‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

texnologiyasini
quyidagicha sharhlash m um kin:
1. Tarbiyalanuvchini alo h id a takrorlanm as, individuallik sifatida 
tu shunm oq lozim. Uning ehtiyojlari strukturasini aniqlash kerak.
2. Ijobiy emosiyalar vositasida ijobiy xulq-atvor o datlarini shakl- 
lantirmoq kerak. Ong ham, iroda ham motivlar iyerarxiyasini shakllantira 
olm aydi. Z o ta n , bir ehtiyojning o ‘rnini faqat boshqa eh tiy o jgin a 
egallashi m um kin.
3. Shu ehtiyojlam i qondirish vositalari bilan bolani q urollantirish 
tarbiya va tarbiyachidan m u lo q otni ham , ham dardlikni h am em as, 
aynan sh u vositalar bilan quro llan tirish ni kutadi. A rastu aytganidek: 
„Tarbiya u ch narsaga ehtiyoj sezadi: iste’dodga, ilm ga, m ash q q a“ .
2.10. M ustaqillik sh aroitida tarbiyaning asosiy vazifalari
Konfusiy: „Eskini o‘zlash tirg an va yangini tu shunish ga q o d ir 
insongina tarbiyachi bo‘la o la d i“ deg an edi. M ustaqillikning dastlabki 
yillaridanoq butun m am lakat m iqyosida ta ’lim -tarbiya, ilm -fan, kasb- 
hunarga o ‘rgatish sohalarini isloh qilishga nihoyatda katta zarurat sezila 
boshladi. Bugungi kunda tarb iy a jarayonida ham q ato r o ‘zgarishlar 
am alga oshirilm oqda. Shuni t a ’kidlash lozimki, m a ’rifat xalqim iz, 
m illatim iz qonidadir. A n’anaviy sharqo n a qarashga ko‘ra, m a ’rifatlilik 
faqat bilim va malaka emas, ayni pay tda chuqur m a’naviyat va g o ‘zal 
axloq degani hamdir.
Bir ijtimoiy jamiyatning ikkinchisiga almashishi, shuningdek milliy 
m ustaq illik va uning n e ’m a tla ri respublikam iz fu q a ro la rid a tu b 
o ‘zgarishlam i vujudga keltirm oqda. M illiy tuyg‘u, qiyofa, xarakter, 
ta ’b, kuy, raqs, m a’naviyat, qad riy at ham da ruhiyat t a ’siri ostida 
o ‘zining tub m ohiyatini aks e ttira boshladi. 0 ‘tm ishning boy m erosi, 
uning a n ’analari milliy istiqlol tufayli o ‘z egalariga qaytarib berildi. 
F uq aro lam in g ijtimoiy ongi a sta -se k in o ‘zgarib borishi natijasida 
etnopsixologik xususiyatlar tik la n a boshladi, milliy, um um bashariylik 
xislatlari o ‘rtasida adolatlilik, te n g huquqlilik aloqalari o ‘m atilm o kd a.
0 ‘zbek oilasida tarbiya m o h iy ati, m azm uni tarbiyaning kundalik 
va istiqbol rejasi, bolalarga ta ’sir o ‘tkazish vositasini tanlash va u n d an
unum li foydalanish o ‘ziga xos xususiyatga ega, chunki uning asosida 
xalq a n ’analari yotadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbek xalqining etnopsixologik xususiyatlaridan unum li foyda- 
lanish h a r tom onlam a taraqqiy etgan inson shaxsini tarkib toptirishda 
m u h im rol o ‘ynaydi. Abdulla Avloniy aytganidek: „Tarbiya biz uchun 
yo hay ot, yo m am ot; yo n ajo t, yo halokat; yo saodat-yo falokat 
m asalasidir“ .
Y osh avlod tarbiyasida m illiy ruhiyat, um um insoniy, xalqchil 
m illiy qadriyatlar, urf-odatlar, a n ’analar etakchi o ‘rin tutmog*i lozim 
(tarbiya etnopsixologik va etnopedagogik m unosabat). Bular orqali 
yoshlarda quyidagi fazilatlam i tarbiyalash lozim:
a) yoshlarda vatanparvarlik his-tuyg‘ularini shakllantirish;
b) xayrixohlik, odam larga hurm at, m ehr-shafqat;
c ) kattalam i hurm at qilish, e ’zozlash;
d) ishbilarmonlik, m o hirlik, ishchanlik, iqtisodiy tafakkur;
e) jism oniy b aquw atlik;
0 axloq-odoblilik;
j) oilaparvarlik;
1) ayollarga hurm at;
m ) o ‘zaro ham korlikka intiluvchanlik.
M a ’lum ki, yoshlam ing m a ’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan oila, ma- 
halla, ta ’lim muassasalari, om m aviy axborot vositalari, huquqni m u- 
hofaza qiluvchi tashkilotlar, ilm iy-pedagogik kadrlar shug‘ullanadilar. 
Tarbiya jarayoni barcha ishtirokchilarining baham jihatlik bilan olib 
boradigan ishlarigina o‘zining ijobiy natijalarini berishi m umkin.
Asosiy tush u n cha va atam alar
0 ‘quv faoliyati psixologiyasi, ta ’lim psixologiyasi, tarbiya psi- 
xologiyasi, bilim larni o ‘zlashtirish jarayoni, o ‘quv faoliyatining psi- 
xologik kom ponentlari, ta ’lim va tarbiyaning maqsadlari, tarbiyasi 
qiyin bolalar psixologiyasi, pedagogik faoliyatda shaxsning yosh va 
individual tipologik xususiy atlari, ehtiyojlar, m otivlar, psixologik 
kom p on entlar, tafakkur, bilim , k o ‘nikm a, malakalar.
R ezyum e
Shunday qilib, pedagogik faoliyat murakkab, o ‘ziga xos psixologik 
qonuniyatlarga ega b o ‘lib, ush b u qonuniyatlarga rioya etish, ulami 
a m a liy o td a q o 'lla s h p e d a g o g ik fao liy atn in g , ta ’lim -tarb iy an in g
m ahsuldorligini belgilaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a’üm — tarbiyaning psixologik — pedagogik kom ponentlari haqi- 
dagi b ilim la rd a n pedagogik fa o liy a td a fo yd alanish o ‘z la s h tiris h
darajasining oshishiga xizmat qiladi.
Shaxsning tarbiyaianganlik darajasi yuqoriligi unda ijobiy insoniy 
fazilatlarning shakllanishiga va ilm li, m a ’rifatli, m adaniyatli inso n 
sifatida mavqiyega ega bo‘lishiga olib keladi.
^