi olduğu eşidilərdi. Əlbəttə, bu dərəcə ali sənətkarlar yetişdirə bilən bir xalq (avam) dirəxşan (parlaq) bir istiqbaldan ədd olunamaz. İştə bu millilik və camaat ruhuna doğma olması həsəbi ilə “Ni cat”m mü- samirəsi birinci idi. Müsamire müsəlman xanımları tərəfindən bilaistiqlal idarə olunmaq hesabi ilə də ikinci idi. Demək ki, yavaş-yavaş iflic halmdan çıxıyoruz. Mədəniyyətimiz səhhəti-vücud hasil etməyə başlayır, ruhumuz da, vücudumuz da sağalıyor. Builki Novruz demək ki, sənayei-nefisəmizə bir Novruz, digər dəxi ni şan veriyor ki, bu da millət və xalqa tərəf getməkdən və onun ruhunda olan böyük vədiələri (əmanətləri) çıxarıb elmi və fənni bir şəkilə salmaqdan, çay xana və toyxana bucaqlarmdan ədəbiyyat salonlarına və teatro səhnələrinə köçürməkdən ibarətdir. Bu nöqteyi-nəzərdən “İttihad” mədrəsəsində Novruz münasibətilə təşkil olunan teatro və musiqi məclisi də şayani-diqqətdir. “Nicat” şagirdlərinin musiqi dəstəsi demək olar ki, Bakıda bütün əfradi (üzvləri) müsəlman cavanlarından mütəşəkkil bir musiqi hey'ətidir. Əlbəttə, bu xüsus tərəqqi etdikdə gözəl nəticələr hasil olacaq. Eşitdiyimizə görə, “Nicat” bir skripka hey'əti də vücuda gətirmək üzrə dir. İnşaallah, müvəffəq olar və gələn Novruzda ona da tamaşa edərik. İndilik Novruzumuz mübarək!
Dünyanın ilk sahibi olan hər böyük millət kimi türklər də soylarının qüvvə tini bir əfsanənin qaynağından almışlar (“XƏLQƏ DOĞRU” həftəliyi, sayı 51). Türklərdən Budda dinində olanlar özlərinin Budda anasından olduqları nı söylərlər. Müsəlman olan türklər də Yafəsin yeddi oğlundan biri olan Tür kün nəslindən gəldiklərini iddia edirlər. Türkün beşinci əsrdə Moğol və Tatar adı ile iki oğlu varmış. Moğol xa nın 4 oğlundan birisi də Qara xan imiş. İştə bu zamana aid olaraq moğollar arasında bir əfsanə vardır. Bu əfsa 6 nəyə görə Moğol hökmdarı İlxan, tatarların xam Siyunc ilə müharibə edir. Si- yunc xan qırğızlarla ittifaqda olduğundan İlxam məğlub edir. İlxan bütün qo şunu ilə bir yerdə qılıncdan keçirilir. İlxanın en kiçik oğlu Qəyan, kiçik kü rəkəni Tuğuz və iki qız ancaq təhlükədən qurtara bilirlər. Bunlar dağlardan aşır, çayları, dərələri keçirlər. Bir çəmənlikdə özlərinə rast gələn bir ala ke çini qovalayıb arxasmdan gedirlər. Keçini qovlamaqda ikən özlərini meyvə li, güllü, otlu bir yerdə görürlər. Burada keçi bunlardan qaçmır. Dördü bir ye rə gəlib yerləşirlər, burada qalırlar, Örəyüb artırlar. Uşaqları çoxalır. Bir nə sil vücuda gəlir. Aradan 400 il keçir. Artıq bu yer bunlara darısqallıq edir. Bir yana çıxmaq istəyirlər. Fəqət yol tapmırlar. Yol axtarmaq düşüncəsi ilə m əş ğul ikən bir gün bir qurd görürlər. Bu vəhşi heyvanın haradan gəldiyini araş dırarkən kiçik bir dəlikdən çıxdığını görürlər. Gəlib baxırlar bu dəliyin ətra fı keçilməz dağdır. Bir dəmirçi bu dağların dəmirdən, misdən tökülmə filiz olduğunu görür. Od vurub dağı əridir. Türklər yenidən ətrafa yayılır. V əsrdə bütün aləmi dəhşətə gətirirlər. Bunlar yol tapdıqları günə Yeni gün deyirlər. Və bu günün şərəfinə hər il şənliklər qurulur. Yeddi bətni bəsləyən bu yurdun adı Ərgənəkon (ərgənə- dağ beli, kon-qonaq) qalır. Qurda bir xilaskarlıq timsah verilir. Dağdan