Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 562
Dilşad Mehdiyeva Úàâèä ùàããûíäà õàòèðÿëÿðèìäÿí áèð éàðïàã
ər insanın ömür tarixçəsi var. Bu tarixin məzmunluluğu, zənginliyi, həyat yolunda insanın məhz kimlərlə rast- laşdığı, kimlərlə ünsiyyət saxladığı, kimlərin təsiri altında olduğu ilə müəyyənləşir. Əgər həyatına epizod şəklində, təsadüfən deyil, uzun müddətə daxil olan insan bütöv bir xalqın fəxri, böyük və mürəkkəb bir dövrün mədəniyyət və ədəbiyyat bayraqdarlarından biridirsə, onun təsiri də keçici və ötərgi olmur. Bu mənada mən Hüseyn Cavid haqqında bu kiçik qeydlərimi xatirə adlandırmı- ram. Çünki o, mənim üçün (yəqin ki, onun bir sıra başqa tələbə- ləri üçün də) zaman keçdikcə bizdən uzaqlaşan, uzaqlaşdıqca da tədricən unudulan və dumanlı, pərakəndə xatirəyə çevrilən bir şəxs olmayıb. Yox. Mənə səmimiyyətlə inanın: o, həmişə bizimlə olub və bizimlədir, nümunəvi ziyalı hərəkətləri və ədaları gözlərimizin qarşısındadır, sakit, təmkinli, bizim üçün doğmadan- doğma sözləri qulaqlarımızdadır, sevimli simasını nəzərlərimiz bugünün ədib və alimlərinin arasında axtarır. Mən Hüseyn Cavidin xarici görkəmi, xasiyyət və xarakteri, şən və ya qəmli anlarındakı dəyişiklikləri, ona haqsız hücumlar zamanı bizim yaxından-uzaqdan müşahidə etdiyimiz həyəcanları haqqında yazmayacağam. Yalnız Hüseyn Cavidin bir müəllim kimi gənc nəslə, tələbələrə, xüsusilə qızlara münasibəti, ədəbiy- yatı onlara necə aşılaması və bu zaman onun güddüyü məqsəd haqqında öz fikirlərimi oxucularla bölüşdürmək istəyirəm. 1924-cü ildə mən Gəncədən Bakıya gəlib Ali Pedaqoji İnsti- tuta daxil oldum. Tbilisidən, Qazaxdan, Şəkidən olan rəfiqələ- rimlə çox tez mehribanlaşdıq və bu səmimiyyət bizim bütün ömrümüz boyu davam etdi. Bizi bir-birimizə bağlayan ümumi H
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 563
cəhətlərdən biri ədəbiyyata məhəbbət idi. Eşitdik ki, türk ədəbiy- yatından bizə Cavid əfəndi dərs deyəcək. Hüseyn Cavid haqqında eşitmişdik. Belə bir insanın mühazirələrini dinləyəcəyimiz biz ədəbiyyat həvəskarlarını hədsiz sevindirdi. Çox tez bir müddətdə, heç bir sorğu-sualsız, heç bir imta- hansız müəllimimiz ədəbiyyat həvəskarlarını tanıdı, bundan sonra o, öz mühazirələrini məhz həmin həvəskarların gözlərinə baxa- baxa, sanki ancaq onlar üçün oxuyurdu. Sonradan bu, çox səmi- mi, çox yaxın bir ünsiyyətə çevrildi. Biz Hüseyn Cavidin evinə gedib-gəlməyə başladıq. O zaman onun ailəsi Kommunist küçə- sində, indiki Ali Sovet binasının üçüncü mərtəbəsində yaşayırdı. Şairin həyat yoldaşı Mişkinaz xanım bizi öz doğma balalarından ayırmazdı. Dram teatrının lojasında bizim qrupun iki daimi yeri vardı. O zaman teatrın repertuarında H.Cavidin pyesləri əsas yer tuturdu. Biz bu tamaşaları buraxmazdıq. Bu əsərlərin hər sətri, hər