Gistologiya, stitologiya va

ingichka 
iplarda asosan aktin oqsili mavjud va ular 
aktin
mikrofilamentlari 
deyiladi; 
oraliq 
mikrofilamentlar 
turli 
to‘qimalarda har xil oqsillar saqlaydi; yo‘g ‘on iplar qisqarish 
oqsili bo‘lgan 
miozin 
saqlaydi; aktin va oraliq mikrofilamentlar 
mikronaychalar bilan birgalikda sitoskeletning asosini tashkil 
qiiadi; 
aktin 
va 
miozin 
mikrofilamentlari hujayraning qisqaruvchi 
tuzilmalari b o ig a n miofibrilla va miofilamentlarning asosini 
tashkil etadi.
Oxirgi o ‘n yilliklarda hujayralarda membrana bilan bog‘liq 
boMmagan oqsil majmualari topildi. Ularning kattaligi taxminan 
ribosomalarning kichik subbirliklariga teng bo‘lib, 
proteasomalar
deb ataladi:
- proteasomalar 
- asosan proteaza fermentlaridan iborat 
membranasiz 
oqsil 
komplekslaridir; 
ular 
ubikvitin 
oqsili 
vositachiligida hujayraga ortiq keraksiz yoki u uchun zararli 
boMgan oqsillarni emiradi; lizosomalardan farqli oMaroq, ular 
oqsillarga alohida olingan molekulalar darajasida ta’sir ko‘rsatadi, 
lizosomalar esa yirik massalami (masalan, viruslar,bakteriyalar) 
parchalaydi.
Mitoxondriya
Mitoxondriya (yunon. mitos - ip, chondros - donacha) sferik 
yoki ipsimon, qo‘shmembranali organella boMib, o ‘zida aerob 
parchalanishning maxsus fermentlarini va adenozin trifosfat 
(ATF) mahsulotini saqlaydi (rasm 2.5). Mitoxondriyalar har bir 
hayvon hujayralarida uchraydigan organellalardir. Mitoxondriya 
nomi birinchi marta 1898-yilda Benda tomonidan berilgan 
boMsada, Flemming (1882) va Altman (1890) boshqa nom bilan 
bu organellani undan ilgariroq ta ’riflab berganlar. Mitoxondriya
55

---

odatda cho‘zinchoq shaklda boMib, diametri 0,5 -1 mkm, uzunligi 
7 mkmgacha bo‘ladi (o'rtacha 2 mkm). Ular ko'proq hujayra 
sitoplazmasining energiya sarfi yuqori 
boMadigan erlarida 
to ‘planadi. Masalan, kiprikli hujayralarning apikal qismida. 
spermatozoidlaming o ‘rta segmentida, ko‘z to ‘r pardasining 
tayoqcha va kolbachasimon hujavralarida esa ichki b o ‘g ‘imning 
bir qismiga yig‘iladi. Aktiv ionlar tashuvchi buyrak kanalchalari 
hujayralarida 
mitoxondriyalar 
bazal 
plazmatik 
membrana 
burmalarida to ‘planadi.
Hujayralardagi mitoxondriyalaming soni hujayra tipiga va 
funksional holatiga bog‘liq. Elektron mikroskopda mitoxon- 
driyaning har birining qalinligi taxminan 6 nm b o ig a n ikki 
biologik 
membrana 
bilan 
o ‘ralganligi, 
ular 
orasida 
esa 
membranalararo bo‘shliq borligi ko‘rinadi. 
Tashqi membrana
nisbatan 
tekis 
bo‘lib, 
o ‘zida 
ko‘p 
miqdorda 
kanalchali 
transmembran oqsillar (porinlar) saqlaydi. Bu oqsillar membra­
naning 
kichik 
molekulalar 
uchun 
yuqori 
o ‘tkazuvchanlik 
xususiyatini belgilaydi, shuning uchun ham ko‘p olimlar tashqi 
membranani “g ‘alvir” ga qiyoslashadi.