çıx dıqları zamandakı xanlarının adı Pürtocənəbuz qurd olur. Bu əfsanəni moğol dilindən başqa çinlilərin-tarixi də qeyd edir. Çin ta rixlərində bu əfsanənin günü belə göstərilirmiş. Türklərin tilsimlənmiş mühasirədən çıxdıqları gün martın 9-u imiş. M o ğollarda və əski türklərdə martın 9-nu bayram saxlamaq adəti şübhəsizdir. Demək, Novruz əslən türklərdə yabançı bir şey deyildir. Qurd ile 9 rəqəminə türklərdə və türk asari-tarixiyyəsindo böyük bir eh tiram görülür. Qədim türklər bayraqlannm başına qızıldan bir qurd başı taxırdılar. “Ayıq” təxəllüsü ilə yazan “Xəlqə doğru” mühərririnin iddiasına görə Os manlı kəndlərində 9 rəqəminə qarşı bir hörmət hissi var. Əkin biçildiyi vaxt kəndlilər qəmələrini doqquz-doqquz yığar, adına da 9 cun deyərlərmiş. Pad şahlar verdikləri hədiyyələri 9-9 verərlərmiş. Osmanlıda vəzirlik dərəcəsini göstərən tuğ 1,2,3,4 ikən padşahın tuğu 9 ədəd olub, çadırının qabağında doqquz tuğlu bir bayraq dalğalanırdı. Qədim türklər xan götürdükləri (seçdikləri) zaman onu bir səccadə üzə rinə oturdurdular. Və hörmət əlaməti olaraq bir-neçə dəfə qaldırırmışlar, hör mətlərinin dərəcəsini çoxaltmaq istədikdə 9 dəfə yüksəldilmişlər. “Qurtuluş”, “qurtulmaq” kimi sözlər, heç şübhə yoxdur ki, “qurd” sözün dən yaranır. Dilçilər bu kəlmə ilə yuxanda bu münasibətlə zikr olunan əfsa nə arasm da bir rabitə görərlər. “Qurtuluş” demək “nicat” deməkdir. Fəqət türkcə kəlm ə bə'zən o qədər işlənməmiş qalaraq arxaikləşmiş ki, mə'nasmı
bir türkə anlada bilmək üçün mütləqən ərəbcə, farsca, yaxud ruscanın kömə yinə ehtiyac göstərmək məcburiyyətindəyik. Şübhəsiz ki, bu təbii olmayan hal əfsanədəki “Ərgənokon” tilsiminə bənzər. “Ərgənəkon”dakı türkləri Pürtəcenebuz qutardı. Zamanımız milliyyət əsridir. Milli bir ruh ve məslək sahibi olan gənclik cəhalətdə və qəflətdə yaşayan millətimizin xilaskar qurdudur. Yenico tə'sis olunan “QURTULUŞ” doğma türkcəsi ilə sevdiyi türk dilinə və türk elinə xidmət qəsdi ilə müasir bir qurd xidməti göstərəcək, bununla bir azca xidmət edə bilərsə, əlbəttə, iftixar edə bilər.
“Vətən” qəzetəsinin sənət və ədəbiyyata ayırdığı bir səhifədə ədbiyyat- çılardan Əbdülhaki Gölpinarlı “Novruz-Yenigün” başlığıyla əski İstanbul qə- zetələrinin mutad “Novruziyyə”lərini xatırladan gözəl bir məqalə nəşr etdi. Mövlanənin, Füzulinin, Nədimin və xalq şairlərinin təbiətin yeniləndiyi ni, baharın gəlməsini övererk, Novruza sevinən parçalarını nəql edən bu ya zıda, “bütün bayramların inancla, xatirəylə, gələnəklo, duyğuyla sıx ilgisi ol duğu qeyd ediliyor, fəqət bir bayramdan başqa heç birinin təbitlə dərin bir ba ğı yoxdur” deniliyor. Konu, Azərbaycan ağzıyla söylərsək, Novruzdur. Novruz bayramının bütün bayramlar kibi: - Gölpinarlımn ifadəsiylə - “kitablardan-kitablara, be- yitlərdən-beyitlərə, ağızlardan ağızlara keçən, oxunan vo söylənən masal ün sürləri vardır, gələnəklərdə yıkılmaz, sarsılmaz yeri vardır, hətta Müslüman- lıqdan sonra o günə əklənən təsadüflərlə İslami hüviyəti vardır, amma əsil xarakteri gerçək, tam bir gerçək təbiət bayramı olmuşdur”. Klassik Şərq ədəbiyyatının domyadan tərənnüm etdiyi Novruzun türlü kültürlerin qarşılaşdığı Azerbaycanda