boy franstuz ishbilarmoni oilasida tuG’’ildi. Bastiya 40-yillari bir qancha pamfletlar
chiqarib, ularda erkin savdo foydasig’a protekstionizmni inkor etuvchi, vino ishlab
chiqaruvchilar manfaatini ҳimoya qiluvchi, sostialistik G’’oyalarg’a qarshi bo’lg’an
qarashlarni faol tarG’’ib etdi. Bu pamfletlar G’’oyasi mazmun jiҳatdan orig’inal
bo’lmasa-da, yorqin yozilish shakli bilan ajralib turadi.
F.Bastianing’ eng’ asosiy G’’oyasi jamiyatdag’i ijtimoiy antag’onizmning’
mavjudlig’ini inkor etishdir. Uning’cha, usha davrdag’i jamiyat dunyodag’i «
eng’
g’o’zal, mukammal, mustaҳkam bo’tunjaҳon assostiastiyalaridandir. Barcha
qonuniy manfaatlar uyG’’unlashg’andir
». F.Bastia 1850 yilda «
Iqtisodiy
g’armoniyalar
» kitobini chop etdi. Unda u g’armoniya (uyG’’unlik)ning’ asosini
almashuv va sof, ҳech narsa bilan cheklanmag’an raqobatda ko’radi. F.Bastia o’z
G’’oyasini isbotlashda Seyning’ fikridan foydalang’an bo’lib, xizmatlar nazariyasi
bung’a
mos keladi, ya’ni
almashuv, xarid - savdo o’zaro teng’ «xizmatlar»ni
almashish demakdir.
Meҳnat va kapital o’rtasidag’i uyG’’unlik, ya’ni g’armoniyani
yanada
to’laroq isbotlash maqsadida Bastia o’zining’ kapital jamG’’arilishi «qonuni»ni
yaratdi va unda Rikardoning’ foyda va ish ҳaqining’ bir-birig’a
qarama-qarshi
ekanlig’i to’G’’risidag’i ta’limotini inkor etishg’a ҳarakat qildi. F.Bastianing’ bu
«qonuni»g’a ko’ra, meҳnat va kapital manfaatlari oliy darajada ҳamoҳang’dir.
Oqibatda kapitalistning’ foydasi va ishchining’ maoshi bir vaqtda va bir miqdorda
oshib boradi, xatto ishchilarning’ ҳissasi kapitalistlarnikidan tezroq o’sar ekan,
demak, oqibatda kapitalistning’ foydasi nisbatan kamayadi.
Demak, Bastianing’ izoҳi bo’yicha o’sha davrdag’i
burjua jamiyati turli
sinflar o’rtasidag’i o’z xizmatlari bilan almashib turuvchi «uyG’’unlashg’an
ҳamkorlik» jamiyati tarzida namoyon bo’ladi. Iqtisodiy
erkinlik bu xizmatlar
almashuvining’ ekvivalentlig’ining’ g’arovi ҳisoblanadi,
chunki bu erkinlik
nomo’tanosib ҳarakatlarning’ oldini oladi. Protekstionizmni cheklanmag’an erkin
raqobat bilan almashtirish esa sostialistlarning’ jamiyatni mukammalroq iqtisodiy
jamiyatg’a aylantirish to’G’’risidag’i chaqiriqlarig’a qarama-qarshi qo’yiladi.
Dostları ilə paylaş: