Xaqani Şİrvani s e ç IL m iş

i l t i f a t s ı z l ı ğ ı n ı   v ə   e y n i   z a m a n d a   ö z   m ü h i t i n d ə n   v ə   d ö v r ü n d ə n   n a r a z ı   o l d u ğ u n u   i f a d ə   e d ir . 

Səh.  302.

Q a l m ı ş ı q   T a i ,  Y ə m i n i n d ə n   g e r i ,

O n l a r ı n   b i z d ə   s ə x a s ı n   g ö r m ü r ə m .

Tai -  (Hatəmi-Tai)

  ö z   s ə r v ə t i l ə   m ə ş h u r   o l a n   ə r ə b d i r   ( V I I   ə s r) .

Yəmini -

  Q ə z n ə v i   B ə h r a m ş a h   z a m a n ı   y a ş a y a n   ( X   ə s r )   m ə ş h u r   a l i m   Ə m i d   i b n   O s m a n a  

i ş a r ə d i r .

Səh.  303.

İ n d i   ü n s ü r l ə r   m ə h ə b b ə t   d o ğ m a y ı r ,

D ö r d   a n a n ı n   m ə r d   b a l a s m   g ö r m ü r ə m .

D ö rd  ana -

  d ö r d   ü n s ü r   ( o d ,  s u ,  h a v a ,  t o r p a q ) .

B e y t i n   m ə n a s ı :   i n d i   a n a l a r   m ə r d   o ğ u l   d o ğ m a y ı r .

Səh.  315.

B u   f ə l ə y i n  x o n ç a s m d a   v a r   a n c a q ,

İ k i   f ə t i r   -  b i r i   s a r ı ,  b ir i  a ğ .

X a q a n i   b ə d i i   i f a d ə l ə r l ə   s ə m a n ı  

fələyin   süfrəsinə,  Günəşi  -

  a ğ   ( i s t i ) ,  A y ı   s a r ı  ( s o y u q )  

f ə t i r ə   b ə n z ə d i r .

Səh.  315.

H ü m m ə t i m   v a r   y e n i l m ə z  R ü s t ə m   k i m i ,

M ə h v   e d ə r ə m   m ə n  t a m a h ı n   d i v i n i .

Ş a i r   h ü m m ə t i n i ,   " Ş a h n a m ə "   q ə h r ə m a n ı   R ü s t ə m ə   b ə n z ə d ə r ə k ,  t a m a h k a r l ı q   e v i n i   o n u n  

ə l i l ə   v i r a n   e d ir .  Y ə n i ,  ö z ü n ü n   t a m a h k a r   o l m a d ı ğ ı n ı   b i l d i r i r .

Səh.  318.

S ö y l ə , E y  X o r a s a n ,   Ş ə h a b m   h a n ı?

S ö y l ə ,  e y   İ s f a h a n ,   n e   o l d u   C a m a l?

Şəhab  -

  ş a i r   Ş ə h a b ə d d i n , 

X a q a n i  

i l ə   m ü a s i r d i r  

Cam al  -

  i s f a h a n l ı   C ə m a l ə d d i n  

Ə b d ü r r ə z a q d ı r ;   X a q a n i l ə   m ü ş a i r ə s i   o l m u ş d u r .

Səh.  329.

N e c ə   v ə f a   a y ə s i   u n u d u l a r   " Q u r a n " d a ,

" U f u   b i ə h d i "   s ö z ü   v a r   s u r ə   q u r t a r a n d a .

"Ufu  biəhdi" -

  ə h d i n ə   v ə f a   e l ə ,  v e r d i y i n   s ö z ə   ə m ə l   et!

Səh.  330.

B u   o y u n b a z   f ə l ə y i   y e d d i   ş i r i n d i l   u ş a q ,

A l   d i l i y l ə   e d i b d i r   ö z   ə l i n d ə   o y u n c a q .

