Gistologiya, stitologiya va

Rasm 2.11. Sentriola.
A - umumiy sxematik ko'rinishi. В - Ko'ndalang kesimining 
transmission elektron mikroskopda ko'rinishi. 1 - mikronaychalar 
tripleti. 2 - satellitlar (mikronaychalar shakllantirisli inarkaaari)
Har bir guruh 3 ta (А , В, C) mikronaychadan tashkil topgan 
b o'lib , ularni 
triplet
deb yuritiladi. A-mikronaycha 13, V va S 
naychalar 
esa 
11 
tubulin 
protofilamentlaridan 
(globulyar 
subbirlikdan) tashkil topgan. Uchala mikronaycha zich yoladi. 
Sentriolada mikronaychadan tashqari yana qo shimcha tuzilmalar 
bor. A mikronaychadan ikki o'siqcha (qo'lcha) lar chiqib, ularning 
biri qo'shni tripletning С mikronaychasiga. ikkinchisi esa sentriola 
markaziga yo'nalgan. Sentriola silindrining markazida «arava 
g'ildiragi» singari tuzilma bo'lib, « o ‘ q qism » va 9 ta spitsadan 
tashkil topgan. Spitsaning har biri tripletning A mikronaychasiga 
qarab yo'nalgan. Sentriolada mikronaychalar tripletlari atrofida 
satellitlar (yo'ldoshlar) deb nomlangan tuzilmalar ham uchraydi. 
Ko'pchilikning fikricha ular yangi mikronaychalar shakllantirish
76

---

markazlarining tarkibiy qismi bo'lib hisoblanadi. Hujayralar mitoz 
boMinishga tayyorlanayotganda sentriolalar soni ikki hissa oshadi, 
ya’ ni sentriolalar duplikatsiyasi ro‘ y beradi. Bu mavjud sentriola- 
ning 
bo'linishi 
yoki 
maydalanishi 
hisobiga 
emas, 
balki 
mikronaychalar shakllantirish markazlaridagi kurtakdan yangi 
sentriola hosil b o ‘ lishi tufayli amalga oshadi.
Xuddi shunday markazlar kiprikchalar va xivchinlaming asos 
qismida joylashgan 
bazal tanachalarda
ham boMadi. Bazal 
tanachalar tuziiishi bo'yicha sentriolalarga juda o'xshash. Ular 
silindrsimon bo'lib (uzunligi 0,5 mkm, diametri 0,1 - 0,2 mkm) 
sentriola singari 9 tripletdan va satellitlardan iborat. Odam 
embrioni yuqori nafas yo'llaridagi kiprikchalar bazal tanachadan 
rivojlanadi. Spermatogenez davrida yadroga nisbatan distal 
joylashgan 
sentriola 
bazal 
tanachaga 
aylanib, 
undan esa 
spennatozoid dumi hosil bo'ladi. Kiprikchalar va xivchinning 
asosini tashkil qiluvchi mikronaychalar sistemasi 
aksonema
deb 
ataladi. Aksonema bazal tanacha va sentriola mikronaychalar 
sistemasidan farqli ravishda 9 tripletdan emas, balki aksonema 
devorini hosil qiluvchi 9 juft periferik va 1 juft markaziy 
mikronaychadan 
iborat. Demak, kiprikchalar va xivchiniar 
mikronaychalar sistemasini (9x2)+2 deb ko'rsatish mumkin. 
Sentriolada va bazal tanachada esa bu sistema (9x3)+0 ga teng. 
Bazal lanadm va kiprikchalar aksonemasi bir-biriga davom 
etuvchi tuzilmani hosil qiiadi. Bazal tanachaning A va В 
mikronaychalari aksonemaning A va В inikronaychalaridir. Bazal 
tanachalar ham sentrosoma kabi