Gistologiya, stitologiya va

mikronaychalar shakllantiruvchi
murkaz
hisoblanadi.
Turli 
hujayralardan 
ajraiib 
olingan 
mikronaychalarning 
kimvoviy tarkibi bir xil bo'lib, tubulin oqsillaridan iborat. Tubulin 
polimerizatsiyasi mikronaychalar bilan bogMiq oqsillar (MBO) 
hamda Ca2' kontsentratsiyasi bilan nazorai qilinadi. Kolxitsin 
alkaloidi 
tubulin 
bilan 
birikib. 
polimerizatsiya jarayonini 
to'xtatadi. Depolimerizatsiya davom etadi va natijada mikro- 
navchalar emirilib, mitoz jarayoni buziladi. Klinik amaliyotda 
ishlatiladigan ко pchilik o ’ smaga qarshi kimyoterapevtik prepa­
ratlar (vinkristin, vinblastin, taksol) aynan tubulin polimeri-
77

---

zatsiyasi va depolimerizatsiyasiga ta’ sir et b, uni izdan chiqarishga 
va shu bilan o'sm a hujayralarining boMinishini to‘ xtatishga yoki 
pasaytirishga qaratilgan. Afsuski 
bu preparatlar sogMom, tez 
k o‘ payuvchi (qon, ichak epiteliysi) hujayralarga ham salbiy ta’ sir 
k o‘ rsatishi va noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin.
M ik rofilam en tlar
Mikrofilamentlar asosan uch xil: ingichka (diametri 5 -7 nm), 
oraliq (1 0 -1 2 nm) va y o ‘ g ‘ on (1 4 -1 6 nm; iplarni o 'z ichiga oladi. 
Ingichka iplarda asosan aktin oqsili mavjud va ular 
aktin
mikrofilamentlari
deyiladi. 
Oraliq 
mikrofilamentlar
turli 
to'qimalarda har xil oqsillar saqlaydi. Y o g on iplar qisqarish 
oqsili boMgan 
miozin 
saqlaydi. Aktin va oraliq mikrofilamentlar 
mikronaychalar bilan birgalikda sitoskdclning asosini tashkil 
qiiadi. 
Aktin
va 
miozin mikrofilamentlari
hujayraning qisqaruv- 
chi tuzilmalari boMgan miofibrilla va miofilamentlarnmg asosiy 
tuzilmalari hisoblanadi. Aktin filamentlari ingichka b o'lib. К va 
M g2+ ta’ siri ostida fibrillyar (F-aktin) filamenilariga ikki hissa 
spiral kabi o'ralgan globulyar (G-aktin) monomerlaridan tashkil 
topgan. Aktin Filamentlari yuqori dinamik xnsusiyatga ega. 
Mikronaychalar kabi aktin mikrofilamentlari ham qutblangan 
boMadi. Uning (+)-oxirida polimerizatsiya. ya’ ni yangi aktin 
molekulalarining q o ‘ shilishi, (—)-oxirida esa aksincha. m onom ei- 
larning ajralib chiqish (depolimerizatsiya) jarayoni sodir bo'ladi. 
Aktin filamentlarining polimerlanishi Ca 
va siklik AMI- ga 
bogMiq. Bu jarayonlar turli xil oqsillar (gdsolin . filamin, alla- 
aktinin, spektrin) tomonidan boshqariladi. Aktin mikrofilamentlari 
aktin-bogMovchi oqsillar bilan hamkorlikda hujayraning turli xil 
tuzilmalarini hosil qiiadi. Ular sitoskeletning asosiy tarkibiy 
qismlaridan biri boMib. plazmolemmaning kortiqal qavatini. 
mikrovorsinkalar va stereotsiliylarning asosirn tashkil qiiadi. 
Miozin bilan birgalikda hujayralar harakatida, endotsitoz va 
ekzotsitoz, sitokinez jarayonlarida ishtirok etadi. Вг /t zaharjar 
(masalan, sitoxalazin, falloidin) aktin iplarining polimerlanishini 
to‘ xtatib q o‘ yadi, natijada hujayraning harakatchanlik. fagotsitoz 
va sitokinez faoliyatlari buziladi.
78

---