özəl bir yeri vardır. Novruz gələnəgi- ni masallardakı Cəmşidin taxta çıxmasına bağlayan İran rəvayəti, bu cülus mərasimini Azərbaycanda təsəvvür edir. Klassik sözlük Bürhan-i Qatinin yazdığına görə, Cəmşid dünyanın hər tərəfini gəzmiş, Azərbaycana gəlmiş, 8 ____________________________ burasım bəyənmiş, gündoğuşa baxan yüksək bir təpənin üstündə bir taxt qur duraraq, şahanə əlbəsələr geymiş olduğu halda bu taxta cülus etmişdir. Ba şında qaşlı-daşlı və şaşalı bir tac vrmış. Günəş tulu edib işığı bu tac və taxta düşüncə bütün o yerləri nura qərq etmiş vo hər kəs bu durumu xeyrə yoraraq, olduqca sevinmiş və bu günü Yeni gün (Novruz) diyə e'lan etmişlerdir”. Sasanilər dövründo mutad olan Novruz gələnəyi Yezdigərd zamanında ilqa edilmişdir. Ərəb istilası üzərinə Müslüman olan İranda bu gələnək ihmal edilmiş. Sünni İran Novruzu bilməmişdir. İrani Türklərdən mütəşəkkil əsgə ri bir qüvvətlə zorlayaraq Şiə yapan Səfəvilər, bu gələnəyi ihya etmişlərdir. Şiəliyin tə'siriyle “Cəmşid”in taxtına “Həzrəti Əli” çıxmışdır. Üstad Köprülü 1927 tarixli “Heyat” dərgisinin I cild 18-ci saymda yazdı ğı “Novruz” məqaləsində Üçüncü Əhməd zamanmda Səfarətlə İrana göndə rilən Dürri əfəndinin Səfəvilor sarayındakı Novruz mərasimi haqqında ver diyi mə'lumatı nəql ediyor. Müstəqil Azərbaycan Hökuməti zamanmda Novruz, milli bir bayram olaraq rəsmən tə’sit olunuyordu. O gün bütün millətlə bərabər dövlət müəs sisələri do çalışmazdı. Hökumətcə mərasim yapılaraq, ordunun keçid rəsmi icra olunuyordu. Bu münasibətlə Azerbaycan Kültür Dəməyinin tərtib etdiyi 21 mart tarixli toplantıda 1920-də icra olunan Novruz rəsmi keçidinin bir xa tirəsi anıldı. Milli Hökumətin qurulmasına takaddüm edən illərdə də şəkilləşon milli hərəkət və ümumi Türkçülük davasında Novruz və ya Yeni günün özəl bir yeri olmuşdur. Türkçülük və milliyyətçilik yoluna giron Azerbaycanda Nov ruz bayramı Cəmşid və ya Şiə Səfəvi gələnəklərinə deyil, Ərgonəkon əfsa nəsinə bağlanıyor və adma da Qurtuluş Bayramı deyilirdi. Əslərcə kəndilə rini çevirən dağlar arasında mahsur qalan türklər bir domirçinin məıiləti və Bozqurdun dəlalətiylə əsarətdən qurtularaq geniş dünyaya qovuşmuş vo hür olmuşlardır. 9 martda vukubulan bu uğurlu hadisə, yeni təqvimlə 21 marta tə sadüf edən bir Yeni gündo, bir Novruzda olmuşdur. Azərbaycanda Qurban vo Ramazan bayramlarından daha parlaq bir su rətdə icra olunan bu bayramın milliyyətçi mətbuat və nəşriyyatdakı adı “Ye ni gün” və ya “Qurtuluş Bayramı” idi. Azərbaycan gəncliyinin Çarizmə qar şı girişdiyi gizli qurtuluş hərəkətində, bu bayrama lahsis olunan özəl toplan tılarda Ərgənokon lejarn anlatılıyordu. Eyni zamanda Bakıdakı “Müslüman Xeyriyyə Cəmiyyətinin” təşəbbüsüylə “İsmailiyə” binasının möhtəşəm salo nunda ümumi bir bayramlaşma mərasimi tərtib olunuyordu. Bunlardan Çarlığın devrildiyi 1917 ilinə təsadüf edən Novruz bayramlaş- ması çox həyəcanlı olmuşdur. Bu bayramlaşmada hürriyyətin istibdada qələ bəsini, iyilik ilahi Hürmüzün kötülük ilahi Əhrimənə qələbə çalmasıyla mü qayisə etmiş olduğumu arkadaşımız Ə.Vahab Yurdsevər m ənə son günlərdə _______________ 9
Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|