Gulistani Irem cur cdr
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
201 Əsgər xanın hökmranlığından 6 ay keçmişdi. Təbiətindəki süst- lüyə görə, Şirvan əyanı ondan üz çevirib qardaşı Qasım bəyin höku- mət başına keçməsində ittifaq etdilər. Əsgər xan bu müddət dustaq olub, sonra Şəkiyə qaçdı. Qasım xan, Mustafa bəyin səngərinə hü- cum etmək üçün Əlvəndə getdisə də məğlub olub geri qayıtdı. O, əhəmiyyətsiz şeylərə çox fikir verirdi. Verdiyi hökmdə aşağı təbəqələr ilə sinif arasında təfavüt qoymurdu. Bu cəhətdən, şirvanlılar ondan in- cimişdilər, o da Şirvan əhlini özünə bədxah sayırdı. Qasım xan hədiyyə və sovqat göndərərək, Məhəmməd şamxalın oğlu Şahbaz bəyi bir dəstə ləzgi ilə gətirdib, xalqa məsləhət etdi. O bu hərəkətilə hökuməti əldə saxlamaq və ölkənin asayişini mühafizə etmək fikrində idi. Nəhayət, hicri 1206-cı (=1792) ildə, Şirvan əyanının və xüsusilə Yüzbaşı bəy Hövzü və Ömər Sədarinin təklifilə, Mustafa bəy Əl- vənddən gəlib şəhərdə hökumət bayrağını yüksəltdi. Qasım xan isə, öz tərəfdarlarından bir dəstə ilə Qəbələ yolundan Qubaya getdi. Həmin ildə Ustar xan üsmi vəfat etdi. Əli bəy Əmir Həmzə oğlu üsmi oldu. Səxavətli, lakin bərk ürəkli bir əmir olan bakılı Məhəmmədqulu xan da vəfat etdi. Qardaşı oğlu Hüseynqulu ağa Hacı Əliqulu ağa oğlu, bir neçə bəyin-dayısı oğlu və damadı Qasım bəy Mənsurxan bəy oğlunun və sair tərəfdarlarının səyilə hökumət başına keçdi. Mirzə Məhəmməd xan , Quba qoşunu ilə yenə Bakı üzərinə gəldi. Hüseynqulu xan şəhərdə, mirzə Məhəmməd xan isə kəndlərdə gah müharibə, gah da sülh edib, ölkəni və mədənləri öz aralarında bölüşdürdülər. Bu zaman, Mustafa xan Göyçayın kənarına və Surxay xan da Xaçmaza gəlib, Qəbələnin üç mahalını üsyana qaldırdılar. Ərəşli Şəhabəddin sultan da qarabağlılardan bir dəstə gətirdib, Məhəm- mədhəsən xanın əleyhinə qaldırdı. Lakin Məhəmmədhəsən xan özünü igidcəsinə müdafiə edərək Surxay xanı, Mustafa xanı və qarabağlıları tədricən geri qayıtmağa məcbur etdi. Gözəl tədbirlər- lə ölkəni aram etməklə məşğul oldu. 202 Şəhabəddin sultan, qalanın möhkəmliyinə və qonşu əmirlərin himayəsinə arxalanaraq düşmənçilikdə inad edir, Ərəş və Ağdaş mahallarını rahat qoymurdu. Məhəmmədhəsən xan bir neçə dəfə onun üstünə yeridi, ancaq qalib gələ bilmədi. Axırda, Şəhabəddin sultan təslim olmaq və Məkkəyə getmək arzusu ilə, Məhəmməd- həsən xanın yanına gəldi. Övlad və əqrabasından bir çoxu ilə bəra- bər öldürüldü. Hicri 1208-ci ildə (=1794) ildə, Məhəmmədhəsən xan və Şeyx Əli xan, Qasım xana yardım üçün Ağsu şəhəri üzərinə gəldilər. Bir neçə aylıq mühasirədən sonra, bir gün güclü yağış və şiddətli sel- dən çadırlar xəsarətə uğradı. Ordunun vəziyyəti xarablaşdı. Müha- sirədəkilər Sədari Ömər sultanın sərkərdəliyi ilə hücuma