Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 cətindir. Bunu oğuz-qıpçaq dilinin qədim xüsusiyyəti kimi Orta Asiyadan yayıldığı nı güman etmək olar. Krım-tatar dilində I şəxs təkdə də şəxs əlamətinin qapalı variantının -ım işlən-məsinə rast gəlinir; məs.: alırım, yaşarım, değilim, insanım və s. –ım şəkilçisi Azərbaycan dilinin ayrım şivəsində I şəxs təkin əsas ifadə vasitəsidir. Bu şəkilçinin işlənməsinə görə, Krım-tatar dili qaqauz, türk, türkmən və şor dilləri ilə bir qrupda birləşir. Şəxs şəkilçilərinin işlənməməsi Krım-tatar danışıq dilində qeydə alınmışdır: men briqadir. Bu xüsusiyyət Azərbaycan dilinin Qax, Borcalı və Göycay (Potu kənd şivəsi) şivələrində hər 3 şəxsdə özünü göstərir: men çoban, sen çoban, ho çoban, biz çoban, siz çoban, holar çoban (Qax) və s. Şəxs şəkilçilərinin işlənməmə- si turk dillərində Orxon-Yenisey dövrundən arxaikləşməyə başlasa da, muasir dövr də tatar və qaqauz dillərində məhdud arealda, sarı-uyğur, salar dillərində və özbək dilinin dialektlərində geniş yayılmışdır. Apardırdığımız araşdırmalardan bir daha aydın olur ki, Krım-tatar dilinin oğuz xüsusiyyətləri Azərbaycan ədəbi dili və ya şivələri ilə eyniyyət təşkil edir. Bu xüsusiyyətlərin bir qismi tarixən Türkiyə türkcəsinin təsiri ilə yaransa da, əksəriyyə ti ta qədimdən hər iki dildə möhkəmlənmişdir. Bir sözlə, Krım-tatar dilinin forma- laşmasında qıpcaq dilləri ilə yanaşı, oğuz dilləri də həlledici rol oynamışdır. ƏDƏBİYYAT 1. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonetikası. Bakı: Maarif, 1984, 392 s. 2. БаскаковН.А. Тюркскиеязыки. М.:Восточная литература, 1960, 243 с. 3. Чобан-заде Б. Къырымтатар ильмий сарфы. Симферополь, 2003 4. Гаспринский И. Грамматика крымско- татарского языка. 1909 5. Гаджиева Н.З. Тюркоязычные ареалы Кавказа. М.: Наука, 1979, 263 с. 6. İslamov M. Turk dillərində əvəzliklər. Bakı: Elm, 1986, 204 s. 7. Kaşğari M. Divani lugat-it-turk (tərtib edən Ramiz Əskər). I c., Bakı: Ozan, 2006 8. Məmmədov A. Kəngərlər . Bakı. Azərnəşr, 9. Самойлович А. Опыт краткой крымско- татарской грамматики. 1916 10. Усеинов К. Ганиева Э, Сейдаметова Н. Къырым татар тили. Симфереполь: Къырымдево-къувпеднешир, 2008, 208 с. 11. htt:/ tr. wikpedia. org/ wiki/ kimmerler. 12. www. tourdeazerbaidjan. com 102 Vahid Adil Zahidoğlu “KİTABİ-DƏDƏ QORQUD”UN NƏŞRLƏRİNDƏ OXUNUŞ FƏRQLƏRİ Qədim yazılı folklor abidəsi kimi “Kitabi - Dədə Qorqud”un müxtəlif aspektlərdən tədqiqi üçün bu abidənin mətninin orijinala uyğun şəkildə transliterasiya edilməsi müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Mətn tərtibi zamanı mövcud əlyazmaların müqayisəli şəkildə qiymətləndirilərək düzgün oxunuşu bütövlükdə abidənin milli - mənəvi mənsubiyyətini, bədii - estetik siqlətini, yarandığı və yazıya alındığı dövrlərin tarixi - linqvistik həqiqətlərini obyektiv prizmadan müəyyənləşdirməyə imkan verir. Təbii olaraq ayrı - ayrı söz və ifadələrin yanlış oxunması mətnin arxitektonik quruluşunun simmetriyasını pozur, mətndən yararlanan tədqiqatçıları yanlış istiqamətlərə yönəldir və abidənin real tarixi - bədii məzmununa uyğun gəlməyən fərziyyələrin meydana çıxmasına yol açır. Mətn müəyyən məzmun əsasında qurulur. Mətnin quruluşu qrammatik qaydalar, məzmunu isə məntiqi bağlılıq əsasında formalaşır. Bu parametrlərə aid həlqələrdən hər hansı birinin qopması mətnin anlaşıqlığını zədələir, müxtəlif süni problemlərin yaranmasına və mətnin orijinalına kənardan əsassız müdaxilələrə rəvac verir. Ən sadə vəziyyətdə bu və ya digər sözün düzgün oxunmaması, əhəmiyyətsiz kimi görünən tərtib xətaları belə bir sıra hallarda zəncirvari reaksiyaya gətırib çıxarır, nəticədə yamaq vurulmuş qüsurlu mətn əsasında yanlış hökmlər irəli sürülür. “Kitabi - Dədə Qorqud”un mətni ilə bağlı bir sıra mübahisələrin, fikir müxtəlifliklərinin yaranmasında da bu amil az rol oynamamışdır. Bu mənada tarixi - linqvistik və tekstoloji cəhətlərdən yoxlanmamış, başqa türk dillərinin və ümumtürk yazılı abidələrinin faktlarıyla tutuşdurularaq təsbit edilməmiş hər hansı bir söz və ifadənin mətnə daxil edilməsi öz - özlüyündə potensial yanlışlıq mənbəyi olaraq qalır. Digər tərəfdən, mətnə birtərəfli yanaşma, fonetik cəhətdən oxşar sözlərin qarışdırılması, habelə ərəb əlifbasında yaxın mövqeyə malik hərflərin oxunuşundakı xətalar mətnin daha da dəyişdirilərək təhrif olunmasında başlıca rol oynamışdır. Buraya Drezden və Vatikan nüsxələri katiblərinin buraxdıqları köçürmə xətalarını da əlavə etsək, Dədə Qorqud dastanlarının mövcud nəşrlərinin heç də arzu edilən səviyyədə olmadığı qənaətinə haqq qazandırmaq lazım gəlir. “Kitabi - Dədə Qorqud” yazıya alındığı dövrdən bir neçə əsr əvvəlki hadisələrin bədii - tarixi inikas etdiricisi, qədim motiv və ünsürlərin daşıyıcısı kimi qiymətləndirilməlidir. Bu qədimliyi, əcdadlarımızın bizə ötürdüyü tarixi informasiyaları müasir kodlarla müəyyənləşdirmək mümkün deyil. “Kitabi - Dədə Qorqud”un mətni ən azından 3 tarixi dövrün - dastanın rüşeym halında yarandığı, Vahid Adil Zahidoğlu – AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|