GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E- GAZETELER
544
________,“Türkistan’da Rusya’nın Sömürge Siyaseti”, Türk Kültürü Dergisi, sayı:63, Ankara 1968. 292. Yılmaz, Salih, “Akademik Sabır Kamalov-Ata Turtsii”, Karakalpakstan Vestnik, No:7, Nökis 2004. ________, “Aral Gölü Çevre Felâketi ve Orta Asya”, Avrasya Etüdleri Dergisi, T.C. Başbakanlık TİKA, sayı:18, Ankara 2000. ________, “Armin Vambery’nin Türkistan Seyahatnamesi’nde Geçen Ahmet ile Yusuf Destanı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı:16, TDK yay., Ankara 2003. ________, “Armin Vambery’nin Türkistan Seyahatnamesi ve Karakalpak Türklerine Dair Kayıtlar”, Belleten Dergisi, sayı: 255, Ankara 2005. ________, “İngiliz Casusu Armin Vambery’nin Türkistan Seyatatinde Ona Eşlik Eden Özbek İshak Molla Hakkında”, TDAV Tarih Dergisi, sayı:211, İstanbul 2004. ________, “Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde Dil ve Gelişimi”, TDK V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara, 20–26 Eylül 2004. ________, “Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde Yalnız Kalmış Bir Çevre Örgütü: UDASA”, TDAV Tarih Dergisi, sayı:217, İstanbul 2005. ________, “Karakalpakların Hive Hanlarına Karşı Yürüttükleri İsyan Hareketleri (1855–1856)”, Belleten Dergisi, sayı: 250, Ankara 2003. ________, “Karakalpak Muhtar Cumhuriyeti’nde Misyonerlik Faaliyetleri”, TDAV Tarih Dergisi, sayı:207, İstanbul 2004. ________, “Karakalpak Türklerinde Nakış Sanatı ve Türk Kültürüne Etkisi”, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, VI. Uluslararası Türk Kültürü
________, “Karakalpak Türkleri ve Bugünkü Karakalpakistan”, Yeni Türkiye Dergisi, Türk Dünyası Özel Sayısı, sayı:16, Ankara 1997. 293. Yurits, A., Vosstanovleniye ekonomiçeskogo potentsiala i provedeniye neobhodimıh prirodoohranitelnıh meropriyatiy v delte Amudari (Amuderya Deltası’nda Çevrenin Korunmasına Yönelik Tedbirler ve Ekonomik Kalkınma), Nukus 1986.
545
294. Yurits, A.-S. Kamalov, “Obosnovaniye sistem mer po umenşeniyu otritsatelnıh posledstvıy snijeniya urovnya Aralskogo morya v Horezmskom Oazise”, (Harezm Vahasında Aral Gölü’nün Seviyesinin Düşmesi Neticesinde Olumsuz Etkilerin Düşmesini Sağlamak için Tedbirler Sisteminin İşlenmesi), Aktualnıye problemı perebroski çasti stoka
295. Zakon o pyatiletiyem plane vosstanovleniya i razvitiya narodnogo hozyaystva Karakalpakskoy ASSR na 1946–1950 gg. (1946–1950 Yılları İçin KÖSSC Halk
Ekonomisinin Kalkındırılması ve Gelişmesi Hakkında Hazırlanan 5 Yıllık Kalkınma Planına Dair Yasa), Nukus 1946. 296. Zenkovsky, Sergey A., Rusya’da Pan-Türkizm ve Müslümanlık, çev: İzzet Kandemir, İstanbul 1983.
1. Aral Gazetesi, 25 Nisan 1995. 2. Erkin Karakalpakstan Gazetesi, 5 Mayıs 1995, 4 Aralık 1997, 25 Aralık 1997, 31 Aralık 1998, 25 Mayıs 1999, 29 Mayıs 1999, 4 Aralık 1999, 11 Ocak 2000, 22 Şubat 2000, 4 Mayıs 2000, 16 Mayıs 2000, 16 Aralık 2000, 11 Ocak 2001. 3. Golos Arala Gazetesi, 25 Nisan 1995. 4. Halk Sözi Gazetesi, 11 Kasım 1998. 5. İzvestiya Gazetesi, 20 Kasım 1943, 10 Aralık 1991. 6. Karakalpakstan Jasları Gazetesi, 8 Şubat 1996, 18 Şubat 1999, 20 Temmuz 2000, 13 Aralık 1990, 8 Şubat 1996. 7. Kızıl Başkirstan Gazetesi, 28 Ocak 1943. 8. Kızıl Karakalpakstan Gazetesi, 9 Temmuz 1943. 9. Narodnoye Slovo Gazetesi, 27 Şubat 1997. 10. Pravda Vostoka Gazetesi, 1 Şubat 1986, 7 Nisan 1987, 22 Şubat 1991, 5 Eylül 1991, 1 Ocak 1992. 11. Sovetskaya Karakalpakiya Gazetesi, 25 Ağustos 1941, 28 Ocak 1943, 15 Eylül 1946, 6 Temmuz 1964, 7 Nisan 1987, 31 Ocak 1988.
