plazmolemma ostiga qarab suriladi. So‘ngra vezikula
membranasi
plazmolemmaga yopishadi va u bilan qo‘shiladi (“doking” ro‘y
beradi, ingl. dock - qo‘shilish, joylashish). Pufakcha (granula)
mahsuloti tashqariga chiqadi va uning membranasi esa qayta
tiklanib, plazmolemmaning tarkibiy qismiga aylanadi. Ekzotsitoz
natijasida membranalarning birlashishi qiyin jarayon. Hujayra
membranasi manfiy zaryadlanganligi uchun membranali tuzil
malar
u bilan birlashmasdan, balki bir-biridan itariladi. Shuning
uchun ekzotsitoz membrana oqsillarning birlashishini ta’minlov
chi maxsus fuzogen oqsillar yordamida kechadi. Sekretsiya
jarayoni
konstitutiv (o‘z-o‘zidan)
va m a’lum bir
tartibli
bo‘lishi
mumkin. Konstitutiv sekretsiyada pufakchalar hech qanday
qo‘shimcha signalsiz, o ‘z-o‘zidan muntazam ravishda plazmo
lemma bilan qo‘shiIib, mahsulotni tashqariga chiqaradi.
Bosh-
qariladigan yoki tartibli sekretsiyada esa pufakchalar plazmo
lemma ostida to ‘planib turadi, ammo ular membranalarining bir-
biri bilan qo‘shilishi va ekzotsitoz ro‘y berishi uchun albatta
qo‘shimcha signal talab qilinadi. Aksariyat k o ‘pchilik hollarda
sitozolda Ca2+ ionlari kontsentratsiyasining
oshishi ana shunday
signal bo‘lib xizmat qiiadi.
Transsitoz
- bu makromolekulalarning hujayra orqali
transporti bo‘lib, bunda endotsitoz jarayonining tezkor va
samarador ekzotsitoz jarayoni bilan almashinishi kuzatiladi.
Transsitoz odatda kaveolalar ishtirokida kechadi. Kaveolalar
hujayraning apikal va bazal qismlari
orasida qatnovchi transport
pufakchalarini hosil qiiadi. Bu pufakchalar har bir transport siklida
apikal
plazmolemmadan
ajraladi
(endotsitoz)
va
bazal
plazmolemma bilan qo‘shiladi (ekzotsitoz). Shunday qilib,
transsitoz jarayonida apikal plazmolemmada endotsitoz yo‘li bilan
yutilgan makromolekulalar biror bir o ‘zgarishsiz ekzotsitoz
mexanizmi orqali hujayraning bazal yoki
yon qismidan tashqariga
chiqariladi. Transsitoz ayniqsa endoteliy hujayralari uchun xos
bo‘lib, u orqali makromolekulalar qon tomirlaridan to ‘qimalarga,
va aksincha, to ‘qimalardan qonga transport qilinadi.
48