Globallashuv sharoitida antropologik inqirozning oldini olishning
zaruriyati
Globallashuv sharoitida antropologik inqirozning oldini olishning
zaruriyati
Ushbu mavzuni yoritishda falsafa insoniyat tarixidagi
eng qadimgi ilmlardan
biri ekanligiga, falsafiy mulohaza yuritish, fikrlash inson tabiatiga xos
tushuncha ekanligiga, u olam va uning yashashi, rivojlanishi va taraqqiyoti,
hayot va inson, umrning mohiyati, borliq va yo`qlik kabi ko`plab
muammolar haqidagi fan ekanligiga e'tiborni qaratish lozim. «Falsafa»
atamasi yunoncha «filosofiya» so`zidan olingan bo`lib, «donishmandlikni
sevish» ma'nosida ishlatiladi. Qadimgi
dunyoda fanlarning barchasini, ular
qanday ilmiy maslalar bilan shug`ullanishidan qat'iy nazar, filosofiya deb
ataganlar. U ham ijtimoiy borliq, ham tabiat to`g`risidagi ilm hisoblangan.
Shu ma'noda, dastlabki filosofiya olam va unda insonning tutgan o`rni
haqidagi qarashlar tizimi ekanligini talabalar anglab etishlari zarur bo`ladi.
Shu bilan birga talabalar bir narsani yaxshi anglashlari zarur bo`ladiki, u
ham bo`lsa falsafa fanining birinchi bo`lib, sharqda paydo bo`lganligini,
ya'ni falsafa fanining vatani Osiyo ekanligini
anglab etishlari zarur, holbuki
«filosofiya» yunonchadan olingan bo`lsada, bu falsafaning vatani
Yunoniston, ya'ni Evropa emasligini anglab etishlari muhimdir. Falsafa
Sharq xalqlari ijtimoiy tafakkurida «donishmandlikni sevish»
degan
mazmun bilan birga, olam sirlarini bilish, hayot, insonni qadrlash, umr
mazmuni haqidagi qarash va hikmatlarni e'zozlash ma'nosida ishlatilgan.
Masalan, Abu Nasr Forobiyning «filosofiya» so`zini «hikmatni qadrlash»,
deb talqin etganligiga talabalar e'tiborini qaratish zarur bo`ladi. Shu bilan
bir narsani
anglab etish lozimki, falsafiy bilimlar rivoji uzluksiz jarayon
bo`lib, u insoniyatning tafakkur bobida ilgari erishgan yutuqlarini tanqidiy
baholashni taqazo etadi. Bu 12 ham bo`lsa tanqidiy yondoshuv va vorislik
fasafaning muhim xususiyatlaridan ekanligini anglashdir. Har bir falsafiy
g`oya, mafkura, bilimlar tizimi asosan o`z davri
xususiyatlarini aks
ettiradi. Shuning uchun Aflotun, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Alisher Navoiy
va boshqalar o’z davri ruhidan kelib chiqib falsafiy g’oyalarni ilgari
surganlar. Bir vaqtlar falsafa «fanlarning fani» mavqeini olganligiga
e'tiborni qaratib, talabalarga shuni ta'kidlash lozimki, falsafa hech qachon
da'vogar bo`lmagan. Gap shundaki, fanlar klassifikatsiyasiga ko`ra,
xususiy
va umumiy fanlarga bo`linadi. Barcha fanlar xususiy fanlar yoki spetsifik
fanlar deb ataladi. Falsafa esa, umumiy fanlar majmuasini tashkil etadi.
Shuning uchun falsafa fani barcha fanlar uchun metodologik asos rolini
bajaradi. Demak, falsafa fani tabiat, jamiyat va inson tafakkuri
taraqqiyotining eng umumiy qonuniyatlarini o`rganadi. Shu jihatdan
olganda, falsafa
fani barcha fanlar, xususan ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan
dialektik birlik va aloqadorlikdadir. Ijtimoiy - gumanitar fanlarsiz falsafani
to`liq tushunib bo`lmaganidek falsafasiz ham bu fanlar taraqqiyotini bilish,
tushunib etish mumkin emas. Falsafaning boshqa fanlarga ta'sirini bilmoq
uchun, metodologiya sifatidagi ahamiyatini anglamoq uchun dunyoqarash
tushunchasining mohiyatini anglamoq zarur. Dunyoqarash - kishilarning
olam va uning o`zgarishi, rivojlanishi
haqidagi ilmiy, falsafiy, siyosiy,
huquqiy, axloqiy, estetik, diniy qarashlari va tizimlaridan iborat.
Dunyoqarash ayrim kishilar, ijtimoiy guruh, sinf yoki umuman jamiyatining
faoliyati yo`nalishini va voqelikka munosabatini belgilaydi. Dunyoqarash
o`zining tub mohiyatiga ko`ra mifologik, diniy, falsafiy turlarga bo`linadi.
Mifologiya - kishilik jamiyati taraqqiyotining ilk bosqichida bo`lgan
dunyoqarashning dastlabki shaklidir. Voqelikni bilishning, dunyoga
qarashning o`ziga xos usuli bo`lgan mifning xususiyati shuki,
hamma
narsa va hodisalar unda bir-birining ishtirokchisi sifatida tasvirlanadi.
Buning natijasida bir xil buyumlarning sifatini ikkinchi xil buyumlarga
bemalol ko`chirish mumkin bo`ladi. Mifologik dunyoqarash tabiat kuchlarini
hissiy qiyofalar, alohida vujudlar shaklida jonlantirib tasvirlab ko`rsatishga
asoslangan. Mifologiyada bir xil narsalarning xossalari ikkinchi xil narsalarga
osonlik bilan ko`chirilganligi sababli u xayolga keng maydon ochib beradi
va bu maydonda mifologik tarzda fikr qiluvchi kishi har qg`anday
o`zgarishlar qilishi va jasoratlar ko`rsatish mumkin bo`ladi. Har
qanday
mifologiya tabiat kuchlarini tasavvurida va tasavvur yordamida engadi,
o`ziga bo`ysundiradi va shakllantiradi.