keçib, mühasirə edənləri məğlub etdilər. Şeyx Əli xan və Məhəmməd- həsən xan öz mülklərinə qayıtdılar. Qasım xan da Quba ilə Şəki arasında olan Qaraburqa dağında özünə oturaq seçdi. Hicri 1209-cu (=1795) ildə, cəsarətli və saf qəlbli üsmi Əli bəy vəfat etdi. Mamay ləqəbilə məşhur olan Rüstəm xan ibni-Sultan ibni-Xan Məhəmməd ibni-Əhməd xan üsmi əmirliyə oturdu. II Mirzə Məhəmməd xan, arif və dinclik sevən bir əmir olduğundan, çox vaxt mülkü işlərlə məşğul olmurdu. Hüseynqulu xan bundan istifadə edərək bir gecə Şirvan qoşununun köməyilə gizlicə gəlib, neft mə- dəni olan Bəlxanı qalasını aldı. Bura o zaman Mirzə Məhəmməd xa- nın hökumət mərkəzi idi. Mirzə Məhəmməd xan yenə Qubaya getdi. Cənubi Qafqaz ölkələri iğtişaş və inqilab məhəlli olmuşdu. Belə qarışıq bir zamanda, İran ölkəsinin hökmranlığı şövkətli Qacar sü- laləsinə keçdi. Ağa Məhəmməd xan bu ölkəni almağa hərəkət etdi... Əbdürrəzzaq bəy «Məasiri-sultaniyyə» 1 adlı əsərində deyir: Abaqa xanın əmrilə bu tayfanın rəislərindən Sərtaq adlı bir nəfər, 1 Məasiri-sultaniyyə - qacar tarixi haqqında yazılmış ilk əsərlərdən biridir. Müəllifi Əbdürrəzzaq bəy ibni-Nəçəfquludur. «Məasiri-sultaniyyə» mətbəə üsulilə İranda çıxan birinci kitablardan olub, hicri 1241-ci (= 1825/26) ildə Təbrizdə çap olunmuşdur. 203 Arqun xana ətabəy təyin edilib, Xorasan və Təbəristanda əmirülü- məra olmuşdu. Onun Qacar adlı bir oğlu vardı, bu tayfanın çoxu onun nəslindəndir. Onlardan (Qacarlardan) bir çoxu da zaman keç- dikcə Rum və Şam vilayətlərinə getmişlər. Əmir Teymur onlardan 50.000 ailəni gətirib İrəvan, Gəncə və Qarabağ nahiyələrində yerləşdirdi. Onlar gündən-günə artıb, cah və cəlal sahibi oldular. Qacar əmirlərindən bir çoxu da Səfəvilər dövründə etibarlı höku- mət adamları olub, Ermənistan və Şirvanda yüksək iqtidara malik idilər. İrəvan hakimləri həmin nəsildən olmuşdur. Gəncə və Qara- bağ hakimləri də Ziyad oğlu ləqəbi ilə, Xudafərin körpüsündən başlayaraq Sınıq körpüdən yuxarı olan Şülaver kəndinə qədər hökmranlıq edirdilər. Bunlar, Muğanın böyük şurasında Nadir şa- hın səltənətinə razılıq verməyib Səfəviyyə dövlətinin bərqərar ol- masını tələb edirdilər. Buna görə, Nadir şah İran səltənəti taxtına oturunca, onların əzəmət və iqtidarını qırmaq istəyərək, Qarabağ əhalisinin bir çoxunu Xorasana köçürdü. Bərgüşat və Xəmsə məlik- lərini onların ixtiyarından çıxarıb, Azərbaycan sərdarına tapşırdı... Qazax və Borçalı mahalı əhalisini Gürcüstan valisinin ixtiyarına verdi. Bu səbəblə həmin xanlar çox zəif düşüb, ancaq Gəncə ət- rafının hökmranlığı ilə kifayətlənirdilər. Hicri 1218-ci (=1804) ildə, Rusiya sərdarı knyaz Sisiyanov hü- cum ilə Gəncəni aldı... İrəvan, Gəncə və Qarabağ əhalisi və əmirlə- rinin çoxu, Qacar nəslindən olduğu üçün,onlar