Yeddi  uşaq  -

  y e d d i   s ə y y a r ə y ə   i ş a r ə d i r .  O r t a   ə s r   g e o s e n t r i k   ( y e r i n   m ə r k ə z   o l m a s ı )  

t ə f ə k k ü r   v ə   y a   q ə d i m   a s t r o l o g i y a y a   g ö r ə   b u   s ə y y a r ə l ə r   b e l ə   a d l a n ı r :   Ü t a r i d ,   Z ö h r ə ,   A y , 

G ü n ə ş ,  M ə r r i x ,   M ü ş t ə r i ,   Z ü h ə l .

Səh.  333.

" S ə f ə r "   o   n ö q t ə   i l ə   ç e v r i l i b   o l d u   " s ə q ə r " .

Ə r ə b   ə l i f b a s ı n d a  

səfər

  s ö z ü n ü n   ü s t ü n ə   b i r   n ö q t ə   d ə   q o y u l s a   s ə q ə r   ə m ə l ə   g ə l ə r .  S ə f ə r   -  

s ə y a h ə t, 

səqər -

  c ə h ə n n ə m .

X a q a n i   d e y ir :  M ə n i m   s ə f ə r i m   c ə h ə n n ə m   ə z a b ı n a   ç e v r i l d i .

Səh.  334.

E y i b   t u t m a   Ş i r v a n a ,  X a q a n i y ə   g ü l m ə   s ə n ,

D e m ə   " ş ə r " lə   b a ş l a y a n   ş ə h ə r i n   o ğ l u y a m   m ə n .

624

---

X a q a n i   b u   v ə   b u n d a n   s o n r a   g ə l ə n   b e y t l ə r d ə   s ö z l ə r i n   y a z ı l ı ş ı   i l ə   ə l a q ə d a r   m ə n a  

ç a l a r l a r ı   g ö s t ə r i r .  O ,  d e y i r :   Ş i r v a n   ş ə r   s ö z ü y l ə   b a ş l a y ı r s a ,  o   ş ə r   y e r i   d e y i l ,  x e y i r   y e r i d i r . 

B ə d ə x ş a n   b ə d   s ö z ü y l ə   b a ş l a y ı r s a ,   o   x o ş   b i r   m ə k a n d ı r .  T ə b r i z i n   ə v v ə l i   t ə b   ( q ı z d ı r m a )   ilə  

b a ş l a y ı r s a ,  o r a   s a ğ l a m l ı q   m ə k a n ı d ı r   v ə   s.

Səh.  338.

B i r   o v u c d u r   o n l a r   -  İ s m a y i l i l ə r ,

B u n l a r   b i r   d ə s t ə d i r   -  i s r a y i l i l ə r .

İsm ayililər  -

  y e d d i n c i   i m a m m   o ğ l u   İ s m a y i l i   a x ı r ı n c ı   i m a m   h e s a b   e d i b ,   f ı r q ə   y a r a t m ı ş  

v ə   t e r r o r   v a s i t ə s i l ə   Y a x ı n   Ş ə r q d ə   h ö k m r a n h q   e t m ə k   i d d i a s m d a   o l m u ş l a r .  O n l a r ı n   ə n  

g ö r k ə m l i   b a ş ç ı s ı   H ə s ə n   S ə b b a h   o l m u ş d u r   ( X I I I   ə s r ) .  İ s r a y i l i l ə r   y ə h u d i l ə r ə   i ş a r ə d i r .  X a q a n i  

o n l a r ı   p is l ə y i r .

Səh.  3639.

B i r i   " h a ş a " r u   " h a ş a " d a n   a y ı r m a z ,

B i r i   " B ə h m ə n "   n ə d i r ,  " b ə h m ə n " n ə ,  q a n m a z .

Haşa  və Bəhm ən

  s ö z l ə r i n i n   ik i  m ə n a s ı   v a r . 

Haşa  -

  h ə m   i n k a r   o d a t ı ,   h ə m   d ə   d ə r m a n  

o t u d u r .  B ə h m ə n   h ə m   ş ə x s i   q ə l ə n d ə r d ə   a y   a d ı ,  h ə m   d ə   q a r  t o p a s ı   d e m ə k d i r .