mono- loqu bizim, necə deyərlər, iliyimizə-qanımıza işləmişdi. Tamaşa- lardan sonra biz Cavid əfəndidən uzun müddət ayrılmazdıq. Bir dəfə “Şeyx Sənan” əsərinə baxandan sonra (Xumar rolunu Mərziyə xanım Davudova oynayırdı) Cavid əfəndiyə dedik: – Cavid əfəndi, Xumar xarici görkəmcə Mişkinaz xanıma çox oxşayır. – Təkcə xarici görkəmcə yox, –dedi, –həm də mənəviyyatca! Yoxsa mən Xumarı belə məsum, belə sevimli yarada bilməzdim. Və o da sizi istəyəndə ağladıb, güldürə bilməzdi. H.Cavid öz ailəsinə, öz balalarına çox bağlı adam idi. Məhz H.Cavidin “Şeyx Sənan” əsərinin təsiri altında biz gənclər arasında ateizm meylləri qüvvətləndi. Mən hətta kom- somol komitəsində dini xurafatla mübarizə bölməsinə rəhbərlik etməyə başladım. Bir müddətdən sonra Cavidə qarşı hücumlar başlandı. Biz ona qarşı hər iradı ürəkağrısı ilə qarşılayırdıq. Bu elə vəziyyət aldı ki, Cavidin yaradıcılığını və şəxsiyyətini kəskin şəkildə müdafiə etdiyinə, əks cəbhənin adamlarını alçaqlıqda və vicdansızlıqda Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 564
ittiham etdiyinə görə onlar institut komsomol komitəsində olan tərəfdarlarının fitvası və köməyi ilə məni komsomoldan xaric etdilər. Lakin tez bir zamanda komsomolun mərkəzi komitəsinin işə qarışması nəticəsiidə mən komsomola bərpa olundum. Məni və Cavid pərəstişkarları olan rəfiqələrimi həddən artıq incidən, əsəbiləşdirən və buna görə də çılğın hərəkətlərə sövq edən o idi ki, şairə hücumda fəallıq göstərənlərin əksəriyyəti əs- lində əsl milli mədəniyyətdən, milli ədəbiyyatdan tamamilə uzaq, deyərdim ki, əqidəsi də şübhəli adamlar idi. Onlar əslində özlərini yenilik tərəfdarları kimi göstərib cılız şəxsiyyətlərini gözə sox- maq üçün dəridən çıxırdılar. Öz xalqının tarixinə asanlıqla qələm çəkməyə hazır olan belələri ümumiyyətlə, şüar edib başları üstünə qaldırdıqları yeniliyin özünün də nədən ibarət olduğunu bilmir- dilər. İnanın ki, o adamlar indi də yada düşəndə insanda nifrət hissi boğur. Cavidə qarayaxanlar onu qeyri-proletar şairi adlandırırdılar. Cavid əfəndi bizi həmişə sakitləşdirər və deyərdi: – Ədəbi əsərdə onlara fəhlə lazım deyil, mazutlu fəhlə paltarı lazımdır, onları insan xarakteri yox, insan mənəviyyatı yox, quru şüarlar maraqlandırır. Mən o fəhlələr arasından elə Şeyx Sənanlar, elə Xumarlar tapacağam ki... Lakin bunun üçün ona imkan və vaxt vermədilər. Burada mənim albomuma Hüseyn Cavidin yazdığı şeirdən bir bəndin fotosurətini vermək istəyirəm (o zaman ədəbiyyatsevər gənclər arasında belə albomlar dəb idi):
Bəli, Hüseyn Cavid büllur qədəhlər arxasında harınlayıb qəh- qəhələr çəkən bir sinfi taxtdan salıb, uzun əsrlər susmuş qəm ka- mançalarında yeni şərqilər çalan bir xalqın ilhamı, ümman şairi idi.
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|