çox vaxt Şirvan ölkəsində sakin və hökmran olmuşlar. Buna görə, Dağıstan əhalisi bu hüdud sakinlərinə indi də qacar deyirlər. I Şah Abbas Səfəvi 30.000 qacar ailəsini buradan köçürdüb, Xorasanın Mərv nayihəsində və Astarabadın Mübarəkabad qalası ətrafında yerləşdirdi. İranda hökumət sürən indiki şahların sülaləsi Astarabad qacarları nəslindəndir. Doğrudur, «Məasiri-sultaniyyə» müəllifi bu sülaləni Astarabadın qədim qacar sakinlərindən sayır, lakin bunların babalarının Gəncə Şəmkiri ətrafından olmaları xalq arasında məşhurdur. Şəmkir şəhəri xarabalarının aşağı tərəfində, 204 çayın sol sahilində, onların yurdları, ev və səkilərinin yeri Mehdi- bəyli adı ilə indi də görünməkdədir. Bu sülalədən olan Fətəli xan, Şah Təhmasibin yanında çox cah və cəlala, əzəmət və iqtidara malik idi. Nadir şah, Şah Təhmasibə yaxınlaşınca, şahın məzacını ondan çevirdi. Hətta hicri 1139-cu (=1726) ildə onun işini bitirdi. Onun iki oğlu qaldı. Biri Məhəm- mədhəsən xan idi. Nadir şah dövründə Astarabad nahiyələrində üsyan qaldırıb məğlub oldu və türkmən çöllərində dolanmağa baş- ladı. O, Nadir şah öldürüləndən sonra gəlib Təbəristan, İraq və Azərbaycanı aldı, sərdarlıq ləqəbi ilə sikkə və xütbə sahibi oldu, Azad xan və Kərim xan Vəkil ilə müharibə etdi. Axırda, hicri 1178-ci (=1759) ildə, öz nökərlərinin əlində öldürüldü. Kicik qardaşı Mə- həmmədhüseyn xandan iki oğlan qalmışdı: biri Ağa Məhəmməd xan, o biri Hüseynqulu xan. Kərim xan Vəkil, girov adı ilə bunları həmişə öz yanında saxlayırdı. Bu böyük əmirin vəfatından sonra, Ağa Məhəmməd xan Astarabada gedib, gündən-günə cah-cəlalını və səltənət büsatını artırdı. Zəndiyyəyə qalib gəlib, tədricən İraq, Təbəristan, Gilan və Azərbaycan ölkələrini fəth etdi. Hicri 1209-cu (=1795) ildə Qarabağı fəth etmək məqsədilə Xudafərin körpüsünü təmir edib, Pənahabad (Şuşa qalası) üzərinə yürüş etdi. İbrahim xan İran qoşununun bu tərəfə keçməsinə yol verməmək üçün bu körpünü xarab etmişdi. Ağa Məhəmməd xan Topxana mənzilində yerləşib, qalanı mühasirə etməyə başladı. Təqribən bir aydan sonra Gürcüstana hərəkət etdi. Qətl və qarətdən və Tiflis şəhərini xarab etdikdən sonra, qayıdıb Muğanın Çehilnam adlı yerində qışladı. Şirvan, Bakı, Şəki, Quba və Dərbənd hakimləri ərizə və hədiyyələr göndərib sədaqət izhar etdilər. Şəki hakimi Məhəmmədhəsən xan Hüseyn xan oğlu, Ağası xanın oğlu Mustafa xanın əleyhinə təbliğat aparmaq üçün, öz inanılmış adamı, Hacı Seyid bəy adlı bir nəfəri Ağa Məhəmməd xanın hüzuruna göndərdi. Lakin o, Məhəmməd- həsən xanın özündən şeytanlıq etdi. Sərdar olan Qacar Mustafa xan Dəvəli, Mustafa xanı cəzalandırmaq üçün təyin olundu. Mə- həmmədhəsən xan da Şəki qoşunu ilə zahirdə onun köməyinə tə- Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|