Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги

1.1.2. Transreaktorlar

Elektr stansiyalar va sistemalar quvvatining ortishi natijasida qisqa tutashuv toklari va ularning davriy bo‘lmagan tashkil etuvchilarning so‘nish vaqt doimiysining ortishi o‘tish jarayoni vaqtida tok transformatorlarining to‘yinishi, birlamchi tok transformatsiyasining buzilish va rele himoyasining noto‘g‘ri ishlashiga olib kelishi mumkin. To‘yinishni kamaytirish uchun transreaktorlardan, ya’ni magnit o‘zagida havoli oraliq bo‘lgan transformatorlardan foydalanish mumkin. Transreaktorning birlamchi cho‘lg‘ami xuddi tok transformatorlari singari birlamchi tok zanjiriga ketma - ket ulanadi (1.1-rasm ). Transreaktorning ikkilamchi cho‘lg‘amiga katta yuklama qarshiligi ulanadi, ya’ni transreaktor tok transformatorlaridan farqli ravishda salt yurish rejimiga yaqin rejimda ishlaydi. Ikkilamchi tok juda kichik bo‘lganligi sababli F magnit oqimni faqat birlamchi - cho‘lg‘amning magnitlovchi kuchi I W hosil qiladi deb hisoblashimiz mumkin

F = I W / R_m

Transreaktorning ikkilamchi cho‘lg‘amida F₁ oqim E₂ E.YU.K ni hosil qiladi
e₂=4,44 W₁ F_1m = K₁ F_1m=KI₁.
Induksiya konuniga asosan E₂ vektor F₁ va I₁ vektorlardan 90°ga farq qiladi, kompleks shaklda E=-jkI₁. Havoli oraliq  ning mavjudligi transreaktor magnit o‘zagi magnit qarshiligi R_m ning katta bo‘lishiga va magnit oqim F₁ ning kamayishiga olib keladi. Natijada magnit uzakning tuyinishi cheklanadi.



1.1-rasm. Transreaktor va uning vektor diagrammasi

1.1.3. Tez to‘yinuvchi tok transformatorlari

Differensial himoya davriy bo‘lmagan toklar ta’sirida noto‘g‘ri ishlashi mumkin. Buning oldini olish uchun differensial rele tez to‘yinuvchi tok transformatori (TTT) orqali ulanadi. TTT ning parametrlari davriy bo‘lmagan toklarni o‘tkazmaydigan va sinusoidal (davriy) toklarni yaxshi o‘tkazadigan qilib tanlanadi. TTT ning birlamchi cho‘lg‘amidan tok o‘tganda (1.2-rasm, a) uning ikkilamchi cho‘lg‘amida induksiya konuniga asosan E₂ e.yu.k. hosil bo‘ladi

E₂=-dF/dt
Davriy bo‘lmagan tok I_db ta’sirida t vaqt ichida magnit oqimining o‘zgarishi ‑ F_db juda kichik bo‘ladi. (3-rasm,b), ya’ni
E₂=-dF/dt=0
Davriy (sinusoidal) tok I_d ta’sirida magnit oqimining o‘zgarishi nisbatan katta, ya’ni davriy tok T T T orqali yaxshi transformatsiyalanadi. Natijada TTT orqali ulangan diferensial himoya qisqatutashuv toki tarkibida davriy bo‘lmagan tashkil etuvchilar bo‘lganda ishlamay turadi va ular so‘nib faqat davriy tashkil etuvchilar qolganda to‘g‘ri ishlaydi.



1.2-rasm. Tez to‘yinuvchi transformator va uning xarakteristikasi