Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Pul multiplikatori – bu pul bazasining bir pul birligiga ko‘payishi tufayli (kelib chiqqan) pul taklif qilishning o‘sishini ifodalaydigan koeffitsiyentdir. 70 – ortiqcha zaxiralar darajasiga; – muddatli depozitlar bilan talab qilib olinadigan depozitlar o‘rtasidagi nisbatga; – pul muomalasi darajasiga; – pul multiplikatoriga ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonda 90-yillarning birinchi yarmida vujudga kelgan vaziyatni tahlil qilish, tijorat banklarining pul massasi ko‘payishiga ta’siri hali juda oz bo‘lganini ko‘rsatdi. Respublika tijorat banklari jalb qilinayotgan resurslarning aylanish tezligini yetarlicha ta’minlashadi. Bu hol pul multiplikatori qiymatining pastligi bilan tasdiqlanadi, u: 1994-yil boshidan to iyuligacha: m = 1,4 ga; 2001-yilning noyabrigacha: m = 1,7 ga; 1995-yilda pul multiplikatori: m = 1,5 doirasidan chiqmadi. Bunday past multiplikatsiya samarasi ma’lum darajada kreditning yuqori darajasi, kreditlarning qaytib kelishining sustligi, aholining naqd pulni afzal ko‘rishi bilan izohlanadi. Bu hol mazkur davrda muomala- dagi pul massasining Markaziy bank tomonidan vujudga keltirilganidan (ya’ni emissiya qilinganidan) dalolat beradi. Pul multiplikatori konsepsiyasi pul bazasining qudratli kuchga ega pul ekaniga qat’iy ishontiradi. Pul bazasi (PB) bilan pul massasi (M) o‘rtasidagi multiplikatsiya aloqasi Markaziy bankning pul massasini taklif qilish jarayoniga qay tarzda maqsadga muvofiq ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini tushunishga sharoit yaratadi. Markaziy bank pul bazasini aniqlovchi asosiy tashkilotlardan biridir. Shu bilan birga, u ma’lum maqsadlarga muvofiq pul bazasining miqdori yoki multiplikatorning miqdoriga yoxud birga olingan ikkala ko‘rsatkichga ta’sir etishi mumkin. Ayni vaqtda bozor iqtisodiyotida Markaziy bank pul bazasining miqdorini to‘liq nazorat qila olmaydi va boshqara olmaydi. Tijorat banklarining (Markaziy bankdan kredit olish), davlatning (ijtimoiy siyo- sat, tovon to‘lash, soliq siyosati) va aholining (pullarning kirib kelishi va chet elga chiqib ketishi), xatti-harakatlari pul bazasining o‘zgarishi ustidan to‘liq nazorat o‘rnatishda ma’lum qiyinchiliklarni tug‘diradi. Multiplikator xususida ham shuni aytish zarurki, naqd pullar koeffitsiyentlari, ortiqcha zaxira me’yorlari va boshqa tarkibiy qismlar aholi hamda tijorat banklarining psixologiyasi bilan xatti-harakatlari ta’sirida o‘zgarib turadi: pul multiplikatorining miqdori banklarning 71 (zaxira me’yorlari orqali), shuningdek, bankdan tashqari soha harakatiga (naqd pullar va koeffitsiyentlari orqali) bog‘liq. [50] . Pul-kredit siyosati iqtisodiy pasayish davrida xarajatlarni rag‘batlantirish uchun pul taklif qilishning ko‘payishiga, inflatsiya davrida esa, aksincha, xarajatlarni cheklash uchun pul taklif qilishning cheklanishiga olib kelishi zarur. Buni quyidagicha ifodalash mumkin: Iqtisodiy pasayish davri Xarajatlarning rag‘batlantirilishi talab qilinadi Natijada pul taklifi ko‘payadi Inflatsiya davrida Xarajatlar cheklanadi Natijada pul taklifi kamayadi Konyunktura jonlangan, ish bilan bandlik va ishlab chiqarish hajmlari o‘sgan sharoitda pulga talab oshishi munosabati bilan Markaziy bank Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|