Gistologiya, stitologiya va

Ribosom a
Garchan ribosoma membranasiz organella boMsada, u oqsil 
sintezi 
va endoplazmatik to‘ r bilan 
chambarchas 
bogMiq 
boMganligi uchun uni membranali organellalar bilan birgalikda 
ko‘ rib chiqish maqsadga muvofiqdir. M a’ lumki, oqsil sintezi 
jarayonida uch xil RNK ishtirok etadi. Matritsa yoki informatsion 
RNK (iRNK yoki mRNK) o ‘ zida yuzlab va minglab nukleotidlar 
tutib, genetik informatsiyani yadrodan sitoplazmaga etkazib beradi 
(transkripsiya) va ribosomalarda polipeptid zanjirlami yigMshda 
bevosita ishtirok etadi (translyatsiya). Transport RNK (tRNK) 
o ‘ zida 80ga yaqin nukleotidlar tutib, aminokislotalami o ‘ sayotgan 
polipeptid zanjirga bogMash uchun ribosomalarga etkazib beradi. 
Boshqacha qilib aytganda, tRNK nukleotidlar ketma-ketligini 
aminokislotalar ketma-ketligiga o ‘ tkazib beradi. Ribosomal RNK 
(rRNK) polipeptidlar zanjirini yigMsh davomida iRNK va tRNK 
bilan hamkorlik qiiadi va oqsillar, shu jumladan fermentlar bilan 
birgalikda 
ribosomalarni 
hosil 
qiiadi. 
Ribosomalar 
(Palad 
donalari, ribonukleoproteid donalari) zich dumaloq shakldagi 
diametri 
15-30 
nm 
keladigan 
membranasiz 
tuzilmalardir. 
Mitoxondrial (mayda, sedimentatsiya konstantasi 60 S) va 
sitoplazmatik (yirik, sedimentatsiya konstantasi 80 S) ribosomalar 
farqlanadi. Sitoplazmatik ribosomalar 
membrana bilan birikkan
(donador endoplazmatik to‘ r va tashqi yadro membranasi) yoki 
erkin
holda joylagan boMishi mumkin. Har bir ribosoma ikki -
katta (50 S) va kichik (30 S) subbirliklardan iborat boMib, orasida
60

---

yoriq ko‘ rinadi. Har bir subbirlik bitta yuqori polimer ribosomal 
RNK molekulasini va oqsilni tutuvchi ribonukleotid moddasini 
saqlaydi. 
Ribosomal 
oqsillar 
tarkibiga 
aktiv 
boMmagan 
ribonukleaza, latent holatdagi dezoksirubnukleaza, aktivlashgan 
leytsinaminopeptidaza, p — galaktozidaza va boshqa fermentlar 
kiradi. Ribosoma o ‘ zida k o‘ p miqdorda magniy va sezilarli oz 
miqdorda kalsiy tutadi. K o ‘ pchilik holatlarda bir necha (5—10) 
sitoplazmatik ribosomalar iRNK molekulasi atrofida birlashib, 
ribosomalar majmuasini -