X a q a n i   y u x a n d a   a d l a r ı   ç ə k i l ə n l ə r i n   n a d a n   o l d u q l a r ı n ı   n ə z ə r ə   ç a r p d ı r m a q   i s t ə y i r .

Səh.  339.

G i v ,  B ə h m ə n   a x m a q l a   ç ı x m a z   c i d a l a .

G i v   v ə   B ə h m ə n   " Ş a h n a m ə "   q ə h r ə m a n l a r ı n d a n d ı r .  X a q a n i   ö z ü n ü   o n l a r a   n i s b ə t   v e r i b , 

a x m a q l a r l a   v u r u ş m a q   i s t ə m ə d i y i n i   b i l d i r i r .

Səh.  339.

F i l   e l ə   q o r x m a z   k i ,  s a p a n d   d a ş m d a n ,

Q o r x a r   Ə b a b l i n   k i ç i k   q u ş u n d a n .

Əbabil  -

  q a r a n q u ş   f a s i l ə s i n d ə n   q u ş l a r d ı r .  D i n i   r ə v a y ə t ə   g ö r ə   o n l a r   M ə k k ə d ə   f i li n  

b a ş ı n a   d a ş   y a ğ d ı r ı b ,   o n u   x ə s a r ə t   v e r m ə k d ə n   ç ə k i n d i r m i ş l ə r .

Səh.  340.

" K a f "   i l ə   " n u n " ,  " y a s i n "   m u r a d   v ə   r ə h m ə t ,

O n u n   k ə r ə m i n ə   b a ğ h d ı r   f ə q ə t .

" K a f   -

  " Q u r a n " m   " K a f   h a   y a   e y n   s a d "   a d l ı   s u r ə s i . 

Nun  -

  " N u n i - v ə l - q ə l ə m "   s u r ə s i. 

" Y a s i n " -   ç o x   o x u n a n   " Y a s i n "   s u r ə s i d i r .

X a q a n i   d e y ir :  b u   s u r ə l ə r i n   o x u n u ş u n d a n   m ə q s ə d  A l l a h d a n   k ö m ə k   u m m a q d ı r .

Səh.  340.

O n u n   ə l i n d ə d i r   k i l i d i ,  b i l i n ,

Y e d d i   g ö y   g ü n b ə z i n ,   s ə k k i z   b e h i ş ti n .

M ə n a s ı :  

Y e d d i   s ə m a   v ə  

s ə k k i z   b e h i ş t   q a p ı s ı n ı n   a ç a n   M ə h ə m m ə d   p e y ğ ə m b ə r i n

ə l i n d ə d i r .  O n d a n   k ö m ə k   u m m a q   l a z ı m d ı r .

Səh.  342.

B ə l ə m d ə   k ə h f  i t i n i   y ü z   a s l a n ə   s a t m a r a m .

Bələm   (ibn  Baur)  -

  M u s a   i l ə   m ü a s i r   b i r   a b i d   o l m u ş ,  v a x t ı   i l ə   r u h a n i   b i r   a d a m   k im i 

t a n ı n m ı ş ,   s o n r a   a r v a d ı n ı n   f i t n ə s i n ə   u y a r a q ,  d ü n y a   m a l ı n a   t a m a h   e t m i ş ,  h a q q   y o l d a n   a z m ı ş  

v ə   n ə t i c ə d ə   g u y a   i t   k i m i   l ə h l ə m ə k   b ə l a s m a   m ü b t ə l a   o l a r a q ,   d i l i   a ğ z ı n d a n   s a l la n m ı ş d ı r . 

Səh.  350.

T o r p a q   a l t ı n d a  y a t ı r s a n   b u   g ü n   e y   m e h r - g i y a !

M ehr-giya  -

  s e v g i  o t u d u r ;   g u y a   b u   o t  k i m d ə   o l s a ,  o n u   h a m ı   s e v ə r .

Səh.  353.

625

---