Geologiyasi

19.3. NEFTDA ERIGAN GAZ ZAXIRALARINI HISOBLASH 

Neftda erigan gaz zaxiralarini aniqlash hisoblash sanasida neftning gaz bilan

to’yinganligi bo’yicha bajariladi. Agar neftning gaz bilan to’yinganligi haqidagi
ma’lumotlar bo’lmasa, tegishli qatlam bosimida hisoblash sanasida neftda erigan gaz
miqdori neftda gazning eruvchanlik egri chiziqlari bo’yicha aniqlanadi. Gaz
zaxiralarini hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlarlarga ega bo’lish kerak: r - neft
uyumidagi o’rtacha qatlam bosimi (hisoblash sanasida izobara xaritasi bo’yicha

---

---

428
hisoblanadi, MPa); Q

1
- hisoblash sanasida neftning chiqarib olinadigan (sanoat
miqyosidagi) qoldiq zaxiralari, t; r
P

hisoblash sanasida o’rtacha gaz omili, m
3
/t; r

hisoblash sanasida (r bosimda) grafik bo’yicha hisoblangan neftda gazning
eruvchanligi, m
3
/t.
Unda gaz zaxiralari V (m
3
) teng bo’ladi:
r
P

r bo’lganda V=Q
1
r ,
(19.9)
r
P

r bo’lganda V=Q
1
r
r
.
(19.10)
Neftning gaz bilan to’yinganligini (hisoblash sanasida) chuqurlikdan olingan
neft namunalarini tahlil qilish orqali aniqlash yaxshi natija beradi. Unda neftda erigan
gaz miqdori neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblashda dastlabki (boshlang’ich)
ma’lumot bo’lib xizmat qiladi.
Neftni chiqarib olishda uning qatlamda qolgan qismidan bosim pasayishi bilan
gaz ajralib chiqa boshlaydi, bunda erigan gaz rejimida va gaz qalpog’i rejimida
zaminda qolgan neftdan qo’shimcha olinishi mumkin bo’lgan gaz miqdori ham
hisobga olinadi.
Bu holda neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblash formulasi quyidagi ko’rinishga
ega bo’ladi:
V
0
=Q
0
r
0
−Q
ol.
b
0
p
o

o
f−Q
ol.
(b
0
−b)p
o

o
f−Q
ch.o.
r
o
,
(19.11)
bunda V
0

standart sharoitlarda neftda erigan gazning olinadigan zaxiralari, m
3
;
Q
0

standart sharoitlarda neftning balans zaxiralari, m
3
; Q
ol.

standart sharoitlarda
chiqarib olinadigan neft zaxiralari, m
3
; Q
ch.o.

standart sharoitlarda chiqarib
olinmaydigan neft zaxiralari, m
3
; b
0
- p
0
bosimda uyumni ishlatishning boshlanish
sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; b

p
o
qoldiq bosimida uyumni
ishlatishning yakuniy sanasidagi qatlam neftining hajmiy koeffitsienti; r
0

0,1 MPa
bosimda trapda o’lchangan dastlabki gaz omili r
k

r
o
qoldiq bosimda neftda erigan
qoldiq gazning miqdori, m
3
/m
3
; p
k
- qatlamdagi qoldiq bosim, MPa;

o

p
k
bosimdagi gazning siqiluvchanlik koeffitsientiga tuzatish; f

temperaturaga tuzatish
[(19.2) ga qarang]. Hisoblashni soddalashtirish uchun odatda p
k
=1 MPa ga teng deb
qabul qilinadi.
Demak, qatlamda chiqarib olib bo’lmaydigan neftda ajratib olib bo’lmaydigan
erigan (qoldiq) gaz, shuningdek, neftning chiqarib olinishi va neftning kirishishi
hisobiga hosil bo’lgan g’ovaklar bo’shlig’idagi erkin gaz qoladi. So’ngra qoldiq
bosim qiymati p
o
ni va shu bosimda neftda qoldiq gazning eruvchanligini r
o
aniqlash
mumkin bo’ladi.
Suv bosimli rejimdagi konlarda neftda erigan gazning chiqarib olinadigan
zaxiralari faqat olinadigan neft zaxiralari bo’yicha aniqlanadi, boshqa rejimdagi
konlarda esa neftning balans zaxiralari (19.11) formulasi bo’yicha hisoblanadi.

---

---

429
Boshqa rejimdagi (suv bosimsiz) neft uyumlari uchun neftda erigan gazning

balans zaxiralarini V hisoblashda M.A. Jdanovning birmuncha o’zgargan shakldagi
formulasidan foydalaniladi:
V=Q
ajr
r
0
+Q
ol.
[r
0

q]

Q
n
p
o
,
(19.12)
bunda Q
ajr

chiqarib olinadigan neft zaxiralari, t; Q
ch.o.

chiqarib olinmaydigan
(qoldiq) neft zaxiralari, t; Q
n

neftning chiqarib olinishi va zamindagi neftning
kirishishi hisobiga hosil bo’lgan g’ovak bo’shlig’ining hajmi, m
3
; q

1 t neftdagi
qoldiq erigan gaz miqdori (1 MPa qoldiq qatlam bosimida), m
3
; p
o

uyumni
ishlatishning yakuniy bosqichida shartli ravishda 1 MPa ga teng deb kabul qilingan
qoldiq mutlaq qatlam bosimi.
Demak, zaminda gazning yo’qoladigan miqdori (ya’ni, chiqarib olinmaydigan
gaz) 1 MPa ga teng qoldiq qatlam bosimida chiqarib olib bo’lmaydigan neftdagi
qoldiq gaz miqdori va neft zaxiralarini chiqarib olinishi natijasida hosil bo’lgan
g’ovak bo’shlig’idagi erkin gazdan tashkil topgan.
Neftning (chiqarib olinadigan va chiqarib olinmaydigan) balans zaxiralaridagi
gazning balans zaxiralari qatlam neftidan olingan namunalardan o’lchangan gaz
omillari bo’yicha aniqlanadi.
Neftda erigan gaz zaxiralarini hisoblashda (19.12) formulaga nisbatan (19.11)
formuladan foydalanish yaxshi natija beradi.