546
12. Sovetskaya Karakalpakiya Gazetesi, 15 Eylül 1988, 3 Haziran 1988, 6 Eylül 1991, 3 Eylül 1992. 13. Vesti Karakalpakstana Gazetesi, 20 Aralık 1997, 23 Aralık 1997, 24 Ağustos 1999.
547
ÖZET Karakalpaklar 2003 yılı itibariyle büyük çoğunluğu Özbekistan Cumhuriyeti’ne bağlı Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan bir Türk topluluğudur. Günümüzde dünyadaki toplam nüfusları yaklaşık 700.000 civarındadır. Karakalpak olarak adlandırılan bu Türk boyunun ortaya çıkması XVI. yüzyıla dayanmaktadır. XVI. yüzyılda Nogay Hanlığı’nın yıkılmasıyla doğuya göç eden Türk boyları Aral Gölü ile Sırderya boylarına geldiklerinde diğer Türk boyları tarafından başlarında taşıdıkları kara kalpaklarından dolayı Karakalpaklılar olarak adlandırılmışlardır. Zamanla bu bölgede yaşayan Kazak, Türkmen, Özbek vd. Türk boylarıyla da karışan Karakalpaklılar asıl oluşumlarını tamamlamışlardır. XVI-XIX. yüzyıllar arasında bazen kendi beylerinin hâkimiyetinde bezen de bu bölgede kurulan Türk hanlıkları hâkimiyetinde hayatlarını sürdürmüşlerdir. 1873 yılında Çarlık Rusyası’nın Hive Hanlığı’nı işgal etmesiyle Rusya hâkimiyetini kabul etmek zorunda kalmışlardır. Ruslar, Hive Hanlığı’nı işgal ettikten sonra 1873 Gendimian Antlaşması’yla Karakalpakların yaşadıkları bölgeyi iki kısma ayırmıştır. Amuderya Nehri’nin kuzeyi Çarlık Rusyası yönetimine verilmiştir. Güney bölgeler ise Hive Hanlığı hâkimiyetinde kalmıştır. Amuderya’nın kuzeyi (sağ bölgesi), Türkistan Askerî Valiliğine bağlı Sırderya Bölgesine bağlanmıştır. Karakalpakların yaşadığı yerler, bundan sonra Amuderya Bölümü olarak adlandırılmıştır. 1873–1917 yılları arasında Karakalpakların millî kültürleri, ekonomileri, yönetimleri, sosyal ve medenî hayatları Rusların kontrolünde olmuştur. Hiçbir millî talepleri dikkate alınmamıştır.
Ekim 1917 tarihinde ise Bolşeviklerce yapılan ihtilâl sonucunda Çarlık Rusyası yıkılmıştır. Böylece yeni bir totaliter düzenin temelleri atılmıştır. Bolşeviklerin hâkim olduğu bölgelerde devletler parçalanmış, halka yasaklar getirilmiştir. Türkler, küçük devletler hâlinde birbirine düşman edilmiştir. Karakalpaklar kendi adlarına kurulan Karakalpakistan Özerk Bölgesi içerisinde kalmışlardır. Böylece 1873 yılında Çarlık Rusyası tarafından son verilen Karakalpakistan’ın devlet düzeni yeniden kurulmuştur. Bu devlet 1924 yılında Kazakistan SSC içerisinde özerk bir bölge olmuşsa da 1930 yılında Rusya Federasyonu’na bağlanmıştır. 1932 yılında ise idarî özerkliği siyasî özerkliğe çevrilerek Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti adı altında yeniden
Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|