Və İNCƏSƏNƏt universiteti TƏLƏBƏ elmi CƏMİYYƏTİ
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gəldi Martın doqquzu, Bayram etdik Novruzu.
- Ey tökən mollaların kamına şərbət Novruz, Əğniyalarla quran məclisi-işrət Novruz. Səndə hər kəs sevinir, bəs niyə ancaq füqəra
- On bir ay nalə çəkib, ağlayıb ah-vay edərik, Bir ayı ləbləbi-kişmiş yeyib oxqay edərik.
Quzum bulağa çıxıb, Enib bulağa çıxıb, Siz allah, xoş söz deyin! Yarım qulağa çıxıb. Söz arasında onu deyim ki, Novruz bayramı ərətəsində, xüsusilə çər şənbələrdə, ələlxüsus İlaxır çərşənbədə narahat söz danışmaq olmazdı. Axı, kim isə bunu eşidər, falı pis alınar, bütün il uzunu n ə narahatçılığı ol sa, həmin sözə bağlardı. Axı falına pis söz çıxıb. Söyüş, qarğış, nifrin... ki mi mənfiliklər qətiyyətlə qadağan idi və pislənərdi. Belə söz ağzından çı xan adamı dar-dar danlayardılar “Xalxın niyyətinə bəd fal açma” deyərdi lər.
Axır çərşənbə əzizləri yada salar, xörək, xonça payı göndərərdilər. Va lideynlərdən başqa heç yerə qonaq getmək olmazdı. Bu axşam və bayram axşamı mütləq hərə öz ocağının başmda əyləşib, öz çırağını yandırmalıydı. Əzizlərin ruhu gəlib ocağın işığını görməsə, ailə başçısına “qarğış, nifrin edərdi”. Hərə öz evində ailəsini başına toplayıb, əlvan xonça ətrafında şamların işığında, ləzzətli xörəklərlə şam edərdilər. Al xınalı ellər zəfəran lı plovu boşqablara çəkəndə, adamın iştahı artırdı. Bayram axşamı əzandan xeyli əvvəl qəbr üstə gedib, əziz valideyn vo başqa qohumları yada salmaq, qəbr üstə şam yandırıb dilənçilərə şirniyyat paylamaq, ölənlərin ruhuna yasin oxutdurmaq adət idi. Amma qəbirdə ya tan nə qədər əziz, yaxın olsa da, bayram axşamı şivən salıb, oxşamaq, ağı deyib ağlamaq yaramaz. Təəssüflə, rəhmətlə yad etmək lazımdır, vəssa lam! Novruz bayramı hom folklorumuzda, həm də poeziyamızda özünə mü- oyyon, layiqli yer tutub, ayrıca, geniş mövzudur. Amma bu əziz bayramdan, bu qədim bayramdan, bu qanımıza hopmuş bayramdan yazan şairlər içəri sində ikisinin adını xüsusilə qeyd etmək istoyirom. Əgər incə, romantik ruhlu şair Abbas Səhhət Gəldi Martın doqquzu, Bayram etdik Novruzu. (köhnə stillə martın 9-na düşürdü) misraları ilə başlayan şe'rinde vurğun- vurğun təbiətin gözəlliklərindən, təbiət mənzərələrinin Novruzun gəlişi ilə dəyişdiyindən, baharın təbiətə əlvan bayram libası geydirməsindən danışır dısa, uşaqların qəlbində romantik bir nəş'ə oyadırdısa, inqilabın alovlu sa- tiriki Mirzə Ələkbər Sabir evlərində gur şamlar yanan, mətbəxlərindən qu zu pilov, fısincan ətri qalxan, uşaqlarına zər-ziba geyindirən varlılarla zə- 1 4 ___________________________________________ manesinin binəsiblərini qarşılaşdırır, əğniyalara qarşı bir üsyan qaldırırdı:
Bu epiqramması ilo səsləşən son şehlərindən birində dərin istehza ilo deyirdi:
Çərşənbələrin, bayram axşamının öz xörəkləri var. Hərə ö/, sınağına görə bişirər xörəyi. Amma İlaxır çərşənbə və bayram axşamında turşulu pi lov bişirmək olmaz. Y ə'ni narqovumıa, lurşuqovurma, sirkəpilov, zirincpi- lov bişirilməz. Bizim covqanın sınağı belədir. Yalançı çərşənbədə mərcipi- lov, xəbərçi çərşənbədə - Lobyaçilov balqabağnan, Birinci çərşənbədə (su) - narqovurma, ya turşuqovurma, ikincidə (od) paxlapilov, üçüncüdə (tor paq) səbziqovurma. İlaxır çərşənbədə çığırtına və ya şirinpilov, kişmiş qay- sıyla, bayram axşamı toyuqpilov, amma turşməzə ləvəngi ilo deyil, şirin kişmiş qatla touyğu doldurub aşın altına qoyulan növündən. Bayrama bir neçə gün qalmış şəkərbura, paxlava, badamburma, bal li badı, şəkortıxma, badamh-püsteli halva, ədavalı halva və s. bişirilər. Yal nız hüzür olan “Qarabayram” keçirməli olan evlərdə şorqoğalı, külçə vo umac hazırlanar. Belə qəmli olmayan evlərdə şorqoğalı bişirilməz. Bişiri ləm do qəbr üstündə halva-külçə ilə birlikdə paylayarlar. Şorqoğalı bayram süfrəsi üçün hesab olunmaz. Bayrama, hələ İlaxır Çərşənbəyə bir-iki gün qalmış evlər-eşiklər tər təmiz təmizlənir, divarlar ağardılar, ilin pasından armar, pal-paltarlardan biri də çirkli qalmamalıdır. Kəsafət hesablanar, “bayram küsər yoxsa”. Bir gün irəli hamı hamamlanar, təzə bayram paltarı geyər, əllər-ayaqlar həna- lanar, xınanı qızlar lap “qızyığdıdakı” kimi bir yerə toplanıb xına yaxarlar: saçlarına, əl-ayaqlanna isə müxtəlif alxına naxışları salarlar, qarılar, qoca lar “fındıqça” xına yaxar, yə'ni yalnız barmaqlarının birinci buğumunu xı- nalayarlar. Bütün əl-ayaqlarım yox. Bayramaxşamı pilovundan, m üxtəlif şirniyyatdan xonça tutub əzizləri, xüsusilə nəslin yaşlı nümayəndələrini təbrikə getmək vacib idi. Küçələrdə əli bağlamalı cavanlar görünərdi. İlaxır çərşənbədə, eləcə də bütün başqa ____________________________________________________________________________________________________________________________ 15 çərşənbələrdə “yaylıq sallamaq” adəti var idi. Həmin qurşaqlara, yaylıqla ra hədiyyələr, şirniyyat, bayram yemişi yığardılar. Bayram yemişi əsasən, qum meyvələrdən ibarət idi: alma qaxı, armud qaxı, gavalı, zoğal qurusu, alana (içi şəkərli qoz doldurulmuş incir və ya qaysı), buna bə'ziləri miyan- pur da deyirdi. Xüsusi qovurğa qovurulurdu, yə'ni təmiz arınıb yuyulmuş buğdanı qovurur, içərisinə küncüt, çətənə, xırdalanmış qoz və fındıq, ba dam qatırdılar. Qocalar üçün həmin qovurğam el dəyirmanında (girgirə) çokib, üstünə bəkməz (doşab) gəzdirərdilər, yumşaq olardı, qaşıqla yeyər dilər dişi olmayanlar. İltəhvil vaxtı, y ə'n i gecə ilə gündüzün tarazlaşdığı o anı anam xüsusi marağımıza səbəb olan hazırlıqla başlardı. Naxışlı mis məcməimizin orta sına əsil çinidən olan qedim lacvərdi kasamızı qoyar, içərisinə zə'fəranla adlarımızı yazardı. Sonra onun dövrəsinə bir qum balıq qoyar və yeddi qi sim “s” hərfilə başlayan şey düzərdi: piyalədə SU, SƏMƏNİ, SÜMBÜL, SÜD, SONGSİTARƏ (ay başı) boyunbağı, üzü qozla bəzənmiş SUCUQ nimçəsi, SÜRMƏ. “S” ilə əşya və ya ərzaq tapmaqda çətinlik çəkəndə za rafata keçər, təklif edərdik: - Ana, sirkə, sarımsaq, soğan... - Olmaz! Turş, acı şeyləri yeni İltəhvil xonçasına düzməzlər. - Onda “S” ilə səm ək - balıq ərəbcə sıynan başlayır da... Gülümsərdi, amma bizə heç no deməzdi. O qorxunc, o ağır, o çətin 1937-39-cu illərdə çoxlarının Novruz bayramı adını çokmoyo dili belə gəl m əyən vaxtlarda analarımız, qapı-pəncəreni yad gözlərdən bərkidib bizi süfrə başına, Novruz bayramı süfrəsinin dövrəsinə yığar, yavaş səslə də ol sa hər birimizin bayramını təbrik eder, bu gözəl əıı'ənoni unutmağa qoy maz, qoruyardı. Bax, bu bayram xalqımızın