Gistologiya, stitologiya va

endokrin sistcmalarining o ‘zaro aloqasi
EndoKxin sistem a organizm faoliyatini boshqaruvchi yagona 
bo‘g*in emas. Uning fapliyati .ierv va immun sistem alari faoliyati 
bilan cham barchas bogMiq. Endokrin buzilishlar immun reaksiya- 
lariga ta 's ir ko'rsatishi m um kin yoki, aksincha.
Nerv \a endokrin hujayralari uchun um um iylik - gum oral 
boshqaruv om illarini ishlab chiqarishdaif iborat. Endokrin hujay­
ralar gorm on sintezlaydi va ularni qonga chiqaradi, neyronlar esa 
sinaps b o 'sh lig 'ig a ajraluvchi neyrotransm itterlar yoki o ‘zgar- 
tinivGjiilar (aksariyati neyroam inlar: noradrenalin, serotonin va 
hoshqalar)ni ishlab chiqaradi. Gipotalam usda nerv va endokrin 
liujayrular uchun xos bo“lgan xususiyatlam i o ‘zida m ujassam - 
lasluirgan sekretor neyronlar joylashgan. Ular ham neyroam inlar, 
ham oligopeptid gorm onlarni siniezlash xususiyatiga ega. N ey- 
roendokrin hujayralar nerv va endokrin sistem alam i yagona 
ncyronendokrin tizim ga birlashtiradi.
345

---

Tasnifi:
I. M arkaziy endokrin a ’zolar (gipotalam us, epifiz, gipofiz);
II. Periferik endokrin a ’zolar:
1
) s o f endokrin bezlar (qalqonsim on bez, qalqonsim on bez oldi 
bezi, buyrak usti bezi);
2
) endokrin v a noendokrin vazifani bajaruvchi aralash a ’zolar 
(m e’da osti bezi, y o 'ld o sh , jin siy bezlar);
3) a ’zo va to ‘qim alarda diffuz joylashgan ayrim endokrin 
hujayralar — diffuz endokrin sistem a (D ES): a) neyrogen rivoj- 
lanish m anbaiga ega A PU D sistem a hujayralari (am inlarni hosil 
qiluvchilam i 
yutish 
va 
dekarboksillash 
xususiyatiga 
ega); 
b) neyrogen taraqqiyot m anbaiga ega b o 'lm agan hujayralar -
jin siy bezlam ing steroid gorm onlar ishlab chiqaruvchi interstitsial 
hujayralari.
M o dom 'ki, 
endokrin 
bezlar funksional jih atdan
yagona 
boshqaruv tizim ni hosil qilar ekan endokrin a ’zolam ing o ‘zaro 
aloqasi va ularning ierarxik bog*liqligini k o 'z d a tutuvchi tasn if 
ham mavjud:
I. M arkaziy endokrin bezlar (aksariyat periferik endokrin 
bezlar faoiiyatini boshqaradi):
1
) gipotalam us (neyrosekretor yadrolar);
2
) gipofiz (adenogipofiz va neyrogipofiz);
3) epifiz.
II. A denogipofizga tobe periferik endokrin bezlar va endokri- 
notsitlar:
20
.
2
.
1
. qalqonsim on bez (tirotsitlar);
20
.
2
.
2
. buyrak usti bezi (po‘stloq m oddasi);
20.2.3. jin siy bezlar (uru g 'd on , tuxumdon).
III. A denogipofizga tobe boMmagan periferik endokrin bezlar 
v a endokrinotsitlar:
20.3.3. qalqonsim on bez kalsitoninotsitlari;
2 0.3.4. qalqonsim on bez oldi bezi;
20
.
3
.
5
. buyrak usti bezining m ag‘iz m oddasi va paragangliylar;
20.3.6. m e ’da osti bezi Langergans orolchalari endokri- 
notsitlari;
20
.
3
.
7
. no endokrin a ’zolar tarkibidagi neyroendokrinotsitlar,
346

---

dispers endokrin tizim endokrinotsitlari (APlTD-sistema hujayra­
lari).