qəlbinə, şüuruna, məişətinə be lə daxil olub; onu heç nəylə unutdurmaq olmaz. Küsülülər mütləq barışar, kiçiklər böyüklərin görüşünə gedər. Amma belə də olurdu ki, qohumun ailə başçısı yoxdursa, nəslin böyüyü həmin külfəti özü gedib yoxlayır, bayramlaşır, kiçiklərin gəlməsini gözləmirdi. Çünki həmin ailənin “qəlbi sınıqdır, könül tikmək isə savabdır”. Bayram günlərində nəslin böyüklərini əvvəlcə, ehtiyacı olanları isə bundan sonra, amma mütləq yoxlar, bayramlaşar, hədiyyə verər, könül al mağı bacarardılar. Bayramlaşmalar kişilər arasında üç gün, qadınlar arasında on gün, bə'zən bir ay çəkərdi. Elə görərdin ki, dosilar, rəfiqəler, ailə üzvləri dəs tə-dəstə bu evdən o birinə keçdi və bayramlaşdı. Şirniyyat evlərdə o qə dər çox olardı ki, görüşlərin çoxundan şirniyyat dadmalı olanlardan be'zi- si “Bayrambəyi” olub xəstələnərdi də. Belə yüngül “xəstəliyə” zarafatla gülərdilər. Novruz günlərində seməniyə xüsusi qulluq edərdilər. Səməni həm külfət üçün, həm de əzizlənənlərin adma tökülərdi xüsusi mıs sını ve boş qablara. Onlara elə qulluq edərdilər ki, “ömrü uzun” olsun, tez saralıb-sol masın. Hər səhər su səpər, altının kiflənmiş rişələrini təmizlər, çox uza- nıbsa ucun kəsər, saralanda sərin yerə, gec çıxanda ıstı yerə qoyardı ar. Səməni evdə on iki gün qalmalıydı. On üçüncü gün anam elimizdən tutub bizi “səməni axıtmaq” seyrinə aparardı. Yüngül yemək goturər, səmemlə- rimizi təmiz dəsmala büküb aparardıq. Mütləq axar su, çay qırağı, Bakıda isə dəniz kənarına gedərdik. Səməndərimizi axar suya buraxardıq. Bır d ə fə də- “Səməni, saxla məni, ildə göyərdərəm səm” deyib yola salardıq. Səməni bərəkət rəmzidı, çörək, ne'mət, ruzu rəmzidir, axı. Onu zibilliyə atmaq olmaz! “Günahdı” deyərdilər. Pak suya axıdardılar. Sonra da sahil də, göy otların üstündə süfrə salar, birlikdə yüngül nahar edər, gəzişər və təzəcə boy verən yamyaşıl otlardan barmağımıza uyğun bir tutam tutar, ucunu yüngülcə burub üstünə xırdaca bir daş qoyar, “mənim sarılığım sə nin, sənin təzə-tərliyin menim” deyərdik. Bu bizim Novruz bayramındakı son diləyimiz idi, son ibadət kimi. Bəlkə do anam yalnız öz kiçik yerli adətlərindən danışırdı, Vətənim i zin başqa ellərində, kənd vo şəhərlərində başqa daha gözəl, görməli, sax- _
1 amalı adətlərimiz var. Hamısını öyrənməliyik ki, heç biri unudulmasın. Əslində hamısı bir-birinə bağlı olan bu adətlərdə xalqımızın, ulu baba və (V nənələrimizin ürəyi, arzu və diləkləri mühafizə olunmuşdur. Keçmişi ol- Л mayan xalqın gələcəyi de yoxdur deyiblər. Biz də deyək iki olsun, üç ol- ГЧ sun, istəməyənlərin könlü puç olsun. V Amma bircə şeyi də yada salmaq lazımdır. Çox deyirlər ki, bu bayram da dinidir. Amma “deyil” deyənlər çoxdur. Bizim bircə sübutumuz budur ki, əgər dini bayram olsaydı, Qurban bayramı kimi, Qədir gecəsi, Oruc bayramı kimi onun da namazı olardı, duası olardı. Halbuki, dünyamızda yeganə bayramdır ki, nə rəsmi, qeyri-rəsmi namazı var, nə duası. Namazı da, duası da bizim istəklərimiz, millətimiz, xalqımız üçün xoş olan arzula rımızdır. Üzü gülər bayram yurdumuza xoş gəlir. Həmişə gəlişi qəlbləri mizdə işıq, evlərimizdə şam, doqqazlarımızda tonqal yandırıb. Əbədi ol sun.
i t 17